Η Iskra αναδημοσιεύει σε πολλές συνέχειες από τον “Ημεροδρόμο” ένα νέο φάκελο αφιέρωμα.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Ο «Ημεροδρόμος» ανοίγει σήμερα ένα νέο φάκελο- αφιέρωμα με τίτλο «Από τα Δεκεμβριανά στον Εμφύλιο». Το αφιέρωμα αφορά στη χρονική περίοδο από τις αρχές του 1945 ως το τέλος του 1949.Πρόκειται, ουσιαστικά, για τη συνέχεια του αφιερώματος «Μέρες του Δεκέμβρη ΄44», το οποίο μπορείτε να βρείτε σε μορφή ηλεκτρονικού βιβλίου στην ενότητα «Ειδικές εκδόσεις» της ιστοσελίδας μας.
Tο αφιέρωμα αρχίζει με ένα κείμενο του καθηγητή Σύγχρονης Ιστορίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Γιώργου Μαργαρίτη, με τίτλο «Εισαγωγή στον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο».
Στο κυρίως σώμα του αφιερώματος καταγράφονται τα γεγονότα και οι εξελίξεις της περιόδου κατά μήνα, από τον Ιανουάριο του 1945 ως το Δεκέμβριο του 1949. Ουσιαστικά, από το τέλος των Δεκεμβριανών και την υπογραφή της Συνθήκης της Βάρκιζας ως το τέλος του Εμφυλίου. Παράλληλα, δίνονται στοιχεία για τις διεθνείς εξελίξεις της περιόδου, ώστε ο αναγνώστης να έχει μια πληρέστερη εικόνα για το περιβάλλον μέσα στο οποίο συντελούνταν οι εσωτερικές εξελίξεις.
Το υλικό στηρίζεται στα αρχεία της κυβέρνησης και του Στρατού, του ΚΚΕ και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, στις εφημερίδες της εποχής, σε μαρτυρίες προσώπων που εμπλέκονται με τον ένα, ή άλλο τρόπο στην ιστορία.
Τα κείμενα έγραψε ο Γιώργος Καραγιάννης.
Δεν είναι τυχαίο ότι ανοίγουμε αυτόν τον φάκελο σήμερα, το 2019, που συμπληρώνονται εβδομήντα χρόνια από τη λήξη του εμφυλίου, τον Αύγουστο του 1949.
Τα τελευταία χρόνια συντελείται στη χώρα μας μια συστηματική προσπάθεια αναθεώρησης της ιστορίας με κύριο στόχο τη μείωση και τη διαστρέβλωση του ρόλου και της σημασίας του ΕΑΜικού κινήματος της Εθνικής Αντίστασης και του ΚΚΕ στην περίοδο της κατοχής, αλλά και μετά την απελευθέρωση.
Γενικότερα, η εποχή μας χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια εργαλειοποίησης της Ιστορίας, με σκοπό (όσοι την επιχειρούν) να την φέρουν στα μέτρα των σημερινών επιδιώξεων τους. Μια τέτοια προσπάθεια, όπως είναι φανερό, υπονομεύει την επιστημονική προσέγγιση των ιστορικών γεγονότων.
Ο «Ημεροδρόμος» ανοίγει λοιπόν το φάκελο «Από τα Δεκεμβριανά στον Εμφύλιο» με την πίστη ότι η ιστορία δεν γράφεται ούτε με διαταγές και αποφάσεις, ούτε με ψηφοφορίες. Γράφεται με την επίπονη επιστημονική διερεύνηση της ιστορικής αλήθειας.
IΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1945
Ημερολόγιο
ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ
2-4 Τελευταίες σκληρές μάχες στην Αθήνα μεταξύ του ΕΛΑΣ των βρετανών και των δυνάμεων της κυβέρνησης του Γ. Παπανδρέου στις οποίες είχαν ενταχθεί και ταγματασφαλίτες.
3 O Γεώργιος Παπανδρέου απομακρύνεται. Νέος πρωθυπουργός αναλαμβάνει ο Νικόλαος Πλαστήρας.
Ο αντιβασιλιάς αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός με τον πρωθυπουργό Νικόλαο Πλαστήρα. Πίσω από τον Δαμασκηνό διακρίνεται ο διοικητής της 3ης Ορεινής Ταξιαρχίας Θρασύβουλος Τσακαλώτος ( από το φωτογραφικό αρχείο ΔΟΛ).
5 Τα τμήματα του ΕΛΑΣ συμπτύσσονται έξω από την Αθήνα. Η εξέγερση του Δεκέμβρη τερματίζεται.
11 Υπογράφεται η συμφωνία ανακωχής ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και τις βρετανικές δυνάμεις επέμβασης.
ΔΙΕΘΝΗ
13 Ο Κόκκινος Στρατός καταλαμβάνει το κέντρο της Βουδαπέστης.
17 Σοβιετικές και πολωνικές δυνάμεις απελευθερώνουν τη Βαρσοβία.
27 Ο Κόκκινος Στρατός φθάνει στο Άουσβιτς. Μια ακόμη απόδειξη της φρίκης των ναζιστικών στρατοπέδων.
Ο Κόκκινος Στρατός απελευθερώνει τους κρατούμενους στο Άουσβιτς. Ανάμεσά τους και χιλιάδες παιδιά.
29 Ο Κόκκινος Στρατός φτάνει στα γερμανικά σύνορα, στον ποταμό Όντερ, 95 μίλια από το Βερολίνο.
31 Οι σοβιετικοί περνούν τον Όντερ, βόρεια της Φρανκφούρτης, σαράντα μίλια από το Βερολίνο.
« Η ελεεινή μονοτονία της ωμότητας»
«Πρωτοχρονιά 1945. Κυδαθηναίων 9
Νομίζω, κανένας χρόνος σαν αυτόν που πέρασε: τίποτε πιο φριχτό από τους δυό τελευταίους μήνες.
Παρασκευή 12 Γενάρη
Όταν δεν μπορείς να γράψεις ολόκληρο το αίσθημα σου και ολόκληρη τη σκέψη σου, όλα τούτα γίνουνται γρήγορα βαρετά. Τι ολόκληρο μας έχει μείνει;
Όλες αυτές τις μέρες, η ελεεινή μονοτονία της ωμότητας, του σαδιστικού πείσματος της καταστροφής. Χτες, έκανα ένα γύρω στη λαβωμένη πολιτεία: Αθηνάς, Πειραιώς, Γ΄ Σεπτεμβρίου, Αγίου Κωνσταντίνου, Πλατεία Κάνιγγος. Χαλάσματα, χαλάσματα. σπίτια τιναγμένα, σμπαραλιασμένα, μ’ αυτό το αλλόκοτο και φοβερό χιούμορ που παίρνουν τα έργα των ανθρώπων όταν ξεχαρβαλωθούν και αχρηστευτούν. Κατοικίες ανοιγμένες σαν τα σπασμένα καρύδια, αφήνοντας να φαίνουνται από μέσα τα ίχνη της ζωής που γύρεψε να προστατευτεί, να φτιάξει μιαν ιδιαίτερη ατμόσφαιρα. Στην προθήκη του Προμπονά (οδός Πειραιώς, το κατάστημα των κηλεπιδέσμων), μια κούκλα φυσικό μέγεθος πίσω από τα σπασμένα τζάμια. γυμνή, στηθόδεσμος, και μια ζώνη για την κήλη. Ένα βόλι της έχει καρφώσει το δεξί βυζί κι ένα άλλο το μηρό κάτω από τον κορσέ.
Μου διηγούνται: Ο Σικελιανός: «Κι εγώ που νόμιζα πως οι Έλληνες είναι ώριμος λαός». Καζαντζάκης: Μήπως είναι υπερώριμος;».
Αισθάνομαι κάποιο κενό καθώς ακούω τέτοιες κουβέντες.
Οι εφημερίδες δημοσιεύουν σήμερα τη χτεσινή ανακωχή Scobie- ΕΛΑΣ».
Γιώργος Σεφέρης «Μέρες Ε΄ 1 Γενάρη 1945-19 Απρίλη 1951», σ. 11, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 1986. ( σ.σ. Ο Γιώργος Σεφέρης έζησε τα Δεκεμβριανά στο κέντρο της σύγκρουσης, στην οδό Κυδαθηναίων 9, απέναντι από την εκκλησία της Σωτείρας του Κοττάκη, σ’ ένα μικρό διαμέρισμα στο τριώροφο σπίτι, ιδιοκτησίας της οικογένειας Σεφεριάδη. Εκεί έμενε και η αδελφή του Ιωάννα Τσάτσου, γυναίκα του Κωνσταντίνου Τσάτσου. Εκείνες τις μέρες ήταν υπεύθυνος της υπηρεσίας Τύπου του υπουργείου Εξωτερικών. Το Μάιο του 1945 ανέλαβε τη θέση του γραμματέα στο Πολιτικού Γραφείου του αντιβασιλιά αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού).
«… δεν ήθελαν να το πιστέψουν»
«Πέμπτη 4 Γενάρη
Παρασκευή 5 Γενάρη
… Λίγο πριν τα μεσάνυχτα ήρθε η Διαταγή της σύμπτυξης μας προς Πεντέλη- Πάρνηθα και εκδόσαμε την ΑΠ 27 Διαταγή προς τα τμήματα που υπάγονταν ταχτικά στο ΣΣ (σ.σ. Α΄ Σώμα Στρατού του ΕΛΑΣ)…
Παρασκευή 5 Γενάρη
Κοντά ξημερώματα φθάσαμε στο Μενίδι. Εκεί φρακάραμε, οι δρόμοι είχαν κλείσει. Δεν είχαμε τροχονόμους που χρειάζονταν. Ήταν βέβαια και λάθος που μείναμε τελευταίοι. Έτσι δεν μπορούσαμε να ’χουμε εποπτική εικόνα. Μπλεχτήκαμε με τις Μονάδες και τις πολιτικές οργανώσεις, που έφευγαν από την Αθήνα ακολουθώντας τον ΕΛΑΣ.
Μόλις προφτάσαμε και μπήκαμε στο Τατόι, στ’ Ανάκτορα, κι έφτασαν τα εγγλέζικα αεροπλάνα. Πολυβόλησαν αλλά δεν έριξαν ρουκέτες.
Ερχόμαστε σ’ επαφή με τον ασύρματο με την ΚΕ (σ.σ. Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ). Το ΣΣ θα κρατήσει τη γραμμή από Μετόχι μέχρι Λιόπεσι (…) Αναφέραμε το μεσημέρι στην ΚΕ ότι η απαγκίστρωση των δυνάμεων μας από την Αθήνα έγινε με επιτυχία. Μέχρι το μεσημέρι κρατήθηκε η εικόνα της συνέχισης της μάχης. Το πρωί έφυγαν και τα τελευταία τμήματά μας ( Όταν τα τμήματα που κρατούσαν τη σφήνα μας μέχρι την Ομόνοια διατάχθηκαν ν’ αποσυρθούν δεν ήθελαν να το πιστέψουν…). Φυσικά επικράτησε μια κάποια σύγχυση, ιδιαίτερα , λόγω της ταυτόχρονης σύμπτυξης μαζί με το στρατό και άοπλων πολιτών και κομματικών και μαζικών οργανώσεων. Η ΙΙ Μεραρχία παραπονιέται που μπλέκονται στα τμήματά της και δυσκολεύουν τις κινήσεις της. Προχωράμε δραστήρια στην ανασυγκρότηση και αναδιάταξη έτσι των δυνάμεων που να μπορέσουμε να κρατηθούμε στην Πάρνηθα στον άξονα Τατόι- Αγ. Μερκούριος- Κακοσάλεσι, όπου απ’ αύριο θα ’χουμε Σταθμό Διοίκησης του ΣΣ.
Όμως όλες μας οι δυνάμεις είναι κατάκοπες. Χρειάζεται να ’ρθουν φρέσκιες. Μόνον έτσι θα μπορέσουμε ν’ ανασυντάξουμε πραγματικά και να κάνουμε αξιόμαχες τις μονάδες που διεξήγαγαν ένα τιτάνιο αγώνα επί 33 ημέρες τώρα. Όσο για τις αθηναικές και πειραιώτικες αυτές θα χρειαστεί ν’ ανασυγκροτηθούν αποξαρχής. Δεν ήταν για αγώνα υπαίθρου. Στελέχη και μαχητές (εξόν βέβαια τα στρατιωτικά επαγγελματικά στελέχη) και το μεγαλύτερο μέρος των μαχητών ήταν τώρα άοπλοι. Είχαμε πολύ μεγάλες απώλειες ενόπλων. Ιδιαίτερα στις μονάδες Αθήνας – Πειραιά λείπει ο αναγκαίος βαρύς οπλισμός και όλα όσα χρειάζονται για ένα στρατό σε εκστρατεία…
Σάββατο 6 Γενάρη
Κοιμηθήκαμε το βράδυ μέσα στ’ Ανάκτορα. Το πρωί μόλις φώτισε, ακούσαμε πυρά κατά τον ανήφορο προς τον Άγιο Μερκούριο και είδαμε αεροπλάνα να πετάνε προς τα κει. Καταλάβαμε τι έγινε, εξάλλου μας ήρθε σε λίγο και αναφορά. Τ’ αυτοκίνητα που ξεκίνησαν τη νύχτα όπως είχαν διαταχθεί ν’ ανέβουν προς Μαλακάσα και μόλις ξημερώσει να καμουφλαριστούν και να ξαναξεκινήσουν άμα βραδυάσει, δεν πρόφτασαν. Τα πρόλαβαν στην ανηφόρα τα εγγλέζικα αεροπλάνα και τα χτύπησαν. Απώλειες σε μαχητές δεν είχαμε. Σκόρπισαν μέσα στο δάσος…».
Σπύρου Κωτσάκη (Νέστορα) Καπετάνιου του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ «Δεκέμβρης του 1944 στην Αθήνα», σ.282-288, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1986.
« Μας πήραν το Παγκράτι»
«Μας πήραν το Παγκράτι
Νανούμ, νανούμ, νανούμ
Τους βγάλαμε το μάτι
Κάπα Κάπα Έψιλον
Γειά σου Κουκουέ»
Απόσπασμα από σκωπτικό τραγουδάκι των μαχητών του ΕΛΑΣ Παγκρατίου την ώρα της υποχώρησης μέσω Υμηττού και μέσα σε σφοδρή χιονοθύελλα.
Ελασίτες του Παγκρατίου της μέρες του Δεκέμβρη του ’44. τα κράνη και τα όπλα τους είναι λάφυρα από τους γερμανούς και τους ταγματασφαλήτες. (Από το βιβλίο του Δ. Παπαγεωργόπουλου «Το Παγκράτι στην Εθνική Αντίσταση 1941-1944», εκδοτικός οίκος Μέλισσα, Αθήνα 2004).
«Αφού δεν τρελάθηκα αυτές τις μέρες, δεν φοβάμαι τίποτα»
« Τέσσερις του Γενάρη. Ξυπνήσαμε πάλι, σα βάρκες, μέσα στο λασπόνερο. Ένα σωρό διαδόσεις αρχίσανε να κυκλοφορούνε στο στρατόπεδο. Μοιράσανε κ’ ένα δελτίο των «Εν Ελλάδι Βρετανικών Δυνάμεων»… Μύριζε πάλι ξεσήκωμα. Για πού; Ποιός ξέρει! (…).
Κατά τις τέσσερις το απόγευμα, μας φορτώσανε πάλι στ’ αυτοκίνητα. Άλλοι λένε πως θα μας πάνε στην Αίγινα, άλλοι στο Τομπρούκ. Αφού δεν τρελάθηκα αυτές τις μέρες, δεν φοβάμαι τίποτα (…).
Συλλήψεις ελλήνων πολιτών από βρετανούς στρατιώτες και χωροφύλακες στη διάρκεια των Δεκεμβριανών. Φωτογραφία του Dmitri Kessel « Ελλάδα του ’44», εκδόσεις ΑΜΜΟΣ, Αθήνα 1994.
Μας αδειάσανε στο Δέλτα του Φαλήρου, εκεί που είναι σήμερα το Ναυτικό αεροδρόμια, και βιαστικά-βιαστικά, μας φορτώσανε σε μια τεράστια σχεδία-μαούνα. Ήμαστε δυό χιλιάδες άνθρωποι. Κ’ εκεί μέσα σε λίγα λεπτά, πάνω σ’ αυτήν την ασήμαντη σχεδία, παραστάθηκα μάρτυρας σ’ αφάνταστες σκηνές μεγαλείου και τραγικότητας. Χαμένα παιδιά ξανάβρισκαν τον χαμένο τους πατέρα. Αδέρφια αγκαλιαζόντουσαν και κλαίγανε, φίλοι σφίγγανε τα χέρια τους και δακρύζανε. Παιδάκια δώδεκα χρονών, γέροι εβδομηντάρηδες, άρρωστοι, παπάδες, χωροφύλακες, δάσκαλοι, αστυνόμοι, Αρμένηδες, Εβραίοι- όλοι τραγικές μορφές με φλογισμένα μάτια, κλαίγανε και γελάγανε. Και, ξαφνικά, καθώς ξεκίνησε η σχεδία, για ένα υπερωκεάνειο που είχε αγκυροβολήσει στ’ ανοιχτά, δύο χιλιάδες όμηροι, βγάλανε ό,τι πράγματα φορούσανε στο κεφάλι τους για το κρύο, και μ’ ένα στόμα αρχίσανε να ψέλνουνε τον εθνικό ύμνο. Σκηνή που δεν περιγράφεται- ούτε την είχα ξαναδεί, ούτε την φαντάστηκα, ούτε πρόκειται να την ξαναδώ. Αλλ’ η δύναμη της ήτανε τέτοια, που είδα και τούτο το αφάνταστο! Οι Εγγλέζοι φαντάροι, που μας είχανε περικυκλώσει με εφ’ όπλου λόγχη, αυτοί οι κυνικοί πλιατσικολόγοι (σ.σ. τις προηγούμενες μέρες οι βρετανοί στρατιώτες είχαν αφαιρέσει από τους ομήρους κάθε πολύτιμο είδος που είχαν πάνω τους), αρχίσανε να κλαίνε. Ναι μάλιστα να κλαίνε…Δάκρυα χοντρά κυλούσανε στα ροζιασμένα πρόσωπά τους, ενώ από την παραλία, κάτι έλληνες ναύτες είχανε τεντώσει τα δάκτυλά τους και μας μουντζώνανε, για … να’ χουμε καλό ταξίδι!».
Μίμη Φωτόπουλου «Όμηρος των Εγγλέζων- Ελ Ντάμπα», σ. 50-54, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1980. (σ.σ. Ο Μίμης Φωτόπουλος όμηρος των εγγλέζων, πιάστηκε στο Κολωνάκι την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1945, με υπόδειξη ενός ταξιθέτη θεάτρου, κρατήθηκε στο Γουδί και σε στρατόπεδο στο Χασάνι, εκεί που βρίσκεται σήμερα το αεροδρόμιο του Ελληνικού, και στη συνέχεια μεταφέρθηκε σε στρατόπεδο στην Ελ Ντάμπα της Αιγύπτου. Αφέθηκε ελεύθερος μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας).
ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1945
Ημερολόγιο
ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ
2 Αρχίζουν στη Βάρκιζα, υπό την υψηλή εποπτεία των βρετανών, οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στις αντιπροσωπείες του ΕΑΜ (Γ. Σιάντος, Δ. Παρτσαλίδης, Ηλ.Τσιριμώκος) και της κυβέρνησης του Νικολάου Πλαστήρα (υπό τον Ι. Σοφιανόπουλο).
12 Υπογράφεται η συμφωνία της Βάρκιζας.
Σαράφης, Σιάντος, Τσιριμώκος, Σοφιανόπουλος, Παρτσαλίδης μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας.
14 Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ στην Αθήνα, επιστρέφοντας από τη Γιάλτα.
16 Ο στρατηγός Σαράφης και ο Άρης Βελουχιώτης υπογράφουν τη διαταγή για την παράδοση των όπλων του ΕΛΑΣ.
21 Aρχίζει η δίκη των κορυφαίων δοσιλόγων στο «Ειδικό Δικαστήριο».
23 Πρώτες παραβιάσεις της συμφωνίας της Βάρκιζας. Οι Δ. Παρτσαλίδης και Ι. Ζεύγος με διάβημά τους στον αντιβασιλιά αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό ζητούν την εφαρμογή της από τα κρατικά όργανα.
Η πρώτη σελίδα του «Ριζοσπάστη» ( 17.2.1945- έκδοση Αθήνας): «Η συμφωνία της Βάρκιζας παραβιάζεται κατάφωρα! Οι συλλήψεις συνεχίζονται- Οι δημοκρατικές ελευθερίες εξευτελίζονται- Οι αριστερές εφημερίδες σε διωγμό!- Ένοπλοι δοσίλογοι, χωροφύλακες και ταγματασφαλίτες με στολή εθνοφυλακής δέρνουν τους πωλητές, ξεσχίζουν τα φύλλα και κάνουν γκαγκστερικές επιδρομές στα πρακτορεία των εφημερίδων».
ΔΙΕΘΝΗ
2 Ο Κόκκινος Στρατός καταλαμβάνει το Στετίνο.
4 Οι αμερικανικές δυνάμεις διασπούν τη γερμανική γραμμή Ζίγκφριντ.
4-12 Στη Γιάλτα της Κριμαίας διεξάγονται οι συζητήσεις των ηγετών των τριών μεγάλων δυνάμεων Τσώρτσιλ, Ρούζβελτ και Στάλιν.
Τσώρτσιλ, Ρούζβελτ, Στάλιν στη διάσκεψη της Γιάλτας.
14 Αμερικανικά και βρετανικά αεροσκάφη βομβαρδίζουν τη Δρέσδη. Οι απώλειες (νεκροί και τραυματίες) μεταξύ των αμάχων φτάνουν τις 400.000, ενώ η πόλη καταστρέφεται ολοσχερώς.
20 Συνομιλίες Ρούζβελτ και Τσώρτσιλ στο Κάιρο.
«Τα έργα της «Δημοκρατίας τους» βροντοφωνάζουν για τις φασιστικές προθέσεις τους»
« Η τεράστια προοδευτική αλλαγή πούχει γίνει σήμερα μέσα στην Ελληνική νεολαία έχει αναστατώσει τους ντόπιους και ξένους φασίστες. Τους τρομάζει η Δημοκρατική μας συνείδηση. Με μίσος και φτόνο βλέπουν τη φλογερή αγάπη της για λευτεριά. Κι’ ανησυχούν γιατί νοιώθουν πως δεν μπορούν πιά να την έχουν στα χέρια τους τυφλό οργανέτο- για την πραγματοποίηση των σκοτεινών τους σχεδίων.
Έχασαν τα μυαλά τους οι νέοι, συμπεραίνει ο ξεπεσμένος τυχοδιώκτης Σπύρος Μελάς, γιατί χωρίς να λογαριάζουν τη ζωή τους ρίχνονται πάνω στα τανκς μ’ ένα παλιοντούφεκο. Και σαν καλός υπηρέτης όλων των ντόπιων και ξένων φασιστών δίνει τις υψηλές του συμβουλές «πώς θάκαναν καλύτερα οι νέοι αν τώριχναν όξω» πέρνοντας έτσι σαν ιδανικό τους τον τυχοδιωκτισμό του κ. Μελά. Κι’ ο Σεβασμιώτατος Παντελεήμων (σ.σ. Παντελεήμων Φωστίνης , μητροπολίτης Ενόπλων Δυνάμεων) σ’ ένα μικροπολιτικό άρθρο του στην «Ακρόπολη» ανησυχεί για τους νέους και γράφει πως «το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η νεολαία». Ο Πλαστήρας αγκαλιάζοντας τους λίγους προδότες φοιτητές του ΕΣΑΣ ( σ.σ. Εθνικός Σύνδεσμος Ανωτάτων Σχολών, οργάνωση που συγκροτήθηκε στην κατοχή με σαφή αντιεαμικό προσανατολισμό και δράση) που σπεύσανε να του δηλώσουν υποταγή, βρίσκει την ευκαιρία να δημοκοπήσει από τις φυλλάδες του. Κάτω απ’ τη «Δημοκρατική» σκέπη του αναζωογονούνται όλες οι προδοτικές οργανώσεις ( ΠΕΝ,
ΕΔΕΣ, ΕΒΕΝ, ΕΣΑΣ κ.λπ) που οργιάσανε στα χρόνια της σκλαβιάς στις συνεργασίες τους με τον καταχτητή.
Μα άδικα κοπιάζουν. Τα έργα της «Δημοκρατίας τους» βροντοφωνάζουν για τις φασιστικές τους προθέσεις. Όταν τα Στρατοδικεία τους δικάζουν σε θάνατο όχι τους δοσίλογους, αλλ’ αυτούς που πολέμησαν τους Γερμανούς. Όταν στις φυλακές και τα στρατόπεδα ρίχνονται οι μαχητές της λευτεριάς και της ανεξαρτησίας κι’ οι προδότες κυβερνούν. Όταν στην Αθήνα γίνεται πραγματικό ανθρωπομάζωμα και πιάνονται και παιδιά 15 χρόνων. Όταν κρατιούνται κλειστά τα σχολειά και η πείνα ξαπλώνεται ενώ οι μαυραγορίτες συνεχίζουν να οργιάζουν. Όταν κάνανε την Αθήνα μας την πιο θλιμένη πόλη του κόσμου- όπως τηλεγραφούν ξένοι ανταποκριτές- και στο Βόλο, τη Θες/νίκη, τη Λειβαδιά δέρνουν, βασανίζουν, σκοτώνουν Επονίτες, κλείνουν τις λέσχες τους δεν μπορούν με τίποτα να παραπλανήσουν τα νιάτα της Ελλάδας…».
«Νέα Γενιά», όργανο του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ, 7.2.1945 (έκδοση στα Τρίκαλα)
Η αυταπάτη: «Καλά κάνατε που την υπογράψατε»
Ο Γιάννης Ιωαννίδης, ο δεύτερος μετά το Σιάντο στην ηγεσία του ΚΚΕ για την υπογραφή της συμφωνίας της Βάρκιζας:
«Η αντιπροσωπεία μας που έφυγε για τη Βάρκιζα, είχε μια εντολή την οποία δε θα παραβίαζε σε καμιά περίπτωση. Έτσι; Έτσι ήταν η αυτή μας. Ότι θα δινόταν αμνηστία σε όλους. Τα άλλα το να παραδώσουμε τα όπλα κ.λπ. ξέραμε ότι σε καμία περίπτωση δε θα υποχωρήσουνε οι εγγλέζοι. Πάνω σ’ αυτό θα προσπαθούσαμε να επιμένουμε όσο μπορούμε, θα βάζαμε ζήτημα ότι κάθε αντάρτης θέλει να κρατήσει το ατομικό του όπλο που κατέκτησε κλπ…, αλλά ξέραμε ότι αυτά τα πράγματα δε θα γινόντουσαν γιατί αυτοί ήταν πιο ψημένοι και καταλαβαίνανε τι σήμαινε αυτό. Αυτό το καταλαβαίναμε και μεις. Και συνεπώς πάνω στο ζήτημα του οπλισμού δεν είπαμε: αυτού θα χαλάσετε τη συμφωνία. Αλλά η συμφωνία θα χαλάσει αν δεν δοθεί γενική αμνηστία. Συνεπώς ο Μήτσος (σ.σ. Παρτσαλίδης) και ο Σιάντος δεν ετήρησαν αυτό και έκαναν αυτή την υποχώρηση.
Δεν νομίζω ότι ήτανε αλλιώτικη η κατάσταση. Όταν γύρισαν, ο Μήτσος ήρθε σε μένα και μου λέει: «Καλά κάναμε Γιάννη, που κάναμε αυτή την υποχώρηση;». Το κατάλαβα αμέσως ότι είχε τύψεις που παρέβηκε την εντολή. Κατάλαβες; «Καλά κάναμε λέει που υπογράψαμε τη συμφωνία;»
-Μήτσο, του λέω, μην έχεις τύψεις. Καλά κάνατε που την υπογράψατε.
Και πραγματικά δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς. Και τότε είπα του Μήτσου, το είπα μου φαίνεται και στην 11η Ολομέλεια, ότι αν επιμέναμε λίγο περισσότερο, να έχουμε και τα μαντάτα της Γιάλτας, να εξασκήσουμε και μια πίεση μέσω του Τίτο, πράγμα αδύνατο όπως κατάλαβα μετά τον ερχομό του Ζεύγου ( σ.σ. μέλος του Πολιτικού Γραφείου) και του Πετρή (σ.σ. Πέτρος Ρούσος, μέλος κι αυτός του Πολιτικού Γραφείου), να γίνει μια πίεση προς τον Τσώρτσιλ , να μην επιμένουν στο ζήτημα της αμνηστίας, δε θα κάναμε τίποτα. Το άλλο ότι μπορούσαμε εμείς να συνεχίσουμε τον πόλεμο από το βουνό, μπορούσαμε. Γιατί δεν μπορούσαμε. Αυτοί δεν είχαν ακόμα τόσο στρατό ώστε σε δεκαπέντε μέρες να μας καθαρίσουν. Έξι μήνες εμείς θα μέναμε, αλλά έξω από τις πόλεις. Οι πόλεις θα μέναν στη διάθεση αυτών. Δε θα άφηναν κομμουνιστή για κομμουνιστή και οργάνωση. Ενώ εμείς , εκτός από την Αθήνα, που είχαμε ορισμένα στραπάτσα, τα οποία εγώ αποδίδω στο Φάνη ( σ.σ. Βασίλης Μπαρτζιώτας γραμματέας της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας του ΚΚΕ) που άφησε την πόλη και βγήκε έξω, εκτός λοιπόν από την Αθήνα δεν είχαμε ζημιές μέσα στις πόλεις. Τις δυνάμεις μας τις είχαμε κρατημένες.
