Το ηρωικό έπος της Επαναστάσεως του 1821 συνέβαλε όχι μόνο στην απελευθέρωση της Ελλάδος από τους Οθωμανούς Τούρκους, αλλά και στην αναγέννηση του Ελληνικού έθνους το οποίο ανέσυρε από τον ραγιαδισμό. Η επανάσταση του 1821 επαναφέρει τον Έλληνα στο διεθνές προσκήνιο της τότε εποχής ως παγκόσμιο όραμα γιατί Έλλην – Ελληνικός πολιτισμός = παγκοσμιότης.
Η Επανάσταση του 1821 δεν ήταν σημαντική μόνο για τις Ελληνίδες και τους Έλληνες, αλλά αποτέλεσε και ένα γεγονός με διεθνείς διαστάσεις. Οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής ενεπλάκησαν σ’ αυτήν περισσότερο ή λιγότερο η καθεμία. Ο διεθνής τύπος συζητούσε καθημερινά το «ελληνικό ζήτημα» για μια ολόκληρη δεκαετία, ενώ οι περισσότερες εφημερίδες και τα έντυπα της εποχής υποστήριζαν με πολλούς τρόπους την ελληνική υπόθεση, η οποία άρχισε να απασχολεί τις αυλές των αυτοκρατοριών και των βασιλείων, τον Πρόεδρο των Η.Π.Α. αλλά και τα υπουργεία εξωτερικών και τους διπλωμάτες σχεδόν όλων των κρατών της εποχής, ιδιαίτερα εκείνων της Ευρώπης.
Οι επαναστάτες της περιόδου – οι φιλελεύθεροι, οι δημοκράτες και οι ριζοσπάστες – την αντιμετώπισαν ως μια μεγάλη ευκαιρία για να ανατρέψουν την αντιδραστική πολιτική της Ιεράς Συμμαχίας. Πολλοί από αυτούς (από τις Η.Π.Α. μέχρι την Πολωνία και από τη Σκωτία μέχρι την Ιταλία) κατέφθασαν στον ελλαδικό χώρο και έχυσαν το αίμα τους για τον ιερό αγώνα των Ελλήνων θεωρώντας συγχρόνως ότι παλεύουν για την αύξηση της συνολικής ελευθερίας στην Ευρώπη.
Οι ρομαντικοί, οι κλασικιστές, οι διανοούμενοι, οι καλλιτέχνες, είδαν στον αγώνα των Ελλήνων την αναγέννηση της κλασικής Ελλάδας, τους νέους Λεωνίδες και τους νέους Μαραθώνες. Ακόμη και η καθοριστική για την εθνική ανεξαρτησία της Ελλάδας διεθνής επέμβαση στο Ναβαρίνο, δεν είχε μοναδικό σκοπό τη διασφάλιση των μεταφορών στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά έγινε και για να σταματήσει μια ανθρωπιστική καταστροφή που είχε συγκλονίσει ολόκληρη την υφήλιο.
Ο Αγώνας για την Ανεξαρτησία της πατρίδας μας αποτελεί μία από τις λαμπρότερες στιγμές της ελληνικής ιστορίας. Οι αγωνιστές του 21 έχοντας Όραμα, Στόχο και Θέληση να αναγεννήσουν το έθνος των Ελλήνων θυσίασαν τις ζωές και τις περιουσίες τους προκειμένου εμείς, οι απόγονοί τους, να μπορούμε να απολαύσουμε τα οφέλη της εθνικής ανεξαρτησίας, της ελευθερίας και της ευημερίας. Όπως άλλωστε διακήρυξαν οι ίδιοι οι πατέρες του Έθνους μας στην Επίδαυρο το 1822, ο πόλεμος αυτός ήταν πόλεμος εθνικός, πόλεμος ιερός, πόλεμος, του οποίου η μόνη αιτία ήτο η ανάκτησης των δικαίων της προσωπικής μας ελευθερίας, της ιδιοκτησίας και της τιμής, τα οποία, ενώ σήμερα όλοι οι ευνομούμενοι λαοί της Ευρώπης τα απολάμβαναν, μόνο από μας τους Έλληνες η σκληρή και απαραδειγμάτιστος των Οθωμανών τυραννία προσπάθησε με βία ν’ αφαιρέσει και μέσα στα στήθη μας να τα πνίξει.
Ο αγώνας του 1821 είχε πρωταγωνιστές τους μεγάλους οπλαρχηγούς που όλοι γνωρίζουμε (Κολοκοτρώνης, Ανδρούτσος, Καραϊσκάκης, Παπαφλέσσας, Μπότσαρης κ.α.). Είχαμε όμως και τους χιλιάδες «ανώνυμους» πολεμιστές που πήραν μέρος στις διάφορες μάχες και ανάμεσα σε αυτούς υπήρξαν και αρκετοί εξισλαμισμένοι Έλληνες που πολέμησαν για την ελευθερία της Ελλάδος όπως οι Πομάκοι με ηγέτη τον Μεχμέτ Λόφτζαλη από την Πομανική περιοχή του Λοβετς (Λόφτσα) της Ανατολικής Ρωμυλίας, ο Παϊράμης (Bayram) Λιάπης, ο Τουρκαλβανός Μουσταφά Γκέκας, επικεφαλής της οθωμανικής εκατονταρχίας, ο Χατζή Χαλίλ Εφέντη, ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη των Οθωμανών, που όταν ξέσπασε η επανάσταση στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και αποκαλύφθηκαν τα σχέδια της Φιλικής Εταιρείας, αρνήθηκε να εκδώσει διαταγή (φετβά) που θα νομιμοποιούσε τις σφαγές Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, παρότι δεν μπορούσε να υπολογίζει στη βοήθεια του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’ που είχε αφορίσει δημοσίως την επανάσταση. Αντιθέτως ζήτησε να υπάρξει διαχωρισμός μεταξύ αθώων και ενόχων όπως επιτάσσει το Κοράνι.
Η ανυπακοή του εξόργισε τον Σουλτάνο, ο οποίος διέταξε την καθαίρεσή του και την εξορία του στο νησί της Λήμνου. Ταλαιπωρημένος από τα βασανιστήρια ο Χατζή Χαλίλ Εφέντη πέθανε στη διαδρομή.
Κατά τη διάρκεια δε της επαναστάσεως συχνό ήταν επίσης το φαινόμενο αλλαγής επωνύμων εξαιτίας του φόβου για αντίποινα στις οικογένειές τους. Συχνά υιοθετούνταν ένα επώνυμο που να υποδηλώνει την χώρα ή πόλη καταγωγής. Πέρα από τα επώνυμα Βούλγαρης και Σέρβος που έχουμε αναφέρει ως τώρα, στους καταλόγους μαχητών συναντάμε και άλλα όπως Μοναστηρλής (Μπίτολα), Στράντζαρλης (Στράνζα), Λόφτζαλης (Λόβετς), Μποσνάκος (Βοσνία) συχνά σε συνδυασμό με ένα μη ελληνικό μικρό όνομα.
Οι Πομάκοι αγωνιστές
Έλληνες και ξένοι ιστορικοί, όπως ο Jeffrey Cole, ο Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης, ο Γ. Μαγκριώτης, ο Κωνσταντίνος Τριανταφυλλίδης υποστηρίζουν ότι οι Πομάκοι είναι απόγονοι του Παιονικού φύλου των Αγριάνων 1. Σύμφωνα με τους Έλληνες ο αρχαίος αυτός θρακικός λαός αναμίχτηκε με άλλα ελληνικά φύλα και στη συνέχεια εκσλαβίστηκε γλωσσικά και ασπάστηκε βιαίως την ισλαμική θρησκεία κατά την οθωμανική περίοδο. Σήμερα η γλώσσα που μιλάνε οι Πομάκοι στην Ελλάδα εκτός των Ελληνικών και μια Βουλγαρική διάλεκτο. Στην ελληνική βιβλιογραφία έχει υποστηριχτεί, πως ο όρος προέρχεται από την ελληνική γλώσσα. Παραδίδονται οι εκδοχές πως συνδέεται με την ονομασία αρχαίας θρακικής πόλης ή με τη λέξη «πομάξ» που δηλώνει τον πότη. Κατά μία άλλη ελληνική εκδοχή, προέρχεται από το αρχαιοελληνικό «ιππομάχος». Οι ιππομάχοι ήταν αυτοί που απάρτιζαν το ιππικό του Μ. Αλεξάνδρου. Επίσης, μια ακόμη εκδοχή είναι, το όνομα «Πομάκος» να προέρχεται από την ελληνική λέξη «απόμαχος» (πομάκος). Ο Βυζαντινός στρατός ο οποίος άρχισε να υφίσταται, σαν οργανωμένο σύνολο, κυρίως από την εποχή τού Αναστασίου Α’ (491 – 518), περιελάμβανε και τους Απόμαχους. Οι Απόμαχοι ήταν οι στρατιώτες πού απομακρύνονταν μετά το όριο ηλικίας των 40 ετών. Πρέπει δε να ήταν και όσοι έγιναν ανίκανοι για τον στρατό, από προηγουμένη πολεμική υπηρεσία.
Όπως προαναφέρθηκε, μετά την κατάκτηση της χερσονήσου του Αίμου από τους Οθωμανούς, υπήρξε βίαιη και αναγκαστική στρατολόγηση των Πομάκων στον Οθωμανικό στρατό αφού πρώτα εξισλαμίσθησαν. Μάλιστα, οι γέροι Πομάκοι κατά τον 19ο αιώνα εξέφραζαν τη λύπη τους γιατί οι νεότερες γενιές έχαναν την ιστορική τους μνήμη στους στρατώνες της Κωνσταντινούπολης όπου και δέχονταν την ιδεολογική κατήχησητης Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Συχνά, μικρά τμήματα του στρατού των Οθωμανών αποτελούνταν μόνο από Πομάκους πολεμιστές.
Έτσι, λοιπόν, την εποχή της επανάστασης του 1821 φαίνεται πως οι Οθωμανοί είχαν στις τάξεις του στρατού τους, Πομάκους που τους κατέβασαν στην επαναστατημένη Ελλάδα. Όμως, όπως μαθαίνουμε από τα αρχεία της κυβέρνησης του Καποδίστρια, υπήρξαν αρκετοί Πομάκοι που έφυγαν από τον Οθωμανικό στρατό και πέρασαν στις τάξεις του ελληνικού στρατού, μη αντέχοντας την καταπίεση και την Θηριωδία των Τούρκων αξιωματικών. Έτσι, πολέμησαν μαζί με τους ομογάλακτους Έλληνες για την ελευθερία της πατρίδος.
Δεν πρέπει να λησμονούμε επίσης ότι στις 6 Απριλίου του 1941 μια χούφτα από Έλληνες στρατιώτες, καθώς και Έλληνες μουσουλμάνοι Πομάκοι που υπηρετούσαν στον Ελληνικό Στρατό, κράτησαν καθηλωμένη για 3 ολόκληρες ημέρες μια βαριά εξοπλισμένη Μεραρχία των Γερμανικών στρατευμάτων, γράφοντας την δικιά τους Ιστορία για την ελευθερία της πατρίδος τους.
Παραπομπή:
(1)
Ο Ηρόδοτος περιγράφει τους Αγριάνες ως Παιονικό φύλο, μαζί με τα φύλα των Οδομαντών και των Δοβήρων, στην περιοχή του Παγγαίου. Ο Θουκιδίδης τους αναφέρει ως Θρακικό φύλο: «Σιτάλκης, ὁ Τηρέως, Ὀδρύσσης, Θρακῶν βασιλεὺς ἀνίστη δὲ καὶ Ἀγριᾱνες καὶ Λαϊαίους καὶ ἄλλα ὄσα ἔθνη…»). Ο Θεόπομπος αναφέρει τους Αγριάνες ως παιονικό φύλο: «Ἀγρίαι, αρσενικῶς, ἔθνος Παιονίας μεταξὺ Αἵμου καὶ Ροδόπης. Λέγονται καὶ Ἀγράιοι καὶ Ἀγριεῖς». Οι Αγριάνες αναφέρονται, ακόμη, από τον Αρριανό και τον Στράβωνα.
Οι Αγριάνες εγκατεστημένοι σε (σχετικά) άγονη περιοχή και ζώντας κυρίως από την κτηνοτροφία, κατατάσσονταν συχνά ως μισθοφόροι για λογαριασμό των, των Αθηναίων, των Μακεδόνων και των Ρωμαίων. Ειδικότερα, ήταν εξαιρετικοί ακοντιστές και αποτέλεσαν (μεταξύ άλλων) επίλεκτη μονάδα ελαφρού πεζικού του στρατού του Μεγάλου Αλεξάνδρου που πολέμησε υπό τις διαταγές του στρατηγού Άτταλου. Πόλεις της χώρας των Αγριανών αναφέρονται η Ορθόπολη και η Παρορβηλία.
Το 1821 ο Πομάκος Μεχμέτ Λόφτζαλη ήταν ένας από αυτούς τους Έλληνες Μουσουλμάνους που πολέμησε για την ελευθερία της Ελληνικής πατρίδας του. Ο ίδιος διηγείται πως ήταν στρατιώτης του Οθωμανικού στρατού στην Αθήνα, μαζί με άλλους Πομάκους. Εκεί, δεν άντεξε τις σκληρόκαρδες διαταγές των αξιωματικών του, την καταπίεση και τις ταλαιπωρίες και πήγε με το μέρος των Ελλήνων βρίσκοντας την ελευθερία του, όπου και κατατάχθηκε κάτω από τις διαταγές του χιλίαρχου Βάσσου. Μετά την αποστράτευση του Βάσσου, ο Μεχμέτ Λόφτζαλη βρέθηκε χωρίς αρχηγό και έτσι έγραψε γράμμα στην διοίκηση παρακαλώντας να γίνει δεκτός ως στρατιώτης στον τακτικό στρατό ή να ενταχθεί στις ένοπλες επαναστατικές ομάδες των κλεφτών για να του δοθεί η ευκαιρία να πολεμήσει για την απελευθέρωση της Ελλάδας.
Σύμφωνα με τον ιστορικό Νικολάϊ Τοντόρωφ ο Μεχμέτ Λόφτζαλη σε επιστολή του προς το ελληνικό κράτος το 1830, αναφέρει ότι αυτομόλησε από τα οθωμανικά στρατεύματα: «μη αντέχοντας τις σκληρόκαρδες προσταγές των Αρχηγών μου» εντάχθηκε στο ελληνικό στρατόπεδο και «τώρα βρίσκομαι εις εσχάτην απορίαν και αμηχανίαν καθώς εδώ μεν κινδυνεύων από ένδειαν, εις την Τουρκίαν δε, αν επιστρέψω, από σπάθην δια λιποταξίαν».
Σύμφωνα με τον Βούλγαρο ιστορικό Νικολάϊ Τοντόρωφ υπήρξαν και άλλοι Πομάκοι που πολέμησαν με τους Έλληνες επαναστάτες εναντίον των Τούρκων και των οποίων τα ονόματα υπάρχουν στα κρατικά ελληνικά αρχεία. Θα πρέπει επίσης να επισημανθεί εδώ, ότι και άλλοι μουσουλμάνοι (πχ Αλβανοί) πολέμησαν μαζί με τους Έλληνες. Χαρακτηριστικά παραδείγματα του 1821 είναι ο Γκίκα Μουσταφά, που συμμετείχε με τον Οδυσσέα Ανδρούτσο σε διάφορες μάχες, οι Σουμάν(ης) και Τζαφέρ(ης) στην πολιορκία της Τριπολιτσάς.
Ανάλογα παραδείγματα Πομάκων (και άλλων μουσουλμάνων, Αλβανών, Τσερκέζων) βρίσκουμε και στο Μακεδονικό Αγώνα, τη Μικρασιατική Εκστρατεία. Το καθήκον του Ελληνικού κράτους ήταν να τιμήσει τους Έλληνες Πομάκους για τις θυσίες τους με την ανέγερση μνημείου για τους πεσόντας Πομάκους που πολέμησαν για την ελευθερία της Ελλάδας, είτε πρόκειται για το 1821, το Μακεδονικό Αγώνα, τους Βαλκανικούς και Παγκόσμιους πολέμους, την Μικρασιατική εκστρατεία, αντί να τους καταφρονεί και να τους οδηγεί στην αγκαλιά της Τουρκίας. Είναι καιρός η πατρίδα μας να αναγνωρίσει το χρέος της στους Πομάκους ήρωες.
Πηγές:
Μαγκριώτης Γ., Πομάκοι ή Ροδοπαίοι;, Αθήνα 1990
Konstantinos Tsitselikis (2012). Old and New Islam in Greece: From Historical Minorities to Immigrant Newcomers. Martinus Nijhoff Publishers. σελ. 263. ISBN 978-90-04-22152-9
Jeffrey Cole (Μαΐου 2011). Ethnic Groups of Europe: An Encyclopedia / Pomaks. ABC-CLIO. ISBN 978-1-59884-302-6
Τριανταφυλλίδης Κωνσταντίνος (18 Μαρτίου 2017). «Συνέντευξη στα πλαίσια του Συμποσίου «Οι Πομάκοι της Θράκης: Πολυεπιστημονικές και διεπιστημονικές προσεγγίσεις»»Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. IN KOMOTINI.
Θουκυδίδης. 3,96,3
Θεόπομπος Φίλιππος . βιβλ. Ι, απόσπ. 44.
Fragm. Hist Graec Τόμ. Γ‘
Herodotus Macan, Reginald Walter (1908). Herodotus, the Seventh, Eighth, & Ninth Books: Pt. I. Introduction. Book VII. (text and commentaries)
Κωστόπουλος Τάσος (2009). Το “Μακεδονικό” της Θράκης Κρατικοί σχεδιασμοί για τους Πομάκους (1956-2008). Αθήνα: Βιβλιόραμα. σελ. 13
Τοντόροφ Νικολάι, Η βαλκανική διάσταση της επανάστασης του 1821. Η περίπτωση των Βουλγάρων
Λουκάτος Σπύρος, Τουρκο-αλβανικού φιλελληνισμού εράνισμα κατά την ελληνικήν Εθνεγερσίαν
Λουκάτος Σπύρος, Σχέσεις Ελλήνων μετά Σέρβων και Μαυροβουνίων κατά την Ελληνική επανάστασιν (1823-1826)
ΠΗΓΗ: 1821.intownpost.com
Nuntiusweb