Πρώτον: H κατάσταση όπως εκδηλώνεται στην Τουρκία, μια κρίση που σοβεί περίπου δύο χρόνια, σαφώς δεν έχει ανάλογες αιτίες με την παρατεταμένη και πρωτόγνωρη ύφεση στην Ελλάδα. Δεν πρόκειται για μια οικονομία φούσκα που σπάει, αλλά για μια ισχυρή οικονομία με αναβαθμιζόμενη παραγωγική βάση, που εξελίσσεται σε ισχυρή βιομηχανική δύναμη. Υπάρχουν αδυναμίες, που σχετίζονται με το ιδιωτικό εξωτερικό χρέος σε ξένο νόμισμα και με την νομισματική πολιτική Ερντογάν που δεν είναι συμβατή, είτε με την σταθερή ισοτιμία της Λίρας, είτε με την ελεύθερη κυκλοφορία κεφαλαίων (αυτό το ζήτημα θα το σχολιάσουμε τελευταίο, μια που από εδώ εξαρτάται και στο πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα). Η νομισματική αυτή πολιτική είναι όμως το απαραίτητο πέδιλο για το αναπτυξιακό της άλμα. Πάνω στις δύο προηγούμενες αδυναμίες σε συνδυασμό με την σύγκρουση με τις ΗΠΑ, πατάει η επίθεση των αγορών.
Ο κατασκευαστικός τομέας, πέρα, από την ισχυροποίηση τουρισμού, υποδομών εκφράζει και την αναγκαία αστικοποίηση-έξοδο από την ύπαιθρο του αγροτικού πληθυσμού, που συμβαίνει σε κάθε οικονομία που ανέρχεται ραγδαία. Συνεπώς τα χαμηλά επιτόκια συνδέονται και με την δημιουργία των απαραίτητων κατοικιών στις πόλεις. Η Τουρκία βιώνει με άλλο τρόπο το φαινόμενο της ελληνικής αστικοποίησης (με την αντιπαροχή) της δεκαετίας του 60.
Δεύτερον: Τα άλλα οικονομικά μεγέθη πληθωρισμός, ανάπτυξη, συναλλαγματικά διαθέσιμα δεν είναι τραγικά όπως παρουσιάζονται. Επίσης η Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας διαθέτει αρκετά μέσα οικονομικής πολιτικής ικανά για να αντιμετωπίσει την επίθεση των αγορών.
Αν δούμε την σχέση της Λίρας έναντι του Δολαρίου μέσα στο τελευταίο δωδεκάμηνο, έχουμε από τα τέλη του Καλοκαιριού του 2017 έως και τον Μάιο του 2018 μια ισχυρή υποτίμηση που υπερβαίνει το 30%. Μετά τον Ιούνιο ανέρχεται για να φτάσει σε μια στιγμή τον Αύγουστο και το 100%!!!
Τότε, και αυτό έχει μεγάλη σημασία, η Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας πήρε κάποια μέτρα που περιορίζουν την ελεύθερη πώληση λιρών στις αγορές συναλλάγματος και η τάση δείχνει να αλλάζει. Στην πραγματικότητα περιόρισε το σορτάρισμα στις αγορές. Για να καταλάβουμε πως ένα νόμισμα καταρρέει από επίθεση των αγορών σε συνθήκες ελεύθερης κυκλοφορίας κεφαλαίων και χωρίς περιορισμούς στις κινήσεις συναλλάγματος, πρέπει να δούμε τι κάνουν οι αγορές. Όταν υπάρχουν οικονομικές αδυναμίες (εδώ σε συνδυασμό με προβλήματα εξωτερικών σχέσεων) η επίθεση γίνεται με «σορτάρισμα». Πουλάνε λίρες που δεν έχουν και αμέσως μετά (με περιθώριο δύο ημερών) τις αγοράζουν από την Τράπεζα της Τουρκίας. Έτσι και κερδίζουν και την Λίρα ρίχνουν. Αυτό μερικώς σταμάτησε τις τελευταίες ημέρες με παρέμβασή της η Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας.
Ο πληθωρισμός τον Σεπτέμβρη του 2017 ήταν πάνω από 11%, τον Ιούνιο του 2018 σκαρφάλωσε πέραν του 15%. Εν ολίγοις ακόμη και αν όλη η διαφορά οφείλεται στον εισαγόμενο πληθωρισμό λόγω της υποτίμησης, πρόκειται περί ποσοστού της τάξης του 4%. Καθώς ο Ερντογάν είχε δώσει αυξήσεις πλέον του πληθωρισμού, μάλλον υπάρχουν υπερβολές σε αυτά που διαβάζουμε περί απότομης πτώσης της αγοραστικής δύναμης του λαού. Πρέπει να σημειώσουμε ότι η υποτίμηση άνω του 30% της Λίρας μέχρι τον Ιούνιο ήταν έναντι του δολαρίου. Η σταθμισμένη και πραγματική υποτίμηση της Λίρας έναντι όλων των εμπορικών εταίρων της Τουρκίας, και των άλλων νομισμάτων είναι σχετικά μικρότερη.
