Ριμινίτες και χωροφύλακες με την ενίσχυση βρετανικών τανκς και πυροβόλων καταλαμβάνουν ολόκληρη την Καισαριανή. Εγγλέζοι καταλαμβάνουν και το Παγκράτι. Η υποχώρηση της Ι Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ που κρατούσε τις Ανατολικές συνοικίες αναστατώνει την Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ και την διοίκηση του Α΄ Σώματος Στρατού. O καπετάνιος του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ Σπύρος Κωτσάκης γράφει σχετικά: «Δραματικές εξελίξεις είχαμε το απόγευμα στην Ι Ταξιαρχία. Με τον ασύρματο μας ειδοποίησε ότι ο εχθρός έκαμε βαθιές διεισδύσεις στις γραμμές της και κλονίστηκε το ηθικό των μαχητών. Πήγε στο τηλέφωνο ο Χρήστος ο επιτελάρχης να δώσει τη διαταγή ανοιχτά ότι απαγορεύεται η εγκατάλειψη του χώρου. Είχε διακοπή. Πήραμε με τον ασύρματο ένα κρυπτογράφημα ανυπόγραφο: «Ταξιαρχία συμπτύσσεται Λιόπεσι, λόγω ισχυράς πιέσεως ώρα 19», κι ύστερα χάσαμε την επαφή και με τον ασύρματο.
Η είδηση αναστάτωσε κι εμάς και την ΚΕ. Με τον ασύρματο διατάζουμε την ΙΙ Μεραρχία με έκτακτους ειδικούς συνδέσμους να διαβιβάσει στην Ι Ταξιαρχία τη διαταγή της ΚΕ και του ΣΣ να γυρίσουν πίσω στη θέση τους και να υπογραμμιστεί στα στελέχη η ευθύνη τους που συμπτύχθηκαν χωρίς διαταγή.
Η ιδιομορφία του ΕΛΑΣ και οι συνθήκες που πολεμάει
Οι στρατιωτικοί ( σ.σ.: Οι μόνιμοι αξιωματικοί, προερχόμενοι από τον τακτικό στρατό) έχουν συνταραχτεί που έφυγαν χωρίς διαταγή. Μιλάνε για Στρατοδικείο. Δε λογαριάζουν την ιδιομορφία του Στρατού μας και των συνθηκών που πολεμάει. Ότι πολεμάει μαζί με το λαό. Και τον επηρεάζει αλλά και επηρεάζεται. Κι ακόμα ότι κοντά στη Διοίκηση της Ταξιαρχίας βρίσκεται η Κομματική Οργάνωση με ικανό, δοκιμασμένο καθοδηγητή το Στέφανο Γκιουζέλη ( « Δεκέμβρης του ’44 στην Αθήνα, Σ.237, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1986).
Ο Στέφανος Γκιουζέλης ( πρώτος από τα δεξιά στην πρώτη σειρά) σε φωτογραφία του 1948, μαζί με άλλα στελέχη της 3ης Μεραρχίας Πελοποννήσου του ΔΣΕ, της οποