Σε τροχιά αβεβαιότητας έχουν εισέλθει και πάλι τα Δυτικά Βαλκάνια, έπειτα από το γαλλικό “βέτο” και την απόρριψη από την Ευρωπαϊκή Ένωση της έναρξης των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με τη Βόρεια Μακεδονία και την Αλβανία. Η ρευστότητα, που προκαλεί η απομάκρυνση της ευρωπαϊκής προοπτικής, οδήγησε ήδη σε πολιτικές εξελίξεις, με την προκήρυξη πρόωρων εκλογών στη Βόρεια Μακεδονία, ενώ στην Αλβανία οι διαδηλώσεις κατά της κυβέρνησης του Έντι Ράμα ενδέχεται να ενταθούν κατά το προσεχές διάστημα. Οι σχέσεις Κοσόβου και Σερβίας, που αποτελούν το κλειδί για την ειρήνη και τη σταθερότητα στην περιοχή, βρίσκονται ήδη σε τροχιά επιδείνωσης. Η Σερβία, όπου η κοινή γνώμη εμφανίζεται όλο και περισσότερο ευρωσκεπτικιστική, γύρισε, για την ώρα, την πλάτη της στην Ευρώπη πραγματοποιώντας μια θεαματική στροφή προς ανατολάς με την υπογραφή της συμφωνίας ελεύθερου εμπορίου με την Ευρασιατική Οικονομική Ένωση (EAEU).
Η Σερβία υπέγραψε συμφωνία ελευθέρου εμπορίου με την ΕΑEU
Αξιοποιώντας τον δισταγμό των Βρυξελλών, να εντάξουν τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, η Μόσχα κερδίζει έδαφος ενισχύοντας τη θέση της στη Σερβία. Την Παρασκευή 25 Οκτωβρίου 2019 υπογράφηκε στη Μόσχα η συμφωνία ελεύθερου εμπορίου ανάμεσα στη Σερβία και την Ευρασιατική Οικονομική Ένωση (EAEU) που αποτελείται από τη Ρωσία, το Καζακστάν, την Κιργισία, τη Λευκορωσία και την Αρμενία. Εξαιτίας των κυρώσεων που επέβαλε η Ευρωπαϊκή Ένωση στη Ρωσία, η τελευταία έχει ανάγκη από προϊόντα του αγροτοκτηνοτροφικού τομέα, που η Σερβία παράγει άφθονα. Με τη συμφωνία η Σερβία θα έχει δικαίωμα να προωθεί το σύνολο σχεδόν των προϊόντων που παράγει (εκτός από τα αυτοκίνητα που παράγονται στο Κραγκουγιεβατς της Σερβίας από την ιταλική βιομηχανία Fiat), σε μία αγορά 183 εκατομμυρίων.
Η κυβέρνηση του Αλεξάντερ Βούτσιτς, η οποία κυριολεκτικά προσφέρει “γη και ύδωρ” για την προσέλκυση ξένων επενδυτών, ελπίζει πως ετσι οι εμπορικές συναλλαγές της Σερβίας με τις χώρες μέλη της EAEU, που το 2018 ανήλθαν στα 3,4 δισ. δολάρια (το 83% είναι με τη Ρωσία), θα αυξηθούν σημαντικά.
Τα σέρβικα επιχειρήματα
Αψηφώντας τις προειδοποιήσεις των Βρυξελλών ότι τέτοιες συμφωνίες δεν είναι συμβατές με την ένταξη στην Ε.Ε., η Σερβία υπέγραψε τελικά τη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου με το ρωσικό οικονομικό μπλοκ. Η πρωθυπουργός της Σερβίας Άνα Μπέρναμπιτς, η οποία και υπέγραψε στη Μόσχα αυτή τη συμφωνία, επέμεινε ότι αυτή δεν είναι προβληματική όσον αφορά τη διαδικασία ένταξης της Σερβίας στην Ε.Ε. δηλώνοντας πως “δεν είναι αντίθετη με την ευρωπαϊκή μας πολιτική. Νομίζω ότι αυτή είναι συμπληρωματική της ευρωπαϊκής μας πολιτικής και της πορείας μας στην Ε.Ε. Επειδή είναι προς το συμφέρον της Ε.Ε. να έχει οικονομικά ισχυρότερη Σερβία… Και μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου με την Ευρασιατική Οικονομική Ένωση (EAEU) θα μας δώσει αυτές τις πιθανότητες”.
