Οι απόψεις κριτικών, αλλά και καλλιτεχνών, σχετικά με την ποιότητα και την κριτική ικανότητα τού «φιλοθεάμονος κοινού», πάντα θα μας απασχολούν αφού, εντέλει, είναι α υ τ ό που θα επιλέξει, θα ακούσει, θα δει, θα κρίνει…
Έχω παρατηρήσει λοιπόν πως όταν αναφερόμαστε στο «κοινό», δηλαδή στον κόσμο που παρακολουθεί ένα θέαμα-ακρόαμα (Θ-Α), θεωρούμε πως είναι μια συμπαγής οντότητα με ενιαία χαρακτηριστικά. Δεν μπορώ να ελέγξω κατά πόσο είναι αληθής μια τέτοια άποψη, ξέρω όμως πως για λόγους συντομίας, οι θεατές λέγονται «κοινό»!
Περνώντας τα χρόνια, έχω την αίσθηση ότι έχουμε εγκλωβιστεί σε μια εντελώς αόριστη και μη επεξεργασμένη έννοια. Το μπέρδεμα καραδοκεί ανά πάσα στιγμή και μας οδηγεί στη διατύπωση εκτιμήσεων, τις περισσότερες φορές λαθεμένες ή αντιφατικές, σε ό,τι αφορά την έννοια της «συμπαγούς» οντότητας και των «κοινών χαρακτηριστικών».
Το κοινό, στην πραγματικότητα, είναι εσύ, εγώ, ο άλλος και ο παρ’ άλλος… Είναι το άθροισμα ενός συνόλου, τού οποίου η σύνθεση διαμορφώνεται και εξαρτάται κάθε φορά από το καλλιτεχνικό είδος και το περιεχόμενο του θεάματος, όπως βέβαια και από το εύρος της αποδοχής των δημιουργών, καθώς και την ανταπόκριση των πολιτών στο κάλεσμά τους να παρακολουθήσουν κάποιο θέαμα-ακρόαμα ή κάποιο καλλιτέχνημα που εκτίθεται δημοσίως.
Για παράδειγμα, μια ροκ συναυλία, ένα solo ρεσιτάλ μουσικής, μια συναυλία κλασικής ορχήστρας, μια θεατρική παράσταση αρχαίας τραγωδίας ή κωμωδίας, ενός σύγχρονου δράματος ή σάτιρας, μιας επιθεώρησης, ενός τσίρκου, ενός αγώνα ποδοσφαίρου, μπάσκετ, ράλι αυτοκινήτων, μια έκθεση ζωγραφικής κλπ.
Πλήθος καλλιτεχνικών θεαμάτων και ακροαμάτων πραγματοποιούνται με την παρουσία κοινού εξαιρώντας τη σημερινή συγκυρία που εμποδίζει τους πολίτες να παραβρεθούν λόγω επιδημίας.
Το κοινό της τηλεόρασης, για παράδειγμα, αλλάζει τα ποιοτικά του χαρακτηριστικά, από ώρα σε ώρα, ανάλογα με το προβαλλόμενο πρόγραμμα, όπως και του ραδιοφώνου, που κι αυτό εναλλάσσεται. Το κοινό του κινηματογράφου αλλάζει σε σχέση με το προβαλλόμενο έργο. Το κοινό (οι χρήστες) του διαδικτύου χρησιμοποιεί τις ηλεκτρονικές πλατφόρμες, συμμετέχοντας επώνυμα πλέον ή με ψευδώνυμο έστω, σημειώνοντας κυρίως την αδιάκοπη και επίμονη παρουσία του, επί παντός του επιστητού…
Όλες οι δημόσιες καλλιτεχνικές, αθλητικές κλπ, εκδηλώσεις και παρουσίες, στοχεύουν στο να αγγίξουν, να συγκινήσουν, να χαροποιήσουν, να προκαλέσουν, να γοητεύσουν το κοινό· είναι το μέσο, η επιθυμία, ο σκοπός και το ζητούμενο. Να «συναντηθεί» το Θ-Α με το κοινό που θα σπεύσει να το παρακολουθήσει. Ένα κοινό, το οποίο έχει επιλέξει για την ψυχαγωγία του συγκεκριμένο έργο, ταυτίζεται, κατά κάποιο τρόπο, πνευματικά και συναισθηματικά με το πολιτιστικό δημιούργημα και μας επιτρέπει να υποθέσουμε ότι αισθάνεται «συγγενικά» ψυχολογικά χαρακτηριστικά προς ό,τι περιέχει η παράσταση: περιεχόμενο, πλοκή, αισθητική, ερμηνεία, σκηνοθεσία κ.ά. Βεβαίως το κάθε Θ-Α έχει τους δικούς του κώδικες, με το ενσυνείδητο και καλλιεργημένο κοινό να προσαρμόζεται σε αυτούς. Το μόνο κοινό σημείο που υπάρχει, είναι το κοινό ενδιαφέρον προς την συγκεκριμένη παράσταση…