Λοιπόν να πάμε τώρα εμείς έξι μήνες να γυρίζουμε τα βουνά και τα ρέστα. Να έρχονται τα αεροπλάνα να μας χτυπούν και όπου θα βρίσκεται δρόμος να τον πατάν τα τανκς… Τι θα κάναμε; Τι θα έβγαινε από όλο αυτό;
Όποιος υποστηρίζει ότι δεν έπρεπε να κάνουμε τη Βάρκιζα και να κάνουμε τέτοιους τυχοδιωκτισμούς, αυτός είναι έξω από τα πράγματα. Δεν ήξερε πώς είναι τα πράγματα εκεί πέρα, δεν μπορούσε να τα μελετήσει, δεν μπορούσε να δει τις προθέσεις και τις διαθέσεις των μαζών, των ανθρώπων των χωριών κλπ. που είχαν μπουχτίσει, που δεν τους είχε μείνει τίποτα. Και αν είχαμε τον εφοδιασμό που είχαμε για έξι μήνες αυτός ήταν από τη μάχη για τη σοδειά εμείς είχαμε κρατήσει τα αναγκαία για να κρατήσουμε στη ζωή έναν αριθμό πενήντα χιλιάδων ανταρτών. Λοιπόν τι θα γινόταν;
Θα πηγαίναμε, όπως έλεγε ο Ζεύγος, να ακουμπήσουμε τις πλάτες μας στη Γιουγκοσλαβία και στην … Αυτό σήμαινε πιά επαναστατική πάλη για την κατάκτηση της εξουσίας. Κουταμάρες δηλαδή. Όχι σοβαρά πράγματα…».
Μεταγενέστερη αφήγηση του Γιάννη Ιωαννίδη, λίγο πριν το θάνατό του στον Α. Παπαπαναγιώτου στο «Γιάννης Ιωαννίδης Αναμνήσεις – Προβλήματα της πολιτικής του ΚΚΕ στην Εθνική Αντίσταση 1940-1945 (Το πρακτικό μιας συζήτησης)», σ. 369-370, Θεμέλιο, Αθήνα 1979.
…Και η διάψευση: Η βιομηχανία παραγωγής δικογραφιών
Μόλις τέσσερις ημέρες μετά την υπογραφή της συμφωνίας της Βάρκιζας, στις 16 Φεβρουαρίου, στις αθηναικές εφημερίδες δημοσιεύεται η παρακάτω είδηση:
« Η Στρατιωτική Διοίκησις διεβίβασε χθες και σήμερον εις την Εισαγγελίαν Αθηνών 2.375 δικογραφίας στασιαστών, κατηγορουμένων δι’ εγκλήματα του ποινικού δικαίου. Υπολείπονται ακόμη προς διαβίβασιν εις την Εισαγγελίαν άλλαι 10 χιλιάδες όμοιαι δικογραφίαι. Όλαι θα διαβιβαστούν εις τα ανακριτικά γραφεία τα οποία ενισχύονται δια συστάσεως ετέρων 20 εις τα υπάρχοντα τοιαύτα, προκειμένου να γίνουν τακτικαί ανακρίσεις εναντίον όλων των κατηγορουμένων εγκληματιών του κινήματος, οίτινες, συμφώνως προς την υπογραφείσαν Συμφωνίαν της Βάρκιζας, θα παραπεμφθούν εις το Κακουργιοδικείον. Εν τω μεταξύ αι εκ δικαστών τριμελείς επιτροπαί, αι οποίαι επίσης ενισχύονται δια του καταρτισμού ετέρων 20 ομοίων επιτροπών, περιέρχονται τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως και τα αστυνομικά κρατητήρια και εξετάζουν τας δικογραφίας των συλληφθέντων. Όσοι εκ τούτων δεν κατηγορούνται δια παραβιάσεις του ποινικοί νόμου θα απολύωνται χωρίς να παραπέμπονται εις τακτικήν ανάκρισιν».
