Του Πέτρου Ι. Μηλιαράκη
Όταν άρχισα να γράφω τούτες τις γραμμές το χρέος της Ελλάδας ήταν 369.896.948,924 ευρώ, που αντιστοιχεί στα 34.210 ευρώ σε κάθε πολίτη, ενώ το ΑΕΠ ανέρχεται στα 171.687.435,598 ευρώ. Όταν τελειώσω το κείμενό μου θα σας ενημερώσω πόσο θα είναι το χρέος. Η ενημέρωσή μου προκύπτει ανά δευτερόλεπτο(!) μέσω του «NATIONAL DEBTCLOCKS. ORG».
Το ζήτημα του χρέους είναι κύριας και ζωτικής σημασίας και απαιτεί μια αποφασιστική αντιμετώπιση όχι μόνο μέσω των διαδικασιών της DSA (Debt Sustainability Analysis) αλλά και μέσω των προνοιών που οι κανόνες του Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου και του πρωτογενούς Ευρωπαϊκού Ενωσιακού Δικαίου εγκαθιδρύουν.
TA ΣΥΜΦΩΝΗΘΕΝΤΑ
Και επειδή τα συμφωνηθέντα δέον όπως τηρούνται σύμφωνα με την Αρχή του: pacta sunt servandaπου επικαλείται και ο Γερμανός Υπουργός των Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, ασφαλώς συμφωνηθέντες κανόνες είναι –και μάλιστα υπερκείμενοι– και οι κανόνες που προσδιορίζουν και καθορίζουν τη διεθνή και ευρωπαϊκή έννομη τάξη, αλλά και τον διεθνή και ευρωπαϊκό πολιτικό πολιτισμό.
Η ΑΝΑΓΚΗ ΔΙΑΓΡΑΦΗ ΧΡΕΟΥΣ
Την κρισιμότητα δε της κατάστασης για την Ελλάδα επεσήμανε στις 13 Οκτωβρίου ο Ζολτ Ντέρβας, αντικειμενικός παρατηρητής του Ινστιτούτου Bruegel των Βρυξελών. Ο Ζολτ Ντέρβας «προανήγγηλε» μεν 4ο πρόγραμμα για την Ελλάδα, αλλά υποστήριξε ως προϋπόθεση εξόδου της Ελλάδας στις αγορές την απομείωση-περιτομή (κούρεμα) του χρέους κατά 2/3 του χρέους.
Στον ίδιο χρόνο ο μόνιμος εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ad hoc για την Ελλάδα), Κρις Αλενεκτίμησε «δυσκολίες» για το κλείσιμο της δεύτερης αξιολόγησης, αν και δήλωσε τελικώς αισιόδοξος…
Οι παραπάνω τοποθετήσεις από διαφορετικά fora αποδεικνύουν τη σύγχυση που υπάρχει για την επίλυση των προβλημάτων γενικώς και για το ελληνικό χρέος ειδικώς. Σύγχυση που αντικρίζει και τις αντικρουόμενες θέσεις μεταξύ ΔΝΤ και Ευρωπαϊκών Θεσμών.
Ταυτοχρόνως ο λαϊκισμός (που δεν είναι μόνο φαινόμενο της ελληνικής εσωτερικής πολιτικής), καλά κρατεί και στη Γερμανία, όπου από ό,τι «διαφαίνεται» συζήτηση για την αντιμετώπιση της περιστολής-απομείωσης του ελληνικού χρέους δεν μπορεί να συζητηθεί πριν τις γερμανικές εκλογές. Και εδώ πρωτεύει όχι απλώς το πολιτικό κόστος –αλλά ορθότερα το κομματικό!…
Ταυτοχρόνως η ΕΚΤ (που με βάση τη Συνθήκη της Λισαβόνας είναι πλέον Όργανο της Ε.Ε.), καλείται να «αποδείξει» την ανεξαρτησία της έναντι δύο σημαντικών παραγόντων. Έναντι της κυβέρνησης της Γερμανίας που από το καταστατικό της ΕΚΤ και το πρωτογενές Ενωσιακό Ευρωπαϊκό Δίκαιο οφείλει να αγνοεί και έναντι του ΔΝΤ του οποίου οι απόψεις επουδενί τη δεσμεύουν ως προς τις πολιτικές που οφείλει να εφαρμόζει για το ευρωσύστημα.
