«Η ώρα είναι 12 τα μεσάνυχτα. Ξέρετε πού είναι τώρα το παιδί σας;». Αυτό το σποτάκι πρόβαλλε ιδιωτικό κανάλι στη δεκαετία του 1990, αντιγραμμένο κατά λέξη από αντίστοιχη καμπάνια των νεοσυνητηρητικών στις ΗΠΑ, ανάμεσα σε ταινίες τρίτης διαλογής και κουτσομπολίστικα σόου. Σήμερα που ο ηθικός πανικός έχει μετακομίσει στο διαδίκτυο, ένα αντίστοιχο σποτ θα ρώταγε «Ξέρετε σε ποιες ιστοσελίδες σερφάρει το παιδί σας;».
Οι έρευνες και τα δημοσιεύματα για τη γενιά Ζ ή Generation Z, ή ακόμα πιο σύντομα Gen-Z ξεκίνησαν από τις ΗΠΑ. Αφορούν όμως πλέον όλο και περισσότερες χώρες, χαρτογραφούν τάσεις και συμπεριφορές στις πολύ νεαρές ηλικίες, περίπου 16 ως 22 ετών, με μικρές αποκλίσεις. Οι έφηβοι και οι νεαροί ενήλικες είναι η αγαπημένη ομάδα-στόχος των γκουρού του ψηφιακού μάρκετινγκ, καθώς περνούν περισσότερες ώρες από κάθε άλλη γενιά στο διαδίκτυο.
Οι διεθνείς έρευνες μιλάνε για μια γενιά αγχωμένη, διαρκώς καλωδιωμένη, με ρευστές ταυτότητες, λιγότερο προσκολλημένη στα έμφυλα στερεότυπα από τις προηγούμενες, περισσότερο πολύχρωμη και πολυ-πολιτισμική. Μια γενιά που μολονότι την έχουν κατηγορήσει ως επιφανειακή, παίρνει θέση σε κρίσιμα κοινωνικά ζητήματα, από τη ρατσιστική βία, τις κοινωνικές διακρίσεις και την παγκόσμια ανισότητα και κάνει υπόθεσή της το μέλλον του πλανήτη, το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή.
Πρόκειται για ευσεβείς πόθους των πιο προοδευτικών από τις μεγαλύτερες γενιές, που ελπίζουν οι νέοι να πετύχουν εκεί που οι ίδιοι απέτυχαν; Η μήπως για τους φόβους των συντηρητικών που βλέπουν στους νέους αυτό που φοβούνται; Τίποτα από τα δύο. Η γενιά Ζ, όπως οι προκάτοχοί της, ανακαλύπτει ακόμα τον εαυτό της, διατηρώντας το προνόμιο να μας εκπλήξει.
Οι «διάβολοι του διαδικτύου» παίρνουν πολιτική θέση
Οι «ψηφιακοί αυτόχθονες», όπως αποκαλείται η γενιά που δεν έχει γνωρίσει τον κόσμο πριν το ίντερνετ, έχουν εφεύρει τους δικούς τους κώδικες επικοινωνίας, στήνουν περσόνες στα social media και κάνουν τον πρόεδρο των ΗΠΑ να φεύγει ηττημένος από τη συγκέντρωση των Συντηρητικών. Η Gen Ζ είναι η γενιά του TikTok και του Snapchat αλλά και, με τον τρόπο της, βαθιά πολιτική.
Όταν ο Ντόναλντ Τραμπ ανακοίνωσε τη συγκέντρωση που θα διεξαγόταν στις 20 Ιουνίου στην Τούλσα –μία από τις πιο λευκές και φιλο-ρεπουμπλικανικές Πολιτείες–, ενώ η μισή Αμερική έβραζε στον απόηχο της δολοφονίας του Τζορτζ Φλόιντ από λευκούς αστυνομικούς σίγουρα δεν φανταζόταν αυτό που θα ακολουθούσε.
