Δημήτρης Μπελαντής, Ο Στάλιν στην Κολιμά. Τόπος 2017.
Το “Ίσως να ‘ταν κι έτσι” είναι μια φράση που δεν έχει κανένα νόημα όταν γράφουμε ιστορία, κινούμενοι στον χώρο του πραγματικού. Νομιμοποιούμαστε, εντούτοις, να υποθέσουμε ενδεχόμενη διαφορετική ιστορική διαδικασία, όπως κάνουμε στη λογοτεχνία, ακόμη και με αφετηρία πραγματικά ιστορικά γεγονότα. Στην περίπτωση αυτή μιλάμε για εναλλακτική ιστορία, ένα λογοτεχνικό είδος που προϋποθέτει πολύ καλή γνώση των ιστορικών γεγονότων στα οποία αναφέρεται και στα οποία, από ένα σημείο και πέρα, «παρεμβαίνει» δίνοντάς τους μια άλλη κατεύθυνση απ’ αυτή που πραγματικά πήραν. Και πάλι, όμως, όχι αυθαίρετα, αλλά στη βάση της δυνατότητας που ενυπάρχει στις αντιθέσεις που συνθέτουν μια συγκεκριμένη ιστορική πραγματικότητα και που ενδεχομένως θα μπορούσε να είναι αυτή η συνέχειά της.
Σ’ αυτό το είδος λογοτεχνίας, στην εναλλακτική ιστορία, εντάσσεται το νέο βιβλίο του Δημήτρη Μπελαντή, για το οποίο μου είχε μιλήσει πολύ πριν εκδοθεί, όταν ακόμη το έγραφε, και το περίμενα ανυπόμονα. Βέβαιος πως θα ανταποκρίνεται στο υψηλό επίπεδο γραφής του Δημήτρη και φυσικά στο επίσης υψηλό επίπεδο γνώσης των ιδεολογικοπολιτικών αντιθέσεων και διακυβευμάτων στην ιστορία του διεθνούς –και του ρωσικού- κομμουνιστικού κινήματος.
Ίσως να μπορούσε να ‘ναι κι έτσι. Και από τη διαμάχη των επιγόνων του Λένιν, στα πρώτα χρόνια μετά τον θάνατό του, τελικοί νικητές να είχαν βγει αυτοί που στην πραγματικότητα ηττήθηκαν. Και συγκεκριμένα η τάση που εκπροσωπούσαν οι Τρότσκι και Ράντεκ, με τον τελευταίο να έχει αναδειχθεί στην ηγεσία του Κόμματος των Μπολσεβίκων και κατά συνέπεια της ΕΣΣΔ και του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος.
Και ο Στάλιν; Ο Στάλιν στην Κολιμά! Στο στρατόπεδο συγκέντρωσης εκεί στα πιο απομακρυσμένα μέρη της Σιβηρίας, το οποίο πράγματι λειτούργησε στα χρόνια της παντοκρατορίας του. Ως ηττημένος στη διαμάχη με τους εσωκομματικούς του αντιπάλους, το μυθιστόρημα το εξορίζει εκεί όπου ο ίδιος εξόρισε χιλιάδες απ’ αυτούς.
Δεν θα περιγράψω εδώ, ούτε και ως σύντομη περίληψη, το μυθιστόρημα, με το οποίο ο Μπελαντής έκανε τη δική του παρέμβαση για τα εκατοντάχρονα της Οκτωβριανής Επανάστασης. Αρκεί να αναφέρω ότι στο βιβλίο είναι παρόντα, εκτός από αυτά που προαναφέρθηκαν, πρόσωπα όπως οι Μπέρια και Μολότοφ, ως θανάσιμοι εχθροί του Στάλιν, αλλά και ο Αϊνστάιν, ως ο μεγάλος επιστήμονας που έχει τεθεί στην υπηρεσία του πρώτου προλεταριακού κράτους της ιστορίας.
Του πρώτου προλεταριακού κράτους; Εδώ αρχίζουν τα δύσκολα κι εδώ είναι που το βιβλίο αποκτά μια ιδιαίτερη αξία, ως αφορμή για προβληματισμό που υπερβαίνει την πλοκή ενός φανταστικού μυθιστορήματος. Γιατί το βιβλίο του Μπελαντή θέτει ακριβώς το καίριο ζήτημα της σταλινικής «εκτροπής» της σοβιετικής εξουσίας, όχι ως ιστορικού ατυχήματος ή ως συνέπεια των ιδιομορφιών του χαρακτήρα ενός ηγέτη, όπως ο Στάλιν, αλλά ως μια δυνατότητα που εμπεριεχόταν στην ίδια τη δομή, τη λειτουργία και την ιδεολογία του κόμματος που καθοδήγησε τη μεγαλύτερη επανάσταση όλων των εποχών, όπως, επίσης, ηγήθηκε και στον εκφυλισμό και τον παραμερισμό των κατακτήσεών της.
Το βιβλίο αυτό αξίζει να διαβαστεί, όσο κι αν μπορεί να προκαλεί κάπου-κάπου δυσφορία με τις επαναλαμβανόμενες εκδηλώσεις μικρότητας μεγάλων προσωπικοτήτων που σημάδεψαν την ιστορία του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος. Ας μην ξεχνάμε πως δεν πρόκειται για ιδεολογικό μανιφέστο, αλλά για μυθιστόρημα.
- Παρουσίαση του βιβλίου γίνεται αυτή τη Δευτέρα 19 Μαρτίου στις 7 μ.μ., στο βιβλιοπωλείο «Bookplus», Πανεπιστημίου 37 στον σταθμό του μετρό από την πλευρά της Κοραή. Ομιλητές θα είναι οι Βασίλης Ασημακόπουλος, Γιώργος Λιερός, Γιώργος Μανιάτης, Θανάσης Σκρουμπέλος και ο συγγραφέας, και θα συντονίσει ο Διονύσης Ελευθεράτος.