Η παρέμβαση όμως της ΕΚΤ θα αφορά και στην ποσοτική χαλάρωση QE (Quantitative Easing). Εκτιμάται δε ότι το Δεκέμβριο 2016 θα ληφθούν σημαντικές αποφάσεις ως προς αυτό το ζήτημα. Αποφάσεις που αφορούν ευθέως και στην Ελλάδα. Στην παρούσα δε ιστορική φάση οι Ελληνικές Αρχές θα πρέπει να επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους ως προς την QE. Το ενδιαφέρον δε αυτό ως μείζον ζήτημα δεν πρέπει να αφορά μόνο στην Κυβέρνηση, αλλά πρέπει ειδικώς να αφορά και στην Τράπεζα της Ελλάδος ως μέρος του ΕΣΚΤ και του ευρωσυστήματος. Και τούτο γιατί εγείρεται ζήτημα για την συμμετοχή της Ελλάδας στην QE εν όψει της παράτασης του προγράμματος πέραν του Μαρτίου 2017.
Εκτιμάται δε ότι με θετική έκθεση βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους από το ΔΝΤ θα ενταχθεί η Ελλάδα στο QE της ΕΚΤ, σύμφωνα με ανάλυσή της Citigroup. Η τράπεζα αυτή στην ουσία «απάντησε» στις δηλώσεις του μέλους της ΕΚΤ Μπενουά Κερέ, ο οποίος απηύθυνε έκκληση για την ελάφρυνση του ελληνικού χρέους.
Ο Μπενουά Κερέ μόλις πριν λίγες ημέρες, δήλωσε ενώπιον του Ευρωκοινοβουλίου για την ενίσχυση του ελληνικού χρηματοπιστωτικού συστήματος ότι: «Όλοι οι εμπλεκόμενοι στο ελληνικό πρόγραμμα προσαρμογής συνειδητοποιούν ότι υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες για τη βιωσιμότητα του ελληνικού δημοσίου χρέους». Το στέλεχος αυτό της ΕΚΤ ανέφερε επίσης πως η συζήτηση για τα βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα μέτρα που είναι αναγκαία για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους είναι σε εξέλιξη στο Eurogroup και αφού τάχθηκε αναφανδόν υπέρ της συμμετοχής του ΔΝΤ στο ελληνικό πρόγραμμα σημείωσε ότι: α) «για να οδηγηθεί το πρόγραμμα σε επιτυχή ολοκλήρωση και για να αποκατασταθεί η πρόσβαση στις αγορές σε μόνιμη βάση, είναι πάνω απ’ όλα απαραίτητο οι ελληνικές αρχές να συνεχίσουν να δείχνουν μια σοβαρή δέσμευση στους στόχους και στα μέτρα που λαμβάνονται στο πλαίσιο του προγράμματος…» και β) ότι: «η Ελλάδα δεν μπορεί να ανακτήσει πλήρη πρόσβαση σε χρηματοδότηση από την αγορά, παρά μόνο αν το χρέος της καταστεί βιώσιμο.»
Οι εξελίξεις αυτές θέτουν επί τάπητος κατ’ αρχάς και επειγόντως το ζήτημα ένταξης των ελληνικών ομολόγων σε πρόγραμμα QE. Οι κρίσιμοι χρόνοι δε αφορούν: α) στις 8 Δεκεμβρίου 2016, β) στις 19 Ιανουαρίου 2017 και γ) στις 9 Μαρτίου 2017.
