Για πρώτη φορά μετά από 50 χρόνια, το ερώτημα για το πώς θα κυβερνηθεί η Συρία είναι ανοιχτό. Το τέλος της κυριαρχίας του καθεστώτος Άσαντ είναι για πολλούς Σύριους μια ανάμεικτη στιγμή χαράς και φόβου, καθώς η λύση του πάζλ για ειρήνη στη χώρα είναι δύσκολη.
Η κατάρρευση του καθεστώτος, που υπήρξε σύμβολο αυταρχισμού για περισσότερα από δύο δεκαετίες, ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο γεωπολιτικής αβεβαιότητας και συγκρούσεων στη Μέση Ανατολή.
Ο -πλέον πρώην- πρόεδρος διέφυγε στη Μόσχα μαζί με την οικογένειά του, όπου του χορηγήθηκε άσυλο «για ανθρωπιστικούς λόγους», όπως επισημαίνει η ρωσική πλευρά.
Η εξέγερση που έδιωξε τον πρόεδρο Μπασάρ Άσαντ από την εξουσία έχει τις ρίζες της στους ισλαμιστές τζιχαντιστές μαχητές. Ο ηγέτης της, Αμπού Μοχάμεντ αλ-Τζολάνι, λέει ότι έχει αποκηρύξει τους παλαιότερους δεσμούς του με την Αλ Κάιντα και έχει κάνει τα πάντα για να υποστηρίξει το όραμά του για τη δημιουργία μιας πλουραλιστικής Συρίας που θα κυβερνάται από πολιτικούς θεσμούς – όχι δικτάτορες και όχι ιδεολογίες.
Αλλά ακόμη και αν ο Τζολάνι έχει ειλικρινείς προθέσεις δεν είναι ο μόνος παίκτης. Η εξέγερση αποτελείται από πολλαπλές φατρίες και η χώρα είναι διχασμένη μεταξύ ένοπλων ομάδων, συμπεριλαμβανομένων των υποστηριζόμενων από τις ΗΠΑ Κούρδων μαχητών που ελέγχουν τα ανατολικά. Τα απομεινάρια του στρατού του παλαιού καθεστώτος – και οι υπηρεσίες ασφαλείας και πληροφοριών του – μπορούν να συνασπιστούν και πάλι.
Οι ξένες δυνάμεις με τα δικά τους συμφέροντα έχουν βάλει τα χέρια τους βαθιά στη χώρα και οποιαδήποτε από αυτές -η Ρωσία, το Ιράν, η Τουρκία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ισραήλ- θα μπορούσε να δράσει ως επιβαρυντική δύναμη.
Ο πολυθρησκευτικός και πολυεθνικός πληθυσμός της Συρίας βλέπει τον εαυτό του να βρίσκεται σε μια στιγμή που θα μπορούσε να οδηγηθεί είτε προς το χάος είτε προς τη συνοχή. Οι σουνίτες μουσουλμάνοι, οι σιίτες αλαουίτες, οι χριστιανοί και οι Κούρδοι της χώρας έχουν συχνά βρεθεί αντιμέτωποι ο ένας με τον άλλον, είτε λόγω της διακυβέρνησης του Άσαντ είτε λόγω του 14ετούς εμφυλίου πολέμου. Οι διαιρέσεις από τη σύγκρουση είναι βαθιές και πολλοί ανησυχούν για δολοφονίες εκδίκησης, είτε εναντίον πρώην προσώπων του κράτους του Άσαντ είτε – και αυτό είναι πιο τρομακτικό – εναντίον ολόκληρων κοινοτήτων που θεωρούνται ότι υποστηρίζουν το παλιό σύστημα.
Ο εμφύλιος πόλεμος εκτόπισε το ήμισυ του προεμφυλιακού πληθυσμού της Συρίας, ο οποίος αριθμούσε 23 εκατομμύρια, και πολλοί από αυτούς που έφυγαν παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις για να διαπιστώσουν αν έχει έρθει η ώρα να επιστρέψουν.
Τουρκία
Η πτώση του Άσαντ ενισχύει τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος είχε στηρίξει τους αντάρτες από την αρχή της σύγκρουσης. Η Τουρκία, βασικός υποστηρικτής των ισλαμιστικών ομάδων της αντιπολίτευσης, βλέπει την ευκαιρία να περιορίσει τους Κούρδους αυτονομιστές και να ωφεληθεί από την ανοικοδόμηση της Συρίας.
Ο οικονομολόγος, Τίμοθι Ας, χαρακτήρισε την πτώση του Άσαντ «τεράστια νίκη για την Τουρκία» και «έξυπνη κίνηση από τον Ερντογάν».
Ισραήλ
Η ανατροπή του Άσαντ αποτελεί σημαντική ήττα για το Ιράν και τη Χεζμπολάχ, διακόπτοντας τις χερσαίες διαδρομές ανεφοδιασμού τους. Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός, Μπενιαμίν Νετανιάχου, χαρακτήρισε την πτώση «ιστορική ημέρα», αλλά προειδοποίησε για πιθανούς κινδύνους.
