Mόνο θετική δεν μπορεί να χαρακτηριστεί η υποδοχή του νέου πτωχευτικού κώδικα που εισήγαγε στη Βουλή η κυβέρνηση, από τους φορείς που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο εκφράζουν τον παλμό και τις ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας. “Το μήνυμα που δίνεται στα νοικοκυριά που άντεξαν στην κρίση είναι ότι η μόνη λύση τους είναι η πτώχευση” είπε ο εκπρόσωπος της Ολομέλειας των δικηγορικών Συλλόγων, “είναι υποκρισία να μιλάμε για προστασία πρώτης κατοικίας από τον νέο πτωχευτικό κώδικα”, επεσήμανε ο εκπρόσωπος της ΕΚΠΟΙΖΩ, μεταξύ άλλων.
Γιατί αντιδρούν έτσι οι φορείς; Τί πραγματικά αλλάζει ο νέος πτωχευτικός κώδικας; Μια προσέγγιση επιστημονική, ψύχραιμη αλλά με οπτική γωνία που ξεκινά και απευθύνεται στην κοινωνία, είναι απαραίτητη. Θέσαμε λοιπόν τα ερωτήματα στην Όλγα Μοσχοχωρίτου, εξειδικευμένη σε θέμα ιδιωτικού χρέους δικηγόρο.
- Ποιες είναι οι σημαντικότερες αλλαγές που φέρνει σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά ο νέος πτωχευτικός κώδικας που έφερε η κυβέρνηση στη Βουλή;
Η σημαντικότερη αλλαγή είναι το γεγονός ότι γίνεται υποκείμενο πτώχευσης, όχι μόνο όποιος (φυσικό ή νομικό πρόσωπο) έχει την εμπορική ιδιότητα, όπως ίσχυε μέχρι σήμερα, αλλά κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο, δηλαδή, όποιος έχει χρέη και δεν μπορεί να τα εξυπηρετήσει, ανεξαρτήτως αν είναι επιχείρηση, μισθωτός, συνταξιούχος ή άνεργος. Με την νέα διάταξη, μπορούν να τεθούν σε πτώχευση και νομικά πρόσωπα που δεν έχουν κερδοσκοπικό χαρακτήρα, π.χ σύλλογοι, σωματεία κλπ. Για να το πούμε ωμά, ο νέος κώδικας είναι σαν να καθιστά τον κάθε πολίτη, νοικοκυριό, συλλογικότητα μια άτυπη πολύ μικρή επιχείρηση. Σε αυτό το πλαίσιο, ο καθένας που θα μπαίνει σε καθεστώς πτώχευσης θα έχει μεν απαλλαγή από τα χρέη του, με προϋπόθεση όμως την απώλεια και ρευστοποίηση του συνόλου της περιουσίας του.
Δεύτερη σημαντική αλλαγή αφορά στο πότε υπάρχει αδυναμία πληρωμής. Έως τώρα αντικειμενική προϋπόθεση πτώχευσης ήταν κυρίως να τεκμαίρεται μόνιμη και γενική παύση πληρωμών. Πλέον, ο οφειλέτης πτωχεύει με τεκμαρτό τρόπο, αν επί 6μηνο δεν καταβάλλει το 40% των ληξιπρόθεσμων οφειλών του ή το 60% για πτωχεύσεις μικρού αντικειμένου. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με το ότι αίτηση για πτώχευση μπορεί να υποβάλει και ένας μόνος πιστωτής, σημαίνει ότι έστω και μία τράπεζα μπορεί να οδηγήσει τον οφειλέτη σε πτώχευση, αν δεν εξυπηρετεί κανονικά τις δόσεις του για ένα εξάμηνο.