Ο ίδιος και το επιτελείο του μιλούσαν για ένα εκατομμύριο κρατήσεις, όμως οι χρήστες του Twitter και του ΤikTok, του Instagram και του Snapchat είπαν τελικά τη τελευταία λέξη: οι έφηβοι χρήστες (κυρίως του κινέζικου TikΤok) και οι φανατικοί της κορεάτικης ποπ (k-pop) μουσικής μέσα σε λίγες μέρες έκαναν χιλιάδες εικονικές κρατήσεις για τη συγκέντρωση και, όπως ήταν αναμενόμενο, δεν εμφανίστηκαν, ενώ ο πρόεδρος των ΗΠΑ μίλησε σε ένα μισοάδειο στάδιο.
Είναι η ίδια γενιά που συγκεντρώνει υπογραφές για να φτάσουν υποθέσεις αστυνομικής βίας στη Δικαιοσύνη, οργανώνει διαδικτυακές δωρεές, μεταδίδει σε χρόνο μηδέν βίντεο διαδηλωτών. Βέβαια, υπάρχει και η άλλη μεριά που δεν είναι τόσο ρόδινη: οι ίδιες πλατφόρμες γίνονται πεδία διάδρασης αμφιλεγόμενων πρακτικών και alt-right ρητορικής.
Έρευνα που έκανε το Business Insider σε δείγμα 1.800 ατόμων 16 με 22 χρονών, καταλήγει στο συμπέρασμα πως η γενιά Ζ στην αναμέτρηση «Γαϊδάρων» και «Ελεφάντων» δεν δίνει σαφή απάντηση. Όμως, αν και η σχέση τους με την κάλπη είναι συγκεχυμένη, η πολιτική και ακτιβιστική τους δράση φαίνεται ότι στο μέλλον θα μας απασχολεί συχνά.
Η Gen Ζ μιλάει για τον εαυτό της . Τυχεροί-άτυχοι γεννημένοι τον 21ο αιώνα
«Είμαστε η γενιά του DIY – Κάνε το Μόνος Σου»
Bιργινία 21 ετών, φοιτήτρια ΕΚΠΑ
☑️ Γενιές:«Δεν είμαι και πολύ εξοικειωμένη με τον όρο γενιά Ζ. Αυτό που ξέρω είναι ότι η γενιά μας είναι κακότυχη. Θα δυσκολευτούμε ακόμα περισσότερο από τις προηγούμενες να υλοποιήσουμε τα όνειρά μας, εξαιτίας της άσχημης οικονομικής κατάστασης αλλά και του κορονοϊού».
☑️ Social media:«Υπάρχουν άτομα στη γενιά μας που ζουν γι’ αυτό. Θέλουν να κάνουν ντίτζιταλ μάρκετιγνκ και σόσιαλ μίντια μάνατζμεντ, οπότε η εξοικείωση με την τεχνολογία είναι κάτι πολύ θετικό για εκείνους. Τους έχει ανοίξει πολλές πόρτες. Έχω ένα φίλο που είναι διαχειρίζεται σόσιαλ μίντια γνωστών προσώπων. Είμαστε κι εμείς οι υπόλοιποι, που μπορεί να μη μας έχει ανοίξει πόρτες επαγγελματικές, αλλά έχουμε βρει ευκαιρία μέσα από αυτό να προσαρμόσουμε τα όνειρά μας. Είμαστε η γενιά του DIY – κάνε το μόνος σου».
☑️ Ρευστές ταυτότητες: «Στη δική μας γενιά, δεν κρίνεσαι τόσο από το ποια είναι η ταυτότητά σου, ο σεξουαλικός προσανατολισμός ούτε η εθνοτική καταγωγή. Σημασία έχει τι κάνεις, τι περιεχόμενο δημιουργείς. Μπορείς να γίνεις γνωστός ή να ασχολούνται μαζί σου τα σόσιαλ μίντια αν έχεις δημιουργήσει κάτι, ανεξάρτητα από το αν είσαι άντρας ή γυναίκα, αν είσαι από την Ινδία ή την Ελλάδα. Είναι περισσότερο το πως πουλάς τον εαυτό σου, την ταυτότητά σου. Αυτό κάνουμε κάθε μέρα. Πουλάμε τον εαυτό μας. Ακούγεται κυνικό αλλά είναι αλήθεια».
