Σύμφωνα με πληροφορίες, σχεδόν τρία εκατομμύρια άνθρωποι έχουν σκοτωθεί από τον νέο κορονοϊό (SAR-CoV-2) και πάνω από 128 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν μολυνθεί από τον ιό, πολλοί με μακροχρόνιες επιπτώσεις στην υγεία. Μέχρι στιγμής, έχει εμβολιαστεί περίπου το 1,5% του παγκόσμιου πληθυσμού, 7,7 δισ., ωστόσο το 80% εξ αυτών προέρχεται μόνο από δέκα χώρες. Τον Φεβρουάριο, η Τριηπειρωτική: Ινστιτούτο Κοινωνικής Έρευνας προειδοποίησε για το «ιατρικό απαρτχάιντ» που διαμόρφωσε την εξάπλωση του εμβολίου.
Από το 1950, η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ) γιορτάζει την Παγκόσμια Ημέρα Υγείας στις 7 Απριλίου. Κάθε χρόνο, η ΠΟΥ επιλέγει ένα διαφορετικό θέμα για την ημέρα, με το προηγούμενο έτος να επέλεξε την «Υποστήριξη νοσοκόμων και μαιών». Εφέτος, το θέμα είναι «Η οικοδόμηση ενός δικαιότερου, υγιέστερου κόσμου», το οποίο αγγίζει την καρδιά του ιατρικού απαρτχάιντ.
Την 1η Απριλίου, η Διεθνής Εβδομάδα Αντιιμπεριαλιστικού Αγώνα κυκλοφόρησε το «Διεθνές Μανιφέστο για τη Ζωή», το οποίο ζητούσε «ελεύθερα εμβόλια για όλους τους ανθρώπους». Το δελτίο αυτής της βδομάδας είναι αφιερωμένο στο Red Alert no. 10, το οποίο με την καθοδήγηση επιστημόνων και γιατρών εξετάζει την ανάγκη για ένα εμβόλιο για την ανθρωπότητα.
Τι είναι το εμβόλιο;
Οι λοιμώδεις ασθένειες μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές ασθένειες και θάνατο. Όσοι επιβιώνουν από τη λοίμωξη συχνά αναπτύσσουν μακροχρόνια προστασία από την ίδια νόσο. Πριν από περίπου 150 χρόνια, επιστήμονες ανακάλυψαν ότι οι λοιμώξεις προκαλούνται από μικροσκοπικά «μικρόβια» (αυτα που τώρα ονομάζουμε παθογόνα), τα οποία μπορούν να εξαπλωθούν από τα ζώα στον άνθρωπο και από άνθρωπο σε άνθρωπο. Θα μπορούσε ένα μικρό ή εξασθενημένο τμήμα αυτών των παθογόνων να προκαλέσει αλλαγές στον οργανισμό που θα μπορούσαν να προστατεύσουν τους ανθρώπους από σοβαρές λοιμώξεις στο μέλλον; Αυτή είναι η αρχή πίσω από τα εμβόλια.
Ένα εμβόλιο, το οποίο περιέχει μικροσκοπικά μόρια που μιμούνται μέρη ενός παθογόνου παράγοντα λοίμωξης, μπορεί να εισαχθεί στο σώμα για να ενεργοποιήσει αυτή την προληπτική προστασία κατά της νόσου. Αν και ένα εμβόλιο προστατεύει μόνο ένα άτομο έναντι ενός παθογόνου, όταν πολλά εμβόλια γίνονται μαζί σε οργανωμένα, μεγάλης κλίμακας προγράμματα εμβολιασμού, καθίστανται κρίσιμα για τις παρεμβάσεις σε κοινοτικό επίπεδο.
Δεν μπορούν να προληφθούν όλες οι λοιμώξεις με εμβόλια. Παρά τις τεράστιες οικονομικές επενδύσεις, εξακολουθούμε να μην έχουμε (και ίσως ποτέ να μην έχουμε) αξιόπιστα εμβόλια για ορισμένες μολυσματικές ασθένειες -όπως το HIV-AIDS και η ελονοσία- λόγω της βιολογικής πολυπλοκότητας αυτών των ασθενειών. Κατέστη δυνατόν τα εμβόλια COVID- 19 να ετοιμαστούν ευσπευσμένα για χρήση, διότι ως επί το πλείστον βασίζονται σε καλά κατανοητούς βιολογικούς μηχανισμούς και λιγότερο σε σύνθετες καταστάσεις νόσου. Τα εμβόλια αποτελούν σημαντικό μέτρο για την καταπολέμηση των λοιμωδών επιδημιών. Ωστόσο, οι γενετικές αλλαγές στον μολυσματικό μικροβιο μπορούν να καταστήσουν αναποτελεσματικά τα εμβόλια και να καταστήσουν αναγκαία την ανάπτυξη και ανάπτυξη νέων εμβολίων.