Τρίτη σημαντική αλλαγή, είναι ότι πλέον στην πτωχευτική περιουσία, στην οποία φυσικά εντάσσεται πέρα από όλη την ακίνητη περιουσία του οφειλέτη, ακόμα και η κύρια κατοικία, περιλαμβάνεται επίσης, «το μέρος του ετησίου εισοδήματός που υπερβαίνει τις εύλογες δαπάνες διαβίωσης». Δηλαδή σήμερα περίπου στα 540 ευρώ ανά άτομο και 900 ευρώ για ζευγάρι. Ενώ μέχρι τώρα ο μισθός ήταν ακατάσχετος στο σύνολο του για χρέη προς ιδιώτες (όχι για το κράτος), στο εξής το εισόδημα που θα ξεπερνά τα παραπάνω όρια θα θεωρείται περιουσία και επομένως θα υπολογίζεται στα προς κατάσχεση στοιχεία σε περίπτωση πτώχευσης. Συνεπώς, ακόμα και το δικαίωμα στην ελάχιστη αξιοπρεπή διαβίωση του οφειλέτη, υποχωρεί μπροστά στα συμφέροντα των πιστωτών.
Τέταρτη αλλαγή αποτελεί το γεγονός ότι εντάσσεται στον πτωχευτικό κώδικα, ξεχωριστό κεφάλαιο με τίτλο «διαδικασίες πρόληψης αφερεγγυότητας». Πρόκειται για τη ρύθμιση οφειλών μέσω του «εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών» που ίσχυσε για ορισμένο χρονικό διάστημα για επιχειρήσεις (Ν. 4469/2017) και επεκτείνεται πλέον και σε φυσικά πρόσωπα – οφειλέτες (άρ. 113-121).
Πρέπει να υπεισέλθουμε σε τεχνικές λεπτομέρειες για να το αποδείξουμε, όμως γνώμη μου είναι ότι οι προϋποθέσεις και οι όροι που τίθενται αλλά και η γνώση του τι συνέβη έως σήμερα με τις αντίστοιχες νομοθετικές πρωτοβουλίες, προεξοφλεί την αποτυχία και αυτού του μηχανισμού.
Πέμπτον οι περισσότερες διατάξεις του νέου κώδικα αποσκοπούν στην απλοποίηση και την επιτάχυνση της διαδικασίας της πτώχευσης, προς όφελος φυσικά κυρίως των τραπεζών. Οι απαιτήσεις του Δημοσίου, των ασφαλιστικών ταμείων, των εργαζομένων και φυσικά των μικρότερων πιστωτών (προμηθευτών κτλ) έπονται στην κατάταξη ικανοποίησής τους προς όφελος των τραπεζών.
Και τέλος είναι σημαντικό ότι πλέον η διαδικασία της πτώχευσης είναι πλήρως αυτοματοποιημένη με ηλεκτρονικό τρόπο με αποτέλεσμα τη μειωμένη δυνατότητα του οφειλέτη να απευθυνθεί στο φυσικό του δικαστή.
- Δεν ισχύει ότι το νέο νομοθέτημα δίνει ακόμα δυνατότητα να σώσει ένας υπερχρεωμένος πολίτης την πρώτη του κατοικία;
Leasing αντί για προστασία κύριας κατοικίας. Αυτή είναι η πρόταση της κυβέρνησης. Συγκεκριμένα ο Πτωχευτικός Κώδικας συμπληρώνεται με ειδικές ρυθμίσεις για τους δανειολήπτες που καλύπτονταν παλιότερα από το νόμο Κατσέλη και μετά, μερικώς, από το νομοθετικό πλαίσιο που τον διαδέχθηκε και σήμερα είναι στον αέρα.