Τα προαναφερθέντα είναι μάλλον αυτονόητα, αλλά θα ήθελα να σταθώ σε ένα σημείο, το οποίο κρατάει πάντα αυξημένο το ενδιαφέρον των καλλιτεχνών του θεατρικού, μουσικού, εικαστικού (κλπ) χώρου, οι οποίοι είτε υποδύονται ρόλους, ερμηνεύουν παρτιτούρες και χορογραφίες, είτε εκφράζονται με τη σμίλη και τον χρωστήρα, σίγουρα εκθέτουν την ψυχή τους μπροστά σε δεκάδες ή εκατοντάδες ή χιλιάδες κόσμο, προσπαθώντας, την ίδια ώρα, να κωδικοποιήσουν τα χειροκροτήματα (άλλοτε δυνατά, άλλοτε χλιαρά), τις επευφημίες, τις διαμαρτυρίες, ενίοτε τα… γιούχα, την αδιαφορία, την δυσφορία, τον θαυμασμό και ό,τι άλλο περνάει από το συναισθηματικό και πολιτιστικό φίλτρο τού καθενός…
Θα ήθελα να ισχυριστώ πως, αυτό που ονομάζουμε «κοινό», δεν διαθέτει σώνει και καλά κοινά πνευματικά και πολιτιστικά στοιχεία· ο κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και διακρίνεται από τη διαφορετικότητα, την εμπειρία ζωής και την προσωπικότητά του. Το σημείο που τον «ενώνει» με τον διπλανό του είναι το κοινό ενδιαφέρον για το συγκεκριμένο θέαμα-ακρόαμα. Γι’ αυτό και η κάθε παράσταση (θεατρική, μουσική κλπ) προκαλεί διαφορετικά συναισθήματα στον Θ.Α. Με λίγα λόγια, δεν θα συναντήσει κανείς πολύ συχνά την καθολική (την κοινή) αποδοχή μιας παράστασης.
Τα θέατρα, οι συναυλίες, και όλες οι περιπτώσεις θεαμάτων, που παρουσιάζονται μέσω εισιτηρίων, μπορούν να προσμετρήσουν και να ελέγξουν πόσοι Θ.Α παρακολούθησαν μια εκδήλωση. Οι τηλεοράσεις και τα ραδιόφωνα, όχι· οι μετρήσεις που γίνονται στα ΜΜΕ, επιτρέπουν λάθη και οργανωμένες αλχημείες επί των ποσοστών τηλεθέασης και ακρόασης. Ιδιαίτερα στο ραδιόφωνο, ο κάθε παραγωγός «εκπομπάρχης», είναι αναγκασμένος να υποθέτει ο ίδιος πόσοι ακροατές τον ακούν. Μπορεί να είναι 10; 100; 1000; με περισσότερα μηδενικά; ποιος ξέρει…
Στις περισσότερες των περιπτώσεων τίποτα δεν είναι βέβαιο κι αναμενόμενο· διότι δεν γνωρίζουμε ποτέ a priori την συμπεριφορά του κοινού· άραγε αυτό να έχει σχέση με τον τόπο; Αθήνα, Περιφέρεια, Χωριά; Τα σημεία πραγματοποίησης του θεάματος; κλειστούς χώρους; ανοιχτούς; πλατείες; αρχαιολογικούς χώρους; γήπεδα; στάδια; μπουάτ; κοσμικούς χώρους; την προετοιμασία, τις καιρικές συνθήκες, τη διαφήμιση, το όνομα του καλλιτέχνη, τον φορέα που το οργανώνει, και άλλα πολλά. Πλήθος από λεπτομέρειες κάνουν τον θεατή-ακροατή να συμπεριφέρεται και να αντιδρά αποκλειστικά με τον δικό του τρόπο, γι’ αυτό που βλέπει ή ακούει…
Οι σκέψεις μου αυτές είναι αποτέλεσμα 65 χρόνων καλλιτεχνικής πορείας, τόσο ως μουσικού ερμηνευτή κλασικής κιθάρας, όσο και από την ενασχόλησή μου με το ελληνικό τραγούδι. Είναι καθημερινοί προβληματισμοί αφού εκτίθεμαι καλλιτεχνικά στη δημόσια κρίση, αντιμετωπίζοντας πολύ συχνά διαφορετικούς Θ.Α, οι οποίοι πολλές φορές θαρρείς και μου επιβάλλουν μυστηριωδώς τον τρόπο, την ατμόσφαιρα, ακόμα και την επιλογή μεγάλου μέρους τού ρεπερτορίου μου…
Ναι! Πολλές φορές το κοινό είναι το άγνωστο… λιοντάρι που μπροστά του, α π ο κ α λ ύ π τ ε σ α ι. Το… κοινό του κοινού, είναι χημεία και σύνθεση αγνώστων στοιχείων· μια κατάσταση που καλεί (και προκαλεί) τον ίδιο τον καλλιτέχνη να την ψυχολογήσει και να την δει καθαρά και όχι τυφλωμένος από τα έντονα φώτα των προβολέων…
Νότης Μαυρουδής