Γιατί δεν παρέχονται εμβόλια COVID- 19 σε όλα τα 7,7 δισ. άτομα του κόσμου;
Όχι πολύ μετά την εμφάνιση του νέου κορονοϊού (SAR-CoV-2), οι κινεζικές αρχές κοινοποίησαν τις πληροφορίες αυτές σε δημόσια ιστοσελίδα. Επιστήμονες από δημόσιους και ιδιωτικούς οργανισμούς έσπευσαν να κατεβάσουν τις πληροφορίες για να κατανοήσουν καλύτερα τον ιό και να βρουν έναν τρόπο να θεραπεύσουν τις επιπτώσεις του στο ανθρώπινο σώμα και να δημιουργήσουν ένα εμβόλιο για την ανοσοποίηση των ανθρώπων έναντι της νόσου. Σε αυτό το στάδιο, δεν εκδόθηκε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για καμία από τις πληροφορίες.
Μέσα σε λίγους μήνες, εννιά ιδιωτικές και δημόσιες επιχειρήσεις ανακοίνωσαν ότι είχαν υποψηφια εμβόλια: Pfizer/BioNTech, Moderna, AstraZeneca, Novavax, Johnson & Johnson, Sanofi/GSK, Sinovac, Sinopharm και Gamaleya. Τα εμβόλια Sinovac, Sinopharm και Gamaleya παράγονται από τον κινεζικό και ρωσικό δημόσιο τομέα (έως τα μέσα Μαρτίου, η Κίνα και η Ρωσία είχαν παράσχει 800 εκατομμύρια δόσεις σε 41 χώρες). Τα υπόλοιπα παράγονται από ιδιωτικές επιχειρήσεις που έχουν λάβει τεράστια ποσά δημόσιας χρηματοδότησης. Η Moderna, για παράδειγμα, έλαβε 2,48 δισεκατομμύρια δολάρια από την αμερικανική κυβέρνηση, ενώ η Pfizer έλαβε 548 εκατομμύρια δολάρια από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη γερμανική κυβέρνηση. Οι εταιρείες αυτές έλαβαν δημόσια χρηματοδότηση για τη δημιουργία εμβολίου και στη συνέχεια έβγαλαν τεράστια κέρδη από τις πωλήσεις τους και εξασφάλισαν περαιτέρω τα κέρδη αυτά μέσω διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας. Αυτό είναι ένα παράδειγμα κερδοσκοπίας εν μέσω πανδημίας.
Οι πληροφορίες σχετικά με τον αριθμό των εμβολίων που πωλούνται και μεταφέρονται σε διάφορα μέρη του κόσμου αλλάζουν γρήγορα. Παρ’ όλα αυτά, αναγνωρίζεται τώρα ότι πολλά φτωχότερα έθνη δεν θα έχουν εμβόλια για τους πολίτες τους πριν από το 2023, ενώ ο Παγκόσμιος Βορράς έχει εξασφαλίσει περισσότερα εμβόλια από όσα χρειάζονται, αρκετά για να εμβολιάσουν τους πληθυσμούς τους τρεις φορές. Ο Καναδάς, για παράδειγμα, έχει αρκετά εμβόλια για να εμβολιάσει τους πολίτες του πέντε φορές. Ο Παγκόσμιος Βορράς, με λιγότερο από το 14% του παγκόσμιου πληθυσμού, έχει εξασφαλίσει περισσότερα από τα μισά από τα συνολικά αναμενόμενα εμβόλια. Αυτό είναι γνωστό ως εθνικισμός ή συσσώρευση του εμβολίου.
Οι κυβερνήσεις της Ινδίας και της Νοτίου Αφρικής προσέγγισαν τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ) τον Οκτώβριο του 2020 ζητώντας την προσωρινή άρση των υποχρεώσεων ευρεσιτεχνίας στο πλαίσιο της συμφωνίας για τις εμπορικές πτυχές των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας (TRIPS). Εάν ο ΠΟΕ είχε συμφωνήσει με την εν λόγω παραίτηση, οι χώρες αυτές θα μπορούσαν να έχουν παράγει γενόσημες εκδόσεις του εμβολίου για να τις διανέμουν με χαμηλό κόστος μια μαζική προσπάθεια εμβολιασμού. Ωστόσο, ο Παγκόσμιος Βορράς ηγήθηκε της αντίθεσης σε αυτήν την πρόταση, υποστηρίζοντας ότι μια τέτοια παραίτηση -ακόμη και εν μέσω πανδημίας- θα καταπνίξει την έρευνα και την καινοτομία (παρά το γεγονός ότι τα εμβόλια αναπτύχθηκαν σε μεγάλο βαθμό με δημόσιο χρήμα). Ο Παγκόσμιος Βορράς παρεμπόδισε την αίτηση για απαλλαγή στον ΠΟΕ.