☑️ Πολιτική – Ακτιβισμός: «Οι νέοι της γενιάς μου κινητοποιούνται, όχι απαραίτητα πολιτικά, αλλά για θέματα που θα έπρεπε να θεωρούνται αυτονόητα – όπως ότι η αστυνομία δεν μπορεί να σε κυνηγάει για το χρώμα του δέρματός σου. Η κοινωνική δικαιοσύνη μας κινητοποιεί, όχι η πολιτική με την έννοια των κομμάτων».
«Το μέλλον θα είναι επεισοδιακό»
Στέλλα 16 ετών, μαθήτρια Λυκείου
☑️ Social Media: «Οι περισσότεροι αποκτήσαμε κινητό μπαίνοντας στην εφηβεία, για να αισθάνονται και οι γονείς μεγαλύτερη ασφάλεια. Τα παιδιά δεν ήξεραν αρχικά τι δυνατότητες μπορούν να τους προσφέρουν τα κινητά. Όσο εξελίσσεται η τεχνολογία τόσο την αξιοποιούμε. Η γενιά μας επικοινωνεί περισσότερο μέσω instagram, πολύ λιγότερο με facebook. Όσοι προσπαθούν να διαδώσουν παγκοσμίως την τέχνη τους είναι πιο ενεργοί στο tumblr. Όσοι ασχολούνται με fandoms (σ.σ. ακολουθούν κάποια υποκουλτούρα), είναι πιο ενεργοί στο TikTok. Η κατηγορία ότι τα σόσιαλ μίντια είναι επιφανειακός τρόπος επικοινωνίας, είναι κάτι που το έχουν ξαναπεί στο παρελθόν και για τις προηγούμενες γενιές, που χρησιμοποιούσαν άλλους τρόπους να επικοινωνήσουν».
☑️ Πολιτική-ακτιβισμός: «Ειδικά τον τελευταίο χρόνο έχουν γίνει πάρα πολλά περιστατικά στα οποία η γενιά μου έχει εκδηλωθεί πολιτικά. Από τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ στις ΗΠΑ, μέχρι τον ξυλοδαρμό του ακτιβιστή στον Βόλο, που πέθανε πρόσφατα. Είναι περιστατικά ακραία, που θα κάνουν παιδιά της ηλικίας μου να βγουν από το καβούκι τους, να κατέβουν ακόμα και σε μια διαδήλωση για πρώτη φορά».
☑️ Εκπαίδευση: «Το βασικότερο που μας κινητοποιεί είναι το εκπαιδευτικό. Αυτό που χτύπησε περισσότερο καμπανάκι είναι η υποβάθμιση της δημόσιας εκπαίδευσης υπέρ των ιδιωτικών. Το γεγονός ότι στα ιδιωτικά μπορούν να συνεχίσουν να διδάσκουν καλλιτεχνικά μαθήματα, θεατρολογία, σχέδιο, ενώ στα δημόσια καταργούνται. Ακόμα και η κατάργηση της Κοινωνιολογίας. Αυτό βάζει σε ακόμα χειρότερη θέση τα παιδιά που στηρίζονται στη δημόσια εκπαίδευση, μας φέρνει στα όριά μας και είμαστε στην τελική ευθεία για έναν ξεσηκωμό των μαθητών».
☑️ Ταυτότητες:«Ο αγώνας για να αποκτήσουν τα δικαιώματα που διεκδικούν οι άνθρωποι της LGBTQI κοινότητας, ξεκίνησε πριν από μας. Όμως στη δική μου γενιά, ίσως λόγω αυτών των αγώνων, μας προσφέρθηκε μεγαλύτερη άνεση στον τρόπο που μεγαλώνουμε. Η ευαισθητοποίηση έχει προχωρήσει περισσότερο από άλλες γενιές. Για παράδειγμα, το δικαίωμα να μη δηλώνει κάποιος ούτε αρσενικό ούτε θηλυκό, και να το αποδέχονται περισσότερο οι άλλοι».