Η ανάπτυξη της Τουρκίας ήταν το 2017 στο 7,4% και σύμφωνα με τις προβλέψεις του Δ.Ν.Τ. θα είναι το 2018 στο 4,4%.
Τα έσοδα από τον τουρισμό ήταν το 2017 26,3 δις δολάρια αυξανόμενα κατά 18,3% από το 2016 (που ήταν 22,6 δις). Φέτος αναμένεται να φτάσουν τα 50 δις δολάρια, λόγω του κύματος τουριστών που δημιουργείται αλλά και της έντασης των αγορών και της κατανάλωσης που κάνουν, λόγω της σχετικής «φτήνειας».
Τέλος, τα συναλλαγματικά διαθέσιμα της Τουρκίας πριν από την κρίση υπερέβαιναν τα 100 δις ευρώ, ενώ διαθέτει και ισχυρό απόθεμα σε χρυσό.
Τρίτον: Η Τουρκία δεν θα προσφύγει στο Δ.Ν.Τ.
Είναι αφέλεια να πιστεύει κανείς ότι ο Ερντογάν θα προσφύγει στο Δ.Ν.Τ.. Αν το κάνει, θα παραδοθεί στις ΗΠΑ και η εξέλιξη όχι μόνο της οικονομίας, αλλά και των γεωπολιτικών θεμάτων θα γείρει προς την πλευρά των δανειστών. Συνεπώς, ο Ερντογάν δεν θα μετατρέψει την Τουρκία σε προτεκτοράτο των ΗΠΑ. Εξ άλλου διαθέτει ισχυρή πολιτική και οικονομική στήριξη όχι μόνο από την Ανατολή: Ρωσία, Κίνα, Κατάρ, κλπ αλλά και από την Ε.Ε. που διακυβεύονται ισχυρά της συμφέροντα στην Τουρκία. Επίσης, το Δ.Ν.Τ. θα επέμβει στην Τουρκία με την γνωστή συνταγή που επιβάλει σε χώρες με προβλήματα στο ισοζύγιο πληρωμών, λιτότητα και ισχυρή υποτίμηση, μέτρα που μπορεί να τα πάρει και ο ίδιος ο Ερντογάν, αν θέλει να ξεπεράσει την κρίση μέσω μιας τέτοιου τύπου πολιτικής. Παρεμπιπτόντως, στην Ελλάδα επειδή το ταμείο δεν μπορούσε να επιβάλλει και υποτίμηση, η λιτότητα και η καταστροφή έφτασε στο απόγειό της. Φυσικά μια Τουρκία στο Δ.Ν.Τ. είναι το χειρότερο οικονομικό σενάριο για την Ελλάδα. Η παγίωση μιας ισχυρής υποτίμησης θα πλήξει τον ελληνικό τουρισμό και όχι μόνο αυτόν, μια που η Τουρκία είναι και ισχυρός εμπορικός εταίρος, αλλά και ανταγωνιστής στο διεθνές εμπόριο. Σε κάθε περίπτωση η Ελλάδα θα βγει σοβαρά χαμένη λόγω της υποτίμησης της Λίρας, απλώς το ταμείο θα επιβάλλει και θα παγιώσει την μεγαλύτερη, που θα έχει έτσι και τις πιο αρνητικές επιπτώσεις για την εγχώρια οικονομία.
Τέταρτον: Το δίλημμα του Ερντογάν
Υπάρχει ένα ασύμβατο τρίγωνο (που ονομάστηκε και ασύμβατο τρίγωνο του Μundel, επειδή πρώτος το απέδειξε από την αρχή της δεκαετίας του 1960) στην οικονομική πολιτική, η αλλιώς “τρίλημμα της ανοικτής οικονομίας”.
Το ασύμβατο αυτό τρίγωνο, μας λέει ότι είναι αδύνατο να συνυπάρξουν οι ακόλουθοι τρείς όροι, ανάλογα μόνο δύο από τους τρείς συνυπάρχουν:
Α) Σταθερή Συναλλαγματική Ισοτιμία.
Β) Πλήρως Ελεύθερη Κίνηση στην κυκλοφορία των Χρηματικών Κεφαλαίων.
Γ) Εθνικά Ανεξάρτητη Οικονομική Πολιτική.
Στο βαθμό λοιπόν που ο Ερντογάν θέλει να ελέγξει την ισοτιμία, δηλαδή διαλέγει εκ των πραγμάτων, ως έναν εκ των τριών όρων το Α, είναι υποχρεωμένος να επιλέξει ανάμεσα στο Β και στο Γ.