Τον Απρίλιο του 2020, η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ), μαζί με άλλους εταίρους, συνέστησε το COVAX. Σκοπός του COVAX είναι να διασφαλίσει την ισότιμη πρόσβαση στα εμβόλια. Το έργο διευθύνεται από την UNICEF, , Συμμαχία Εμβολίων GAVI, τον Συνασπισμό για τις Καινοτομίες Ετοιμότητας Για Επιδημίες (CEPI)· και τον ΠΟΥ. Παρά το γεγονός ότι η πλειονότητα των χωρών του κόσμου υπέγραψε τη συμμαχία, τα εμβόλια δεν διανέμονται στον Παγκόσμιο Νότο σε επαρκή αριθμό. Μια μελέτη από τον Δεκέμβριο του 2020 έδειξε ότι, κατά τη διάρκεια του 2021, σχεδόν εβδομήντα χώρες στον Παγκόσμιο Νότο θα είναι σε θέση να εμβολιάσουν μόνο ένα στα δέκα άτομα.
Αντί να υποστηρίξει την αίτηση παραίτησης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας της Ινδίας-Νοτίου Αφρικής, ο COVAX υποστήριξε μια πρόταση για τη συγκέντρωση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας που ονομάζεται Covid-19 Technology Access Pool (C-Tap). Η διαδικασία αυτή θα περιλαμβάνει δύο ή περισσότερους κατόχους διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας που θα συμφωνούσαν να χορηγήσουν τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας τους μεταξύ τους ή σε οποιονδήποτε τρίτο. Το COVAX δεν έχει λάβει μέχρι σήμερα καμία συνεισφορά από φαρμακευτικές εταιρείες.
Τον Μάιο του 2020, ο ΠΟΥ πρότεινε την καθιέρωση μιας διεθνούς δοκιμής αλληλεγγύης με τα εμβόλια COVID-19, στην οποία ο ΠΟΥ θα συντονίζει τις τοποθεσίες δοκιμής σε πολλές χώρες. Αυτό θα είχε οδηγήσει τα νεοεμφανιζόμενα υποψηφιας εμβολια να περάσουν σε κλινικές δοκιμές γρήγορα και με διαφάνεια, θα είχαν δοκιμαστεί σε πολλαπλούς πληθυσμούς και θα μπορούσαν να έχουν γίνει συγκρίσεις για συγκεκριμένα πλεονεκτήματα και περιορισμούς. Τόσο η Big Pharma όσο και οι χώρες του Βορρά έπνιξαν αυτή την πρόταση.
Τι χρειάζεται για την παραγωγή βασικών εμβολίων για τα 7,7 δισεκατομμύρια ανθρώπους του κόσμου;
Η παραγωγή εμβολίων ποικίλλει ανάλογα με την τεχνολογική πλατφόρμα που απαιτείται για τη δημιουργία του συγκεκριμένου μίγματος λοίμωξης που θα χρησιμοποιηθεί για το συγκεκριμένο εμβόλιο. Για τα εμβόλια COVID- 19, υπάρχουν πολλές επιτυχημένες πλατφόρμες. Δύο τέτοιες περιπτώσεις ήταν τα εμβόλια RNA (στην περίπτωση της Moderna) και τα εμβόλια αδενοϊού (στην περίπτωση της AstraZeneca). Αυτές οι τεχνολογικές πλατφόρμες είναι ισχυρές, πράγμα που σημαίνει ότι εάν είναι διαθέσιμη η τεχνογνωσία (συμπεριλαμβανομένων των εμπορικών απορρήτων για την παραγωγή εμβολίων) και το ειδικευμένο προσωπικό και οι γραμμές κατασκευής κλιμακώνονται και είναι αποτελεσματικές, το εμβόλιο θα μπορούσε να παραχθεί για τους ανθρώπους. Η λέξη «εάν» αναφέρεται με πλάγιους χαρακτήρες, διότι αυτά είναι τα σημαντικότερα εμπόδια που προκύπτουν από την καπιταλιστική λογική των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και τη μακροπρόθεσμη προσπάθεια υπονόμευσης ενός δημόσιου τομέα που επικεντρώνει το κοινωνικό συμφέρον.