Προβλέπεται κρατικός φορέας απόκτησης – επαναμίσθωσης για τις πρώτες κατοικίες των φυσικών προσώπων που θα πτωχεύσουν και ο οποίος θα αποκτά την ιδιοκτησία αυτών των κατοικιών, αποπληρώνοντας τους πιστωτές και στη συνέχεια θα τα νοικιάζει στους οφειλέτες, αρχικά για 12 χρόνια με την καταβολή ενοικίου στο ύψος της αγοράς. Ο πτωχευμένος πολίτης δηλαδή θα χάνει την ιδιοκτησία του σπιτιού του αλλά δε θα του γίνεται έξωση. Από ιδιοκτήτης θα γίνεται ενοικιαστής. Κατά τη διάρκεια της μίσθωσης, ή με την λήξη αυτής, ο οφειλέτης μπορεί να ζητήσει επέκταση της μίσθωσης για 20 χρόνια, με επαναπόκτηση της κύριας κατοικίας, πληρώνοντας ένα τίμημα επαναγοράς στο οποίο δε θα συνυπολογίζονται τα μισθώματα που θα έχει ήδη καταβάλει. Το ύψος του τιμήματος επαναγοράς θα καθορίζεται με υπουργικές αποφάσεις (Υπουργείου Οικονομικών). Μετά τη λήξη της 20ετίας και με τις παραπάνω προϋποθέσεις, ο πολίτης θα αποκτά την κυριότητα του ακινήτου.
- Είναι εύκολο για έναν πιστωτή να αναγκάσει σε πτώχευση έναν οφειλέτη;
Ναι, με τον νέο κώδικα γίνεται ακόμα πιο εύκολο. Στην περίπτωση που ένα πρόσωπο οφείλει το 90% των οφειλών του σε τράπεζα, ωθείται σε απευθείας διαπραγμάτευση μαζί της. Στην περίπτωση που ένας οφειλέτης έχει ληξιπρόθεσμες οφειλές σε πάνω από έναν ή δύο πιστωτές, ο νέος κώδικας προβλέπει μείωση του αναγκαίου ποσοστού πλειοψηφίας των πιστωτών από 60% σε 50%, με ταυτόχρονη παροχή δικαιώματος επικύρωσης της συμφωνίας χωρίς τη συναίνεση του οφειλέτη. Έτσι μια οριακή πλειοψηφία πιστωτών δύναται να επιβάλει τους όρους της πτώχευσης.
Σημαντικό ατού για τους πιστωτές είναι επίσης είναι και το δικαίωμα που δίνεται στις τράπεζες να ανταλλάσσουν μεταξύ τους στοιχεία για τον δανειολήπτη, αν κρίνουν ότι επαπειλείται αδυναμία εκπλήρωσης υποχρεώσεων του οφειλέτη. Ο κώδικας δηλαδή δίνει δυνατότητα στις τράπεζες να σπάνε το φορολογικό και τραπεζικό απόρρητο του οφειλέτη.
- Αν δούμε τον νέο κώδικα με μια προσέγγιση πιο τεχνοκρατική, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ενδεχομένως μπορεί να αφαιρέσει το βραχνά του χρέους από τους απλούς πολίτες και τους μικρομεσαίους, να βοηθήσει στην αύξηση της ρευστότητας των τραπεζών κι άρα στην αύξηση των χορηγούμενων δανείων και την επανέναρξη της οικονομικής δραστηριότητας;
Δεν προκύπτει αυτό. Αντίθετα, θεωρώ ότι σε μικρό χρονικό διάστημα από την εφαρμογή αυτού του νόμου, θα επέλθει τεράστια μεταφορά και συσσώρευση κεφαλαίου στα χέρια λίγων, οι μικρομεσαίοι θα εξαφανιστούν και οι χρεωμένοι πολίτες θα χάσουν οριστικά το σπίτι τους. Ως αποτέλεσμα βλέπω αύξηση της ανεργίας και ένταση της ύφεσης. Είναι προφανές αυτό και από την αλλαγή που επήλθε στην διατύπωση του νομοθετήματος. Ενώ αρχικά σκοπός του νομοθετήματος περιγραφόταν ως η “διατήρηση της επιχείρησης”, δηλαδή η εξυγίανση και η συνέχιση των εργασιών της, τώρα αυτό άλλαξε και πλέον ρητά γράφεται ότι το νομοθέτημα αποσκοπεί στην «επιστροφή παραγωγικών μέσων σε δυνητικά παραγωγικές χρήσεις».