Ποιες ιδεολογικές τάσεις οδηγούν την ρωσική κοινή γνώμη να συσπειρώνεται γύρω από την ηγεσία του Πούτιν ενώ μαίνεται ο πόλεμος στην Ουκρανία; Είναι μήπως η νοσταλγία μίας Σοβιετικής Ένωσης με έκταση πολύ μεγαλύτερη από τη σημερινή Ρωσική Ομοσπονδίας;
Από τις έρευνές τους προκύπτει ότι η ταύτιση με την Σοβιετική Ένωση έφθασε στο χαμηλότερο επίπεδό της το 2012 (χρονιά επανόδου του Βλαντίμιρ Πούτιν στην προεδρία), αλλά έκτοτε αυξάνεται διαρκώς, ιδίως μετά το ξέσπασμα της ουκρανικής κρίσης και την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014. Το 2021 πλέον, σχεδόν το 50% των ερωτηθέντων ταυτιζόταν περισσότερο με την Σοβιετική Ένωση παρά με την Ρωσική Ομοσπονδία.
Η σοβιετική “κλίση” διακυμαίνεται βέβαια με βάση παράγοντες όπως το εισόδημα, η ηλικία και η εκλογική συμπεριφορά. Παρατηρείται περισσότερο έντονα στους γηραιότερους και φτωχότερους Ρώσους. Επίσης μετά το 2014 γίνεται εμφανής και στους ψηφοφόρους του Πούτιν.
Όμως οι λόγοι που τροφοδοτούν αυτή την τάση είναι πολλοί και ποικίλοι. Μπορεί να έχουν να κάνουν με μία “πολιτισμική νοσταλγία” για τον “σοβιετικό τρόπο ζωής” και τις παραδοσιακές αξίες. Ή με μια πολιτική απόρριψη του “ελιτισμού” που χαρακτηρίζει τη μετασοβιετική εποχή. Ή με μιαν εχθρότητα προς την ανάμιξη της Δύσης στα ρωσικά πράγματα και με μιαν επιθυμία εκ νέου απορρόφησης στη Ρωσία του λεγόμενου “εγγύς εξωτερικού”, ήτοι των ανεξάρτητων πλέον πρώην σοβιετικών Δημοκρατιών.
Συγκρίνοντας δεδομένα τα οποία συνέλεξαν από το 2001 έως το 2021, οι Chaisty και Whitefield καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι παράγοντες που κυρίως διαμορφώνουν την ρωσική ταυτότητα είναι ο κοινωνικός συντηρητισμός και η αντίθεση προς την ελεύθερη αγορά – αλλά και αυτοί με ισχυρές διακυμάνσεις. Λ.χ. η αντίθεση προς την αγορά βρισκόταν το 2014, μετά από συνεχή καθοδική τάση, στο χαμηλότερο σημείο της εικοσαετίας, για να εκτοξευθεί μέχρι το 2021 σε επίπεδα ανώτερα και από αυτά του (πλησιέστερου χρονικά στην σοβιετική κατάρρευση) 2001.
Αντίθετα, οι αντί-δυτικές τάσεις παίζουν δευτερεύοντα ρόλο, ιδίως από το 2007 και εξής, οπότε ως συγκριτικά καθοριστικότερος παράγοντας αναδεικνύεται η επιθυμία μεγαλύτερης πολιτικής συμμετοχής των εργαζομένων.
Η ίδια η ιστορία της σοβιετικής κατάρρευσης και η μετέπειτα πορεία μας προϊδεάζει επαρκώς για την απροθυμία του μέσου Ρώσου να εμπλακεί με χώρες που θεωρεί λιγότερο ανεπτυγμένες και να επωμισθεί τα βάρη τους.
Κατά τους Βρετανούς ερευνητές, οι οικονομικοί και πολιτισμικοί παράγοντες αποτελούν το κλειδί της υποστήριξης προς τον Πούτιν. Εξ ού και ο Ρώσος πρόεδρος στην καμπάνια για την επανεκλογή του το 2018, αλλά και στην συνταγματική αναθεώρηση του 2020, εμφανίσθηκε υπέρμαχος κοινωνικών παροχών σοβιετικού τύπου – και για τους ίδιους λόγους πλήρωσε την μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού με ραγδαία υποχώρηση της δημοτικότητάς του.
Το ξέσπασμα του πολέμου αναμένεται, βέβαια, να τροποποιήσει την εικόνα, ενισχύοντας θεματικά τις αντί-δυτικές τάσεις. Το αν, από την άλλη, οι επιπτώσεις των οικονομικών κυρώσεων ροκανίσουν την υποστήριξη προς τον Πούτιν μένει να φανεί. Οι Chaisty και Whitefield δεν το θεωρούν πάντως ιδιαίτερα πιθανό σε άμεση προοπτική, έχοντας κατά νου την υποχώρηση ανάμεσα στο 2014 (χρονιά υιοθέτησης των πρώτων κυρώσεων της Δύσης) και το 2018 του ποσοστού των Ρώσων πολιτών που εκφράζουν ανησυχία σχετικά. Η υποστήριξη ή αντίθεση προς τον Πούτιν καθοριζόταν πάντα από συγκεκριμένους παράγοντες (με τη Μόσχα και την Πετρούπολη λ.χ. να είναι λιγότερο φιλικές για τον πρόεδρο από την υπόλοιπη χώρα), στους οποίους δεν περιλαμβανόταν η δυσφορία για τις κυρώσεις. Το κυβερνητικό αφήγημα ότι αυτές οφείλονται σε “δυτική επιθετικότητα” αποδεικνυόταν αποτελεσματικό.