Οι χρόνοι αυτοί αφορούν αποφάσεις της ΕΚΤ. Εάν δε η αναμενόμενη ανάλυση του ΔΝΤ για τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους θα αποφαίνεται ότι το χρέος είναι «μη βιώσιμο» ή ότι «αναδεικνύονται ζητήματα μη βιωσιμότητας», τότε η ΕΚΤ προδήλως θα αποκλείσει την ένταξη των ελληνικών ομολόγων στην QE αν και καταστατικά είναι ανεξάρτητη έναντι πάντων για τις δικές της εκτιμήσεις.
Η ένταξη βεβαίως στο QE, εάν συμβεί, δεν θα είναι απεριόριστη, καθόσον εκτιμάται ότι δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 4,2 δις ευρώ λόγω του ότι η ΕΚΤ ήδη κατέχει ελληνικά ομόλογα από 2012 περί τα 24 δις ευρώ. Εν τούτοις η ένταξη της Ελλάδας στην QE θα αποτελεί σημαντική –ουσιαστική ανάσα και ψυχολογική τόνωση της αγοράς, καθόσον μια τέτοια διαδικασία προδήλως σημαίνει εμπιστοσύνη της ΕΚΤ στις οικονομικές εξελίξεις .
- ΚΑΙ ΟΜΩΣ Η ΚΡΙΣΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
Και ενώ συζητείται εν Ελλάδι εντόνως τόσο το ζήτημα του δημοσίου χρέους, όσο και της QE, η κρίση είναι προδήλως ευρύτερη.
Ήδη το ΔΝΤ εξέδωσε νέα προειδοποίηση για τις ευρωπαϊκές τράπεζες, επισημαίνοντας το κίνδυνο κυρίως της Deutsche Bank αλλά και της Credit Suisse, ενώ στην ίδια ζοφερή κατάσταση φαίνεται να περιέρχονται η Commerzbank και η UniCredit.
Κατά το μέρος δε που αφορά στην ηπειρωτική Ευρώπη είναι προφανές ότι αντιμετωπίζει κρίση στο χρηματοπιστωτικό της σύστημα και ακουμπά οικονομίες υψηλών μεγεθών. Ήδη δυσμενείς εξελίξεις απειλούν την μεγαλύτερη τράπεζα της Ιταλίας, τη UniCredit. Ο ιταλικός αυτός κολοσσός προκειμένου να μην περιέλθει σε αδιέξοδο έχει ανάγκη περίπου 10 δις ευρώ νέων κεφαλαίων.
Παρεμπιπτόντως θα πρέπει να επισημειωθεί ότι κρίσιμο ζήτημα για το ελληνικό χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι τα περίπου 100 δις ευρώ των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Ωστόσο, ενώ το ελληνικό τραπεζικό σύστημα έχει το άχθος (συνολικώς) των 100 περίπου δις κόκκινων δανείων, μόνο η UniCreditέχει κόκκινα δάνεια, δηλαδή μη εξυπηρετούμενες προς αυτήν υποχρεώσεις, ύψους 80 δις ευρώ. Αλλά και η κατάσταση αυτή ασφαλώς επιδεινώνεται από το δεδομένο ότι στον ευρωπαϊκό χώρο τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια εγγίζουν πλέον το αστρονομικό ύψος των 900 δις ευρώ –πράγμα που θα προκαλέσει τεράστια προβλήματα σε ενεστώτα χρόνο.
Στην ίδια «λογική» προειδοποίησης του ευρύτερου ζοφερού προβλήματος «πολιτεύεται» και η Standard& Poor’s, που σε σχετική έκθεσή της αναφέρεται στα πιστωτικά Ιδρύματα της Μεγάλης Βρετανίας, τα οποία απειλούνται με υψηλά πρόστιμα και αποζημιώσεις εντός του προσεχούς έτους (2017) που προσεγγίζουν τα 20 δις λίρες Αγγλίας. Ταυτοχρόνως το χρέος σήμερα του μη χρηματοπιστωτικού τομέα ανέρχεται στο ιλιγγιώδες ποσό των 152 τρις δολαρίων ΗΠΑ(!) που αντιστοιχεί στο 225% του παγκόσμιου ΑΕΠ(!) όπου τα 100 τρις δολάρια αφορούν αμιγώς τον ιδιωτικό τομέα.