Μια ενδιάμεση προσέγγιση της παραγωγής εμβολίων επιχειρεί την μεγάλης κλίμακας παρασκευή μιμικών πρωτεϊνών σε δεξαμενές ζύμωσης (το εμβόλιο Novavax, για παράδειγμα, παρασκευάζεται με αυτόν τον τρόπο). Για την πλατφόρμα αυτή, η ικανότητα απορρόφησης και το προσωπικό με δεξιότητες είναι πιο διαδεδομένα. Τα θέματα ποιοτικού ελέγχου και αφάλειας ποικίλλουν από παρτίδα σε παρτίδα στις πλατφόρμες αυτές, γεγονός που αποτελεί εμπόδιο για την ευρεία αποκεντρωμένη παραγωγή.
Υπάρχει ένας πολύ απλούστερος τρόπος για την παραγωγή των εμβολίων: η ανάπτυξη του μολυσματικού παράγοντα, η δραναποιηση του (που υον καθιστα μη επικίνδυνο) και η εισαγωγή του στον οργανισμό ενέσιμα (όπως το Covaxin, το εμβόλιο που ανέπτυξε το Bharat στην Ινδία). Υπάρχουν όμως προβλήματα εδώ, καθώς δεν είναι πάντα εύκολο να αδρανοποιηθεί το επιβλαβές παθογόνο ενώ παραμένει ακέραιο για την ανάπτυξη των αντισωμάτων.
Τι θα χρειαζόταν για τη χορήγηση εμβολίων για τα 7,7 δισεκατομμύρια;
Για να χορηγήσουμε ευρέως τα εμβόλια COVID- 19 σε όλο τον κόσμο, πρέπει να υπολογίσουμε τρία στοιχεία:
- Συστήματα Δημόσιας Υγείας. Τα αποτελεσματικά προγράμματα εμβολιασμού απαιτούν ισχυρά συστήματα δημόσιας υγείας. Ωστόσο, οι πολιτικές αυτές έχουν διαβρωθεί από τις μακροπρόθεσμες πολιτικές λιτότητας σε πολλές χώρες σε ολόκληρο τον κόσμο. Επομένως, δεν υπάρχει επαρκής αριθμός ειδικευμένου και ασκούμενου προσωπικού για τη χορήγηση του εμβολίου.Δεδομένου ότι πρόκειται για ευαίσθητα εμβόλια, η προετοιμασία και η χορήγηση του εμβολίου πρέπει να γίνεται από εκπαιδευμένους εργαζόμενους στον τομέα της δημόσιας υγείας (και ΤΑ δύο για να διασφαλιστεί η βέλτιστη εφαρμογή του εμβολίου και για να προληφθούν ανεπιθύμητες ενέργειες).
- Μεταφορές και ψυχρές αλυσίδες. Δεδομένου ότι δεν υπάρχουν περιφερειακές και εθνικές γραμμές παραγωγής εμβολίων, τα εμβόλια πρέπει να μεταφέρονται σε μεγάλες αποστάσεις. Ορισμένα εμβόλια COVID- 19 που απαιτούν μια εξαιρετικά ψυχρή αλυσίδα είναι απλά ανέφικτα σε μεγάλο μέρος του Παγκόσμιου Νότου.
- Συστήματα Ιατρικής Παρακολούθησης. Τέλος, πρέπει να υπάρχουν καλά ανεπτυγμένα συστήματα για την παρακολούθηση της επίδρασης του εμβολίου. Αυτό απαιτεί μακροπρόθεσμη παρακολούθηση και τόσο προσωπικό όσο και τεχνολογίες που συχνά στερούνται τα φτωχότερα έθνη, τα οποία επί μακρόν μειονεκτούν λόγω της παγκόσμιας οικονομικής τάξης.
Αξίζει να διαβαστεί και να κυκλοφορήσει η Δήλωση Alma-Ata (1978) για την πρωτοβάθμια υγειονομική περίθαλψη και ο Λαϊκός Χάρτης για την Υγεία (2000), και οι δύο ισχυρές δηλώσεις για μια ισχυρή, ανθρώπινη προσέγγιση στην υγειονομική περίθαλψη. Το τελευταίο ζητεί την απόρριψη των «διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας για τη ζωή», τα οποία περιλαμβάνουν διπλώματα ευρεσιτεχνίας για εμβόλια. Δεν υπάρχει εναλλακτική λύση για ένα εμβόλιο για την ανθρωπότητα, δεν υπάρχει εναλλακτική λύση για τη ζωή έναντι του κέρδους.