☑️ Το μέλλον: «Η πλειοψηφία της γενιάς μου πρέπει να καταλάβει ότι οι μεγάλοι θα σταματήσουν να παλεύουν για εκείνους, θα πρέπει να πάρουν εκείνοι τη ζωή στα χέρια τους. Κάτι που χαρακτηρίζει τη γενιά μου είναι ότι από τη μία υπάρχει πολύ έντονη συντηρητικοποίηση σε σχέση με προηγούμενες, από την άλλη μια έντονη τάση για προοδευτισμό. Οπότε πιστεύω το μέλλον θα είναι επεισοδιακό».
«Βλέπω μια πόλωση, φαίνεται στους δρόμους, στα πανεπιστήμια»
Ιωσήφ, 19 ετών, φοιτητής
☑️ Ταυτότητες:«Υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανάλογα με τη χρονολογία που γεννιέσαι, όμως δεν είναι ένα κουτί, που όσοι έχουν γεννηθεί πριν από μια χρονολογία κολλάνε και όσοι μετά δεν κολλάνε. Το ίδιο ισχύει και σε θέματα κοινωνικών ταυτοτήτων και σχέσεων. Υπάρχει καταπίεση με βάση το φύλο, με βάση τη φυλή και την καταγωγή. Όμως είναι λάθος να τα τα ξεκόβουμε από το ταξικό ζήτημα».
☑️ Πολιτική – ακτιβισμός: «Έχουν πέσει στα μάτια μου δημοσκοπήσεις που λένε ότι το 45% των νέων στις ΗΠΑ βλέπουν με θετικό τρόπο το σοσιαλιστικό σύστημα. Αυτό όμως δεν χαρακτηρίζει μια ολόκληρη γενιά. Ιστορικά, σε καιρούς κρίσης ο κόσμος τείνει να διαλέγει πλευρές. Βλέπω μια πόλωση, φαίνεται στους δρόμους, στα πανεπιστήμια, στις γενικές μας συνελεύσεις. Το αν οδεύεις προς τα αριστερά ή στα δεξιά δεν έχει να κάνει αν εσύ αυτοπροσδιορίζεσαι με αυτό τον τρόπο, αλλά με το τι πράττεις».
☑️ Εκπαίδευση:«Ήμουν παρών σε όλες τις πρόσφατες κινητοποιήσεις για τα νομοσχέδια που έβγαζε η κυβέρνηση, και για το εκπαιδευτικό και για τις πορείες. Ειδικά το εκπαιδευτικό ζήτημα συσπειρώνει τον κόσμο της γενιάς μου. Εντοπίζεις το άγχος των φοιτητών, πώς θα σπουδάσουν, αν θα τα καταφέρουν, τις εναλλακτικές που δεν έχουν, το ήδη προβληματικό σύστημα παιδείας που πάει να γίνει ακόμα χειρότερο, πώς η δημόσια παιδεία υποβαθμίζεται και ευνοείται η ιδιωτική, το πώς το πανεπιστήμιο θα λειτουργεί με όρους κέρδους και κόστους. Είναι κάτι που προβληματίζει έντονα τον μέσο φοιτητή, ειδικά σήμερα που οι περισσότεροι πρέπει και να εργάζονται, δεν μπορούν να βασιστούν στους γονείς τους για να σπουδάσουν ένα ή δύο χρόνια. παραπάνω. Ειδικά στην Ελλάδα, όπου δεν έχει ξεπεραστεί η κρίση, και με τον κίνδυνο νέας ύφεσης».