Οι αντιδράσεις των Βρυξελλών
Φυσικά στις Βρυξέλλες έχουν εντελώς αντίθετη άποψη και παρακολουθούν τις κινήσεις της Σερβίας, επισημαίνοντας ότι απόμακρύνουν τη χώρα από το στόχο της ένταξής της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο Ευρωβουλευτής David McAllister και πρώην εισηγητής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τη Σερβία, δήλωσε πως η νέα συμφωνία πρέπει να έχει “ρήτρα εξόδου η οποία και θα εγγυάται ότι η Σερβία μπορεί να την ακυρώσει μέχρι την ένταξή της στην Ε.Ε.” Σύμφωνα με τον ίδιο “η Σερβία πρέπει να εξασφαλίσει τη συμβατότητα όλων των εμπορικών της συμφωνιών, της επενδυτικής και οικονομικής συνεργασίας και άλλων σχετικών συμφωνιών με το κοινοτικό κεκτημένο”.
Ώσπου να συμβεί αυτό όμως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα παρακολουθεί στενά την εμπορική συμφωνία μεταξύ της Σερβίας και της EAEU, αναμένοντας ότι το Βελιγράδι θα ευθυγραμμιστεί με την πολιτική με την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας της Ε.Ε. Για να καθησυχάσει τις Βρυξέλλες ο υπουργός Εμπορίου της Σερβίας Λιάιτς δήλωσε ότι η συμφωνία θα παύσει να ισχύει όταν η Σερβία γίνει κράτος μέλος της Ε.Ε. Μεχρί τότε όμως η Σερβία θα “παίζει σε δύο ταμπλό”, κινδυνεύοντας ανά πάσα στιγμή να μείνει χωρίς συμμάχους, αιωρούμενη μεταξύ Ευρώπης και Ρωσίας.
Σερβορωσικές σχέσεις
Από την πλευρά της η Ρωσία προσπαθεί να εκμεταλλευτεί τη συγκυρία, αποκομίζοντας γεωπολιτικά και οικονομικά οφέλη. Ο πρωθυπουργός της Ρωσικής Ομοσπονδίας Ντμίτρι Μεντβέντεφ βρέθηκε έτσι στο Βελιγράδι κατά τον εορτασμό της 75ης επετείου της απελευθέρωσής του από τη γερμανική κατοχή με τη βοήθεια του Κόκκινου Στρατού. Οι κοινοί αγώνες, η ιστορία, η κοινή θρησκεία, ομογλωσσία και ομοεθνία φέρνουν συναισθηματικά κοντά τους Σέρβους με τους Ρώσους, τους οποίους και βλέπουν πάντα σαν τον “μεγάλο Σλάβο αδελφό”. Αυτά όμως δεν αρκούν από μόνα τους, αν δεν συνδράμουν τα γεωπολιτικά και οικονομικά συμφέροντα.
«Η επίσκεψη Μεντβέντεφ κατατείνει στη διαβεβαίωση εκ νέου της Μόσχας προς το Βελιγράδι, ότι με το βέτο της στο Συμβουλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ θα συνεχίζει να εμποδίζει την αναγνώριση από το διεθνή οργανισμό της ανεξαρτησίας του Κοσσυφοπεδίου» δηλώνει ο Ντούζαν Ρέλιτς από το Ίδρυμα Επιστήμη και Πολιτική των Βρυξελλών.
Η Σερβία επωφελείται από το εμπάργκο κατά της Ρωσίας
Η Σερβία επωφελείται ήδη λόγω των κυρώσεων της Ε.Ε. σε βάρος της Ρωσίας, που ισχύουν από το 2014. Στα ράφια των σούπερ μάρκετ της Αγίας Πετρούπολης ή του Βλαδιβοστόκ δεν υπάρχει πλέον τυρί Ολλανδίας αλλά Σερβίας. Η Ρωσία μεταχειρίζεται τη Σερβία ως “προνομιούχο εταίρο”, διότι το Κρεμλίνο επιθυμεί να δείξει ότι διαθέτει όχι μόνο στρατιωτικά αλλά και οικονομικά μέσα για να διαφυλάξει το κύρος της στο εξωτερικό.
