Στις 4 Φλεβάρη 2001 πέθανε, σε ηλικία 79 χρονών, στο Παρίσι ο Ιάννης Ξενάκης. Ο τολμηρός, ριζοσπάστης δημιουργός πέρασε στην ιστορία, αφήνοντας παρακαταθήκη το πολύμορφο έργο του.
Σε συνέντευξή του, που περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Ιάνης Ξενάκης- ένα αφιέρωμα του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου προς έναν απόφοιτό του» («Σύγχρονη Εποχή», 1994) ο συνθέτης δίνει την απάντησή του στο θέμα της «επικάλυψης μεταξύ συνθέτη και επιστήμονα». «Ηδη από την αρχαιότητα», έλεγε, «η μουσική ήταν συνδεδεμένη με τα μαθηματικά και τη φυσική. Η μεγάλη θεωρία της προσθετικής σύνθεσης, η οποία σήμερα διαπερνά όλους τους τομείς της επιστήμης, έλκει την καταγωγή της από τη μουσική. Η μουσική ανέκαθεν ήταν κοντά σε πολύ σύνθετα φαινόμενα που συνδέονται με την αισθητηριακή αντίληψη… Οι μουσικοί πραγματοποίησαν ανακαλύψεις που έχουν θέση στην πρωτοπορία των μαθηματικών, χωρίς όμως να το γνωρίζουν».
Γεννημένος στη Βράιλα της Ρουμανίας το 1921 από Ελληνες γονείς, ο Ιάνης Ξενάκης μετά τα πρώτα παιδικά χρόνια στη Ρουμανία, τελείωσε το Γυμνάσιο της Κοργιαλενείου Σχολής Σπετσών και σπούδασε πολιτικός μηχανικός στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο (1940-’46), ενώ συγχρόνως παίρνει μαθήματα αρμονίας και αντίστιξης από τον Αρ. Κουντούρωφ.
Πάλεψε ενάντια στην Κατοχή της χώρας μας μέσα από τις γραμμές του ΚΚΕ και της ΕΠΟΝ, ενώ υπήρξε στέλεχος της θρυλικής ομάδας «Λόρδος Βύρων» του Ιερού Λόχου των σπουδαστών. Για την αντιστασιακή δράση του φυλακίστηκε από τους Ιταλούς και τους Γερμανούς, αλλά και από τους Αγγλους. Στα Δεκεμβριανά, μαχόμενος, τραυματίστηκε από όλμο, με αποτέλεσμα να χάσει το αριστερό μάτι του και να παραμορφωθεί το πρόσωπό του. Απειλούμενος με σύλληψη ο Ι. Ξενάκης διέφυγε στο Παρίσι, από όπου του απαγορευόταν να ξαναγυρίσει λόγω της ερήμην καταδίκης του σε θάνατο για λιποταξία. Ο συνθέτης έπρεπε να περιμένει πολλά χρόνια για να αρθεί η απαγόρευση (1974). Στη Γαλλία εγκαταστάθηκε το 1947 όπου εργάστηκε ως αρχιτέκτονας και, παράλληλα, συνέχισε τις σπουδές του στη μουσική, με σημαντικότερη την επαφή του με τον Ολιβιέ Μεσιάν. Κατά την περίοδο 1947 – 1959 συνεργάστηκε με το διάσημο Γάλλο αρχιτέκτονα Λε Κορμπιζιέ στο σχεδιασμό σημαντικών έργων. Το 1953 παντρεύτηκε τη Φρανσουάζ, δημοσιογράφο και συγγραφέα μυθιστορημάτων και βιογραφιών, με την οποία απέκτησε μία κόρη. Το 1965 πήρε τη γαλλική υπηκοότητα.
Το πρώτο του μουσικό έργο – σταθμός (με το οποίο αποκηρύσσει τα προηγούμενα) είναι οι «Μεταστάσεις» (1954), για ορχήστρα, όπου αρχίζει να χρησιμοποιεί μαθηματικές και αρχιτεκτονικές έννοιες στη μουσική δομή, ερχόμενος σε αντίθεση με τον σειραϊσμό και την αντίληψη της γραμμικής κίνησης των μουσικών φθόγγων και προβάλλοντας την έννοια των ηχητικών επιφανειών: τις «ηχητικές μάζες» ή «γαλαξίες» όπως τις ονόμαζε. Ηταν αυτός που ασχολήθηκε συστηματικά με τη μεταφορά στη μουσική των μαθηματικών «Νόμων των πιθανοτήτων», ενώ επινόησε τον όρο «Στοχαστική μουσική», που βασίζεται στην ιδέα ανάπτυξης του ηχητικού υλικού, με στατικούς μέσους όρους «προς ένα στόχο». Σαν βάση για τη μουσική του σύνθεση χρησιμοποίησε 15 τουλάχιστον μαθηματικές θεωρίες.
Δίδαξε σύνθεση στη Σορβόνη, έδωσε πολλά σεμινάρια. Ανακηρύχτηκε διδάκτωρ και καθηγητής σε πολλά πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Αμερικής και τιμήθηκε με πολλά διεθνή βραβεία και διακρίσεις. Από το ’66 διηύθυνε το Κέντρο Ερευνας για την Πρωτοποριακή Μουσική στο Παρίσι, ενώ ίδρυσε στην Ελλάδα το Κέντρο Σύγχρονης Μουσικής Ερευνας, που αποτελούσε όνειρο της ζωής του
ΠΗΓΗ ΗΜΕΡΟΔΡΟΜΟΣ