Αν επιλέξει το Β, όπως τον καλούν οι σειρήνες των αγορών θα πρέπει να εγκαταλείψει το Γ και να υποτάξει την νομισματική πολιτική στην σταθεροποίηση της ισοτιμίας. Αυτό συνεπάγεται υψηλά επιτόκια, υφεσιακή πολιτική, υψηλή ανεργία. Με άλλα λόγια, πόλεμο με τις λαϊκές μάζες που τον στήριξαν. Σε μια διχασμένη στο έπακρο Τουρκία, πιθανά αυτή θα είναι και η αρχή του τέλους του, μέσω μιας δίνης κοινωνικών αναταραχών.
Αν όμως επιβάλλει ελέγχους στις κινήσεις κεφαλαίων, μέσω τριών πιθανών τρόπων: α) Περιορισμούς στην έξοδο χρηματικών κεφαλαίων από τη χώρα. β) Το ίδιο για την μετατροπή λιρών σε συνάλλαγμα για πράξεις που δεν συνδέονται με διεθνές εμπόριο. γ) Περιορισμούς ή και προσωρινή απαγόρευση στην ελεύθερη πώληση λιρών στις αγορές συναλλάγματος, τότε μπορεί να συνεχίσει την νομισματική του πολιτική και το αναπτυξιακό άλμα της Τουρκίας.
Πιθανόν για ένα διάστημα να παραμείνει σε μια μεσοβέζικη κατάσταση, ή και να κάνει κάποιες παραχωρήσεις στις ΗΠΑ κλπ.
Όμως κατά την γνώμη μου, το πιο πιθανό σενάριο είναι να επιβάλλει κεφαλαιακούς ελέγχους, να απομακρυνθεί από τις ΗΠΑ, και αν χρειαστεί να αναζητήσει βοήθεια (για τις τράπεζες και ιδιωτικό εξωτερικό χρέος) από άλλες πηγές.
Πέμπτον: Τα γενικά συμπεράσματα και οι «ομοιότητες» με την Ελλάδα
1) Υπάρχουν οικονομικές απαντήσεις για να αντιμετωπίσει ένα κυρίαρχο κράτος μια επίθεση των αγορών, αρκεί να αποφασίσει να τις περιορίσει. 2) Η πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική που ακολουθεί ο Ερντογάν, τον βοηθάει ακόμη και σε μια ανοιχτή σύγκρουση με τις ΗΠΑ. 3) Ο πληθωρισμός που φέρνει μια ισχυρή υποτίμηση (με παράδειγμα την Τουρκία) δεν είναι ο καταστροφικός που περιγράφεται. Αναλυτές για την Τουρκία, που φαίνεται να επιβεβαιώνονται από τα δεδομένα υποστηρίζουν ότι λιγότερο από το 20% της υποτίμησης περνάει στο καλάθι του δείκτη τιμών, ενώ οι αυξήσεις στους μισθούς μπορούν να αντισταθμίσουν τις απώλειες στον πληθωρισμό. 4) Η ώθηση στον τουρισμό και στα έσοδα από αυτόν είναι εντυπωσιακή μετά την υποτίμηση.
Τέλος, αν δούμε και άλλες «ομοιότητες» με την Ελλάδα, η χώρα μας στο ασύμβατο τρίγωνο έχει διαλέξει σταθερή ισοτιμία (ισοδύναμα το ενιαίο νόμισμα) και ελεύθερη κυκλοφορία κεφαλαίων. Για αυτό η νομισματική πολιτική έχει εκχωρηθεί σε ένα υπερεθνικό όργανο την Ε.Κ.Τ. και δεν μπορεί να ασκηθεί ενάντια στην κρίση αλλά αντίθετα την επιτείνει. Συγχρόνως η δημοσιονομική πολιτική με τα τεράστια πλεονάσματα επιβάλλει και μεγεθύνει την λιτότητα και την καταστροφή. Το ίδιο έχει εκχωρηθεί και η συναλλαγματική πολιτική και καμία υποτίμηση δεν μπορεί να μας βοηθήσει. Εμπορική, Βιομηχανική και Αγροτική Πολιτική βρίσκονται και αυτές στις Βρυξέλλες. Τι μένει ως πολιτική πέρα από την πτώση των μισθών την εσωτερική υποτίμηση και την εφιαλτική ανεργία για να γίνουμε ανταγωνιστικοί;
Η πικρή αλήθεια είναι ότι η Τουρκία διαθέτει όλα τα μέσα και όλες τις πολιτικές για να διαφύγει της κρίσης, ενώ εμείς όσο βρισκόμαστε στον ευρωζωνικό κλωβό δεν έχουμε καμία μα καμία ελπίδα, μια που όλα έχουν εκχωρηθεί στο ευρώ και στην Ε.Ε. και είμαστε κανονική αποικία όλων των επιπέδων. Όπως εύστοχα έχει ειπωθεί, το Βερολίνο όχι μόνο αφήνει μια γελάδα του, την Ελλάδα να λιμοκτονεί, ενώ την αρμέγει, αλλά συγχρόνως την δέρνει και από πάνω.