“Slavic Shield 2019”
Ως επιστέγασμα της σερβορωσικής συνεργασίας επίλεκτα σερβικά και ρωσικά στρατεύματα συμμετείχαν σε κοινή στρατιωτική άσκηση στη Σερβία (στο αεροδρόμιο Μιλένο Πάβλοβιτς ατη Μπάτάνιτσα), κατά την οποία η Ρωσία έφερε για πρώτη φορά τα αντιαεροπορικά συστήματα S-400 και Pancir S σε άλλη χώρα.Την άσκηση παρακολούθησε και ο πρόεδρος της Σερβίας, Αλεξάνταρ Βούτσιτς, ένας αυταρχικός εθνολαϊκιστής, θαυμαστής του Πούτιν, του Ερντογάν και του Όρμπαν, που εμφανίζεται καθημερινά στην τηλεόραση επί 28 λεπτά ανά μέσο όρο. Ήταν η δεύτερη φάση μιας μεγαλύτερης κοινής άσκησης που ονομάζεται “Slavic Shield 2019”, η πρώτη φάση της οποίας πραγματοποιήθηκε το Σεπτέμβριο στη Ρωσία.
Η Σερβία διατηρεί παραδοσιακά ισχυρούς οικονομικούς και στρατιωτικούς δεσμούς με τη Ρωσία, προκαλώντας ανησυχία για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ρωσία άλλωστε ήταν από τα πρώτα κράτη που καταδίκασαν την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσσυφοπεδίου από τη Σερβία το 2008 και, εξακολουθεί να μην το αναγνωρίζει ως κράτος. Για το Βελιγράδι αυτή η στήριξη είναι πολύ σημαντική για τις διαπραγματεύσεις της με την Πρίστινα και τη Δύση. Από την πλευρά της η Σερβία αρνήθηκε να προσχωρήσει στις Δυτικές κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Ρωσία εξαιτίας της προσάρτησης της Κριμαίας το 2014 και για τον ρόλο της στην υποκίνηση των συγκρούσεων στην ανατολική Ουκρανία.
Σερβία: μεταξύ Ρωσίας και Ευρωπαϊκής Ένωσης
Οι σερβικές αγορές ρωσικού στρατιωτικού εξοπλισμού έχουν αποδειχθεί αμφιλεγόμενες. Εμπειρογνώμονες επικρίνουν τους Σέρβους αξιωματούχους για την προώθηση τέτοιων συμφωνιών και “δωρεών”, όταν η Σερβία θα χρειαστεί να δαπανήσει μεγάλα ποσά για τον εκσυγχρονισμό του στρατιωτικού εξοπλισμού της. Αυτή η ενισχυόμενη σχέση της Σερβίας με τη Ρωσία αποτελεί πονοκέφαλο για τις Βρυξέλλες καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση επέβαλε κυρώσεις στη Ρωσία το 2014, κάτι που η Σερβία, παρότι την υποψήφια χώρα, δεν ακολούθησε. Ευρωπαίοι αξιωματούχοι επιμένουν πως, αν και η Σερβία μπορεί να έχει συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου, όπως αυτή με την Ευρασιατική Οικονομική Ένωση, εντούτοις όλες οι σχετικές συμφωνίες θα πρέπει να ακυρωθούν μόλις η Σερβία γίνει μέλος της Ε.Ε. Το εύλογο ερώτημα που ανακύπτει, μετά κι από τις τελευταίες εξελίξεις και το γαλλικό “βέτο”, είναι πότε η Σερβία θα γίνει μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης;
Η απάντηση βρισκεται στην επίλυση του ζητήματος του Κοσόβου, που αποτελεί και το φιτίλι για μια νέα έκρηξη στα Δυτικά Βαλκάνια. Πληροφορίες λένε πως παρασκηνιακά οι διαπραγματεύσεις Βελιγραδίου και Πρίστινας συνεχίζονται με όλα τα σενάρια, ακόμη και με εκείνο της αλλαγής των συνόρων, να είναι ανοικτά και πάνω στο τραπέζι. Όσο οι διαπραγματεύσεις θα συνεχίζονται το Βελιγράδι θα χρειάζεται όλο και περισσότερο την υποστήριξη της Μόσχας, που θα έχει και τον τελικό λόγο στην επικείμενη διευθέτηση.