Και μια… «ουδέτερη» ματιά
Ο Κρις Γουντχάουζ, υπαρχηγός και στη συνέχεια «αρχηγεύων» της βρετανικής στρατιωτικής αποστολής στα βουνά στη διάρκεια της κατοχής για τη συμφωνία της Βάρκιζας:
«Το αποτέλεσμα των όρων αυτών ήταν να αφεθούν τα άκρα της Αριστεράς και της Δεξιάς ελεύθερα να προκαλέσουν αναταραχή για λογαριασμό του το καθένα. Η Αριστερά έχοντας αναλάβει την υποχρέωση να παραδώσει έναν καθορισμένο αριθμό όπλων, που ήταν μικρότερος από τον συνολικό οπλισμό της, θεώρησε ότι της αναγνωριζόταν σιωπηρά το δικαίωμα να κάνει ότι ήθελε τα υπόλοιπα. Η Δεξιά, εξοπλισμένη με την αναστολή του «χάμπεας κόρπους» για (τις αυθαίρετες συλλήψεις) και με την απειθάρχητη εκδικητική μανία της νεοσύστατης Εθνοφυλακής, ήταν ασύδοτη στην εκτέλεση πράξεων προσωπικής βεντέτας εναντίον καθενός, που μπορούσε να θεωρηθεί κομμουνιστής. Έτσι ο κύκλος της επαναστάσεως και αντεπαναστάσεως, των διωγμών και των αντιποίνων μόνο με μια φωτισμένη ενέργεια, την οποία όμως κανένας Έλληνας πολιτικός δεν είχε το θάρρος να αναλάβει, πήρε νέα ώθηση στην ακατάσχετη περιστροφή του. Χωρίς εγγυήσεις καλής πίστεως, η Συμφωνία της Βάρκιζας αποδείχθηκε στείρα. Αλλά, όπως και με το Χάρτη του Λιβάνου, έγινε ανόητα ευπρόσδεκτη σαν οριστική λύση».
Κρις Μ. Γουντχάουζ «Το μήλο της έριδος- Η Ελληνική Αντίσταση και η πολιτική των μεγάλων δυνάμεων», σ.343, Εξάντας, Αθήνα 1976.
Η πτωματολογία και οι μαυροφορούσες πόρνες
« Στις 20 Φλεβάρη του 1945, ύστερα από ενάμιση μήνα παραμονής μας στα Τρίκαλα, γυρίσαμε, το Πολιτικό Γραφείο της ΚΕ του ΚΚΕ και η καθοδήγηση της ΚΟΑ, στην Αθήνα. Πρωτύτερα στα τέλη του Γενάρη του 1945, στείλαμε μια μεγάλη ομάδα στελεχών της ΚΟΑ με επικεφαλής τον σ. Σπύρο Καλοδίκη στην Αθήνα (…).
Ήταν βαριά, πολύ βαριά η ατμόσφαιρα στην Πρωτεύουσα. Οι χίτες και οι ταγματαλήτες, τα τέρατα της Ειδικής Ασφάλειας, με την υποστήριξη των αγγλικών στρατευμάτων κατοχής, δέρναν τους κομμουνιστές, τους εαμίτες και τους επονίτες στους δρόμους και στα σπίτια τους, οι μαυροφορεμένες πόρνες που παρουσιάζονταν σαν …θύματα του Δεκέμβρη 1944 μοιρολογούσαν και δημιουργούσαν ζητήματα σε κάθε συνέλευση των εργατικών σωματείων και η πτωματολογία του κ. Σιτρίν (σ.σ. βρετανός συνδικαλιστής που πρωταγωνίστησε στο στήσιμο της «επιχείρησης πτωματολογίας» με τα τάχα μου χιλιάδες θύματα της ΟΠΛΑ) βρίσκονταν στο ζενίθ. Τα μικροαστικά στρώματα ταλαντεύονταν και οι κομμουνιστές διανοούμενοι έφερναν τον αντίλαλο αυτών των ταλαντεύσεων και μέσα στην ΚΟΑ. Πολλές χιλιάδες σύντροφοί μας ήταν στις φυλακές του Χατζηκώστα, στην έρημο της Ελ Ντάμπα (σ.σ. εκεί είχαν μεταφέρει οι βρετανοί τους ομήρους πολίτες που συνέλαβαν στη διάρκεια του Δεκέμβρη) και καταδιωκόμενοι…».
Βασίλης Μπαρτζιώτας «Εξήντα χρόνια κομμουνιστής», σ.231, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1986.
Άρης: «Θα συνεχίσω τον αγώνα»
Λόγια του Άρη Βελουχιώτη στον Γιώργο Χουλιάρα (Περικλή) , λίγες μέρες μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας:
« Όχι Περικλή, εγώ δεν θα πάω στην Αθήνα για να γίνω πρόεδρος των Εφεδροελασιτών που μ’ έχει διορίσει η ηγεσία, για να πρωτοκολλάω τις σφαγές και τα βασανιστήρια των αγωνιστών και να κρατάω μητρώο πόσοι και ποιοι θα μπαίνουν και βγαίνουν στις φυλακές και στις εξορίες, όχι, επίορκος δεν γίνομαι, θα κρατήσω την υπόσχεσή που απ’ την αρχή δώσαμε στον ελληνικό λαό, θα συνεχίσω τον αγώνα, και όσοι πιστοί προσέλθετε».
Γιώργος Χουλιάρας ( Περικλής) « Ο δρόμος είναι άσωτος…»: ΕΛΑΣ-ΔΣΕ-ΠΟΛΩΝΙΑ, 1941-1958, σελ. 380, Ιωάννινα 2005.
Αύριο: Η αρχή της λευκής τρομοκρατίας
*Οι απόψεις του κειμένου δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκην τις θέσεις της Iskra