«Θα ήθελα οι ταυτότητες να είναι πιο ρευστές»
Πέμμυ, 18 ετών, απόφοιτη Λυκείου
☑️ Διαδίκτυο: «Η γενιά μας είναι συνδεδεμένη. Δεν το βρίσκω αρνητικό αμιγώς. Εμείς το τρώμε το διαδίκτυο από μικρά. Το τρώμε 100%. Μεγαλώνοντας μπορούμε να αποκομίσουμε τα οφέλη. Για μένα το θετικό είναι η πληροφορία: γρήγορα, άμεσα, παντού. Έχεις ένα πρόβλημα; Μπορείς να διαβάζεις διάφορα άρθρα, να οξύνεις τη σκέψη σου να δεις τι ισχύει και τι όχι. Δεν νομίζω ότι το διαδίκτυο αδρανοποιεί τον εγκέφαλο και τη σκέψη».
☑️ Ταυτότητες: «Δεν θεωρώ ότι οι ταυτότητες είναι πιο ρευστές. Θα ήθελα να είναι. Οσο μεγαλύτερη είναι η προσπάθεια να ξεπεραστούν τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις τόσο μεγαλύτερη είναι η αντίδραση. Είναι ανάλογα ποσά. Όσο αυξάνει η μία αυξάνει και η άλλη».
☑️ Πολιτικοποίηση-κοινωνικοποίηση: «Τα παιδιά της ηλικίας μου θα κινητοποιηθούν για ζητήματα πιο γενικά, που ο κάθε μαθητής μπορεί να καταλάβει. Όπως η ακραία αστυνομική βία. Η κατάσταση στην Αμερική με τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ. Είναι κάτι που μας ακουμπάει άμεσα. Το θέμα του περιβάλλοντος στην Ελλάδα νομίζω δεν έχει ακουμπήσει τόσο όσο στο εξωτερικό».
☑️ Φόβος και ελπίδα: «Αυτό που με φοβίζει πιο πολύ είναι το σχολείο. Αυτό που με εμπνέει πιο πολύ είναι πάλι το σχολείο. Νομίζω όλα ξεκινάνε με τις βάσεις της εκπαίδευσης. Τι συμβαίνει στα δημοτικά, τα νηπιαγωγεία. Εκεί χτίζονται πράγματα που θεμελιώνονται και δεν μπορείς να ανατρέψεις εύκολα».
Τα παιδιά με τα χίλια πρόσωπα
Είναι μια γενιά που έχει προσγειωθεί απότομα και από πολύ νωρίς. Δεν έχει να κάνει με τη δική τους αξία ή μόρφωση, αλλά με τις συνθήκες γύρω τους
Η δρ Λίζα Βάρβογλη είναι ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια. Όμως το εντυπωσιακό βιογραφικό της δεν ήταν ο λόγος που την αναζητήσαμε, όσο ένα ευσύνοπτο βιβλιαράκι με τίτλο «Σεξ, Εφηβεία και Σχέσεις» (εκδόσεις mamaya). Σε αυτό προσεγγίζει τον κόσμο των εφήβων, χωρίς να τους πατρονάρει, ούτε να θεωρητικοποιεί. Είναι ίσως η ιδανική υποψήφια, για να μας μιλήσει για τη γενιά Ζ, σε μια γλώσσα που δεν θα της είναι ξένη.
● Τα παιδιά αυτά γεννήθηκαν με ευρυζωνική σύνδεση στο διαδίκτυο και με smartphone στο χέρι. Ποια τα θετικά και ποια τα αρνητικά αυτής της μόνιμης διασύνδεσης;
Το ότι είναι συνδεδεμένη η σημερινή γενιά θα το θεωρήσω πλεονέκτημα, εφόσον χρησιμοποιείται δημιουργικά. Υπάρχει η επιθυμία για σύνδεση με ανθρώπους, όχι απλά για κατανάλωση περιεχομένου. Ενδιαφέρονται για το τι γίνεται σε διαφορετικές γωνιές του πλανήτη. Από το να παίξουν παιχνίδια, να βρουν φίλους, άτομα που έχουν ίδιες πεποιθήσεις και να γίνουν μέλη μιας κοινότητας που υποστηρίζουν έναν κοινό σκοπό.