Η ΚΡΙΣΗ ΕΡΧΕΤΑΙ ΚΑΙ ΕΔΩ…
Είναι κοινός τόπος, αλλά και αδιαμφισβήτητο δεδομένο ότι η γερμανική οικονομία και ειδικότερα η γερμανική οικονομική ελίτ, καθορίζει όχι μόνο τις οικονομικές αλλά και τις πολιτικές εξελίξεις στο χώρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο, σύμφωνα με μια ψύχραιμη παρατήρηση, η γερμανική οικονομία μπορεί αιφνιδίως να βρεθεί προ εκπλήξεων, όχι μόνο λόγω της Deutsche Bank, αλλά λόγω και της Commerzbank, που αφορά στο δεύτερο γερμανικό κολοσσό. Η τράπεζα αυτή απολύει ήδη προσωπικό της τάξης των 10.000 ατόμων και η μετοχή της δοκιμάζεται δεινώς. Η έκθεσής της δε σε επισφαλή δάνεια αφορά στο ύψος περίπου των 95 δις ευρώ, μη υπολογιζόμενης της έκθεσής της σε άλλα προϊόντα…
Τούτων δοθέντων και με βάση τα πρόστιμα ύψους 9,5 δις δολαρίων ΗΠΑ που η αμερικανική κυβέρνηση επιβάλει στη Deutsche Bank, είναι πρόδηλο ότι και η γερμανική οικονομία θα αντιμετωπίσει στον αμέσως επόμενο χρόνο σοβαρά προβλήματα, ενώ όπως προειδοποιεί το ΔΝΤ ο συνδυασμός της κρίσης της Deutsche Bank και της Credit Suisse μπορεί να προκαλέσει ισχυρούς κλυδωνισμούς στο συνολικό χρηματοπιστωτικό σύστημα και όχι μόνο στην ευρωζώνη.
Πέραν του προστίμου που αφορά στην Deutsche Bank απειλείται σημαντικό πρόστιμο ύψους που θα αφορά 9 δις σε λίρες Αγγλίας κατά της βρετανικής τράπεζας Royal Bank of Scotland (RBS). Επίσης παρόμοιο δυσμενές πρόστιμο μελετάται να επιβληθεί τόσο στην Barclays όσο και στην Credit Suisse. Υπ’ όψιν δε ότι την «κατάσταση» των ελβετικών χρηματοπιστωτικών συστημάτων επισημαίνει και η Κεντρική Τράπεζα της Ελβετίας απευθυνόμενη κυρίως στους δύο ελβετικούς κολοσσούς, ήτοι στη UBSκαι στη Credit Suisse, προειδοποιώντας ότι θα πρέπει να αντλήσουν σε άμεσο χρόνο κεφάλαια ύψους 10 δις ελβετικών φράγκων.
ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΓΙΓΑΝΤΩΝΕΤΑΙ ΑΝΑ ΔΕΥΤΕΡΟΠΛΕΠΤΟ!…
Με τούτα τα δεδομένα καταγράφεται ένα ανησυχητικό κλίμα στο διεθνές τραπεζικό και χρηματοπιστωτικό σύστημα. Κοινός τόπος είναι πλέον ότι η κρίση γενικεύεται…Και όσο το χρέος δεν επιλύεται, και μάλιστα διεθνώς, το «φάσμα απρόβλεπτων εξελίξεων» αρχίζει να οργανώνεται. Και για τη συνέπειά μου: επισκοπώντας μετά 12 ώρες τούτες τις γραμμές, το χρέος της Ελλάδας είναι 370.396.954,922 ευρώ, ήτοι αυξήθηκε και ο καθένας από εμάς οφείλει 34.256 ευρώ, ήτοι 46 ευρώ περισσότερα. Και έπεται η συνέχεια!…
* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Χώρας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC – EU).