Η στρατιωτική παρουσία του Ισραήλ στα εγκαταλελειμμένα συριακά φυλάκια στα υψίπεδα του Γκολάν αποτελεί προληπτική κίνηση για την αποτροπή εχθρικών δυνάμεων.
Πώς θα κυβερνηθεί η Συρία;
Στο σύντομο χρονικό διάστημα που ακολούθησε την απότομη πτώση του Άσαντ, ο ηγέτης των ανταρτών Ahmad al-Sharaa, παλαιότερα γνωστός ως Abu Mohammed al-Γκολάνι, προσπάθησε να καθησυχάσει τους Σύρους ότι η ομάδα της οποίας ηγείται – Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ ή HTS – δεν επιδιώκει να κυριαρχήσει στη χώρα και θα συνεχίσει τις κυβερνητικές υπηρεσίες. Έχει μιλήσει για τη δημιουργία ενός αποκεντρωμένου συστήματος διακυβέρνησης.
Κυβερνητικοί αξιωματούχοι που παρέμειναν στη Δαμασκό καθώς ο Άσαντ εγκατέλειψε -συμπεριλαμβανομένου του πρωθυπουργού Μοχάμεντ Γκαζί Τζαλάλι- συναντήθηκαν με τους αντάρτες για να συζητήσουν τη μεταβίβαση της εξουσίας.
Το τηλεοπτικό δίκτυο Al Jazeera μετέδωσε τη Δευτέρα ότι η HTS αποφάσισε να διορίσει τον επικεφαλής της «κυβέρνησης σωτηρίας» που διοικεί το προπύργιό της στη βορειοδυτική Συρία, Μοχάμεντ Αλ Μπασίρ, για να σχηματίσει μια μεταβατική κυβέρνηση. Δεν υπήρξε επίσημη επιβεβαίωση.
Οι λεπτομέρειες σχετικά με τη μορφή που θα λάβει η κυβέρνηση ήταν ελάχιστες.
Οι αντάρτες πιθανότατα δεν περίμεναν να τους ανατεθεί η διακυβέρνηση μιας ολόκληρης χώρας όταν ξεκίνησαν την επίθεσή τους κατά του Χαλεπιού πριν από λιγότερο από δύο εβδομάδες, δήλωσε ο Qutaiba Idlbi, ανώτερος συνεργάτης στο Κέντρο Ραφίκ Χαρίρι και τα Προγράμματα Μέσης Ανατολής του Ατλαντικού Συμβουλίου. Η ταχεία πτώση της Δαμασκού και το λιώσιμο της αστυνομίας και του στρατού, άφησε προκλήσεις για την ασφάλεια, είπε.
Το μόνο υπάρχον πλαίσιο για τη μετάβαση δεν είναι πλέον σχετικό. Το ψήφισμα 2254 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ είχε ζητήσει μια πολιτική διαδικασία στην οποία θα συμμετείχαν τόσο η κυβέρνηση του Άσαντ όσο και ομάδες της αντιπολίτευσης.
«Όλοι λένε, ειδικά οι αντάρτες επί τόπου, ‘Αυτό το πλαίσιο δεν ισχύει πλέον, επειδή δεν υπάρχει πλέον καθεστώς. Δεν πρόκειται να δώσουμε στο καθεστώς στην πολιτική αυτό που έχασε με στρατιωτικά μέσα», δήλωσε ο Idlbi.
Μέχρι στιγμής, οι εργαζόμενοι του δημόσιου τομέα δεν έχουν λάβει υπόψη τους τις εκκλήσεις του υπηρεσιακού πρωθυπουργού να επιστρέψουν στις δουλειές τους — προκαλώντας προβλήματα σε μέρη όπως τα αεροδρόμια, τα σύνορα και στο υπουργείο Εξωτερικών, δήλωσε ο Άνταμ Αμπντελμούλα, ο συντονιστής ανθρωπιστικής βοήθειας του ΟΗΕ για τη Συρία.
«Νομίζω ότι θα χρειαστούν μερικές ημέρες – και μεγάλη διαβεβαίωση από την πλευρά των ένοπλων ομάδων – για να επιστρέψουν αυτοί οι άνθρωποι και πάλι στη δουλειά τους», είπε. Στο σημερινό χάος, οι εργαζόμενοι του ΟΗΕ είχαν δυσκολία πρόσβασης στη χώρα, και αυτό εμπόδισε τη διανομή της ανθρωπιστικής βοήθειας, είπε.
Πόσο θα κρατήσει η ειρήνη
Οι αντάρτες προσπάθησαν να καθησυχάσουν τις θρησκευτικές μειονότητες της Συρίας ότι δεν θα στοχοποιηθούν, παρά τις φονταμενταλιστικές σουνιτικές μουσουλμανικές καταβολές της HTS.
Μέχρι στιγμής η εμφύλια ειρήνη φαίνεται να κρατάει. Οι αντάρτες έχουν εμφανιστεί πειθαρχημένοι, εργάζονται για την τήρηση της τάξης, χωρίς κανένα σημάδι αντιποίνων. Οι ειδικοί λένε ότι μόνο ο χρόνος θα δείξει πώς θα είναι η Συρία μετά τον Άσαντ.
«Όλοι εξακολουθούν να είναι πρόθυμοι να εμπλακούν πραγματικά, να συνεργαστούν πραγματικά με τους άλλους», δήλωσε ο Χάιντ Χάιντ, σύμβουλος στο πρόγραμμα Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής του Chatham House. «Αυτού του είδους η θετική ατμόσφαιρα είναι ζωτικής σημασίας, αλλά μπορεί να μην διαρκέσει πολύ».
Τα ρήγματα θα μπορούσαν να ανοίξουν καθώς λαμβάνονται οι αποφάσεις.
Δεν μπορεί να εξασφαλιστεί ότι όλοι οι μαχητές της HTS θα υποστηρίξουν τα λεγόμενα της al-Σαράα για ένα πλουραλιστικό σύστημα. Έξω από την ιστορική αγορά Χαμαντίγια της Δαμασκού την Κυριακή, περίπου δώδεκα μαχητές φώναζαν: «Κάτω, κάτω το κοσμικό κράτος» – ένα σημάδι ότι τουλάχιστον κάποιοι από τους αντάρτες μπορεί να επιδιώκουν μια πιο σκληρή ισλαμιστική γραμμή.
«Η αντιπολίτευση δεν είναι ένα ομοιογενές κίνημα», δήλωσε ο Μπουρτζού Οζσελίκ, ανώτερος ερευνητής για την ασφάλεια στη Μέση Ανατολή στη δεξαμενή σκέψης Royal United Services Institute στο Λονδίνο.
Υπάρχουν πολλές ένοπλες ομάδες της αντιπολίτευσης, συμπεριλαμβανομένων δυνάμεων στο νότο που διαφέρουν από την HTS και τις ομάδες που υποστηρίζονται από την Τουρκία στο βορρά. Τα εσωτερικά ρήγματα στο κίνημα υπό την ηγεσία του HTS, «τα οποία μπορεί να γίνουν πιο εμφανή τις επόμενες εβδομάδες και μήνες, μπορεί να οδηγήσουν σε διχόνοια και να απειλήσουν τη συριακή σταθερότητα», δήλωσε ο Ozcelik.
Μπορεί να υπάρξει πίεση για την εκκαθάριση πρώην μελών της μεγάλης κρατικής γραφειοκρατίας του Άσαντ, ειδικά εκείνων που απασχολούνταν ως μέρος ενός τεράστιου κράτους ασφαλείας που περιελάμβανε πληροφοριοδότες και αξιωματικούς ευρέως μισητούς για βασανιστήρια, καταχρήσεις και διαφθορά.
Το ζήτημα των Κούρδων είναι μεγάλο
Οι υπό κουρδική ηγεσία δυνάμεις που έχουν συμμαχήσει με τις Ηνωμένες Πολιτείες διοικούν εδώ και χρόνια μια ημιαυτόνομη ζώνη στη βορειοανατολική Συρία, όπου αποτελούν βασικό παράγοντα στη μάχη κατά της μαχητικής οργάνωσης Ισλαμικό Κράτος. Ενώ και οι δύο ήταν αντίπαλοι της κυβέρνησης κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, η σχέση μεταξύ των Κούρδων και των αραβικών ομάδων της αντιπολίτευσης είναι τεταμένη.
Η HTS έχει απλώσει κλάδο ελαίας στους Κούρδους. Η επανένταξη των ανατολικών περιοχών θα σήμαινε πιθανότατα κάποια μορφή παραχώρησης στην κουρδική αυτονομία.
Αυτό όμως ενέχει τον κίνδυνο να εξοργίσει τη γειτονική Τουρκία, η οποία αντιτίθεται σθεναρά στις κουρδικές φατρίες που διοικούν την ανατολική Συρία. Ήδη, υποστηριζόμενοι από την Τουρκία αντάρτες που έχουν συμμαχήσει με την HTS έχουν εκμεταλλευτεί την ευκαιρία για να εκδιώξουν τους Κούρδους από ορισμένους θύλακες εδάφους, καταλαμβάνοντας τη βόρεια πόλη Μανμπίτζ, ενώ συγκρούσεις έχουν ξεσπάσει και σε άλλες περιοχές.
Ενώ η σε μεγάλο βαθμό καλοπροαίρετη προσέγγιση των ανταρτών προς τις μειονότητες μέχρι στιγμής έχει καθησυχάσει πολλές διεθνείς ανησυχίες, δήλωσε ο Abdelmoula, «αυτοί οι θύλακες μάχης είναι πολύ σημαντικοί επειδή οι μάχες διεξάγονται κυρίως κατά μήκος των εθνοτικών γραμμών. Και αυτό είναι επικίνδυνο».
ΠΗΓΗ Documento