● Τι απαντάτε όταν ένας γονέας σας παραπονιέται ότι το παιδί του, σε αυτές τις ηλικίες, είναι πάρα πολλές ώρες στο διαδίκτυο;
Καταρχάς ρωτάω πώς είναι οι ίδιοι. Όταν όσο ο γονέας είναι στη συνεδρία έχει στο πλάι το κινητό του και ρίχνει κλεφτές ματιές, ή όχι και τόσο κλεφτές, αν του έστειλαν μήνυμα ή μέιλ, τότε ξέρω ότι το παιδί δεν είναι το πρόβλημα, είναι ο γονιός. Από εκεί και πέρα υπάρχουν κανόνες, που καλό είναι να τους τηρούν όλοι. Όπως να μη χρησιμοποιούμε το κινητό από κάποια ώρα το βράδυ και μετά ή να φορτίζονται οι συσκευές σε ένα ουδέτερο δωμάτιο, π.χ. στην κουζίνα, για να ελέγχουμε καλύτερα τον χρόνο μας με αυτές.
● Η γενιά Ζ είναι μια κατεξοχήν αγχωμένη γενιά. Τι φοβίζει και τι αγχώνει περισσότερο τους νέους ανθρώπους με τους οποίους έρχεστε σε επαφή;
Αυτό που τους προβληματίζει περισσότερο είναι τι θα γίνει στο μέλλον. Αυτό αφορά κυρίως τον τομέα της εργασίας, της οικονομικής ανεξαρτησίας και το κομμάτι των σχέσεων. Είναι μια γενιά που έχει προσγειωθεί απότομα και από πολύ νωρίς. Δεν έχει να κάνει με τη δική τους αξία ή μόρφωση αλλά με τις συνθήκες γύρω τους. Το άγχος αυτό εκφράζεται συχνά ως μια μόνιμη κατήφεια και αίσθηση απαισιοδοξίας. Συνδέεται με κυρίως με την αίσθηση ότι δεν έχουν κάτι μεγάλο, κάτι όμορφο να περιμένουν στο μέλλον. Μεγάλες έρευνες δείχνουν ότι οι ευτυχισμένοι άνθρωποι είναι αυτοί που μπορούν να ελπίζουν.
● Ποια η σχέση της γενιάς Ζ με την εκπαίδευση και τη γνώση;
Είναι μια γενιά εξοικειωμένη με εναλλακτικές μορφές διδασκαλίας, που αναζητά πρακτική γνώση. Ξεφεύγει από το στερεότυπο της παπαγαλίας. Για παράδειγμα, αν θέλω να μάθω πώς να κάνω ψηφιακό μάρκετινγκ ώστε το μπλογκ που έχω να γίνει πιο ορατό, να αποκτήσω περισσότερους εγγεγραμμένους στο κανάλι μου στο youtube ή στον λογαριασμό μου στο instagram, αυτό το μαθαίνω καλύτερα από ένα tutorial (εκπαιδευτικό διαδικτυακό βίντεο), παρά από ένα θεωρητικό πανεπιστημιακό μάθημα. Τα δωρεάν διαδικτυακά μαθήματα των μεγάλων πανεπιστημίων του εξωτερικού είναι γεμάτα από άτομα της γενιάς Ζ από όλο τον κόσμο, που θέλουν να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους, ξεφεύγοντας από τις τυπικές πιστοποιήσεις.
● Τι συγκινεί και τι κινητοποιεί περισσότερο τη γενιά Ζ;
Σε διεθνείς έρευνες, δείχνει να ενδιαφέρεται για εμπειρίες, ποιότητα ζωής, κατάκτηση γνώσης. Γι’ αυτό στους στόχους τους έχουν ψηλά την παγκόσμια ειρήνη, την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, την προστασία των ζώων, τη στροφή σε μια χορτοφαγική διατροφή, όχι τόσο για λόγους ηθικούς, αλλά για να μη συμβάλλει στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Είναι τάσεις που δεν είναι ακόμα τόσο έντονες στην Ελλάδα, αλλά είναι ορατές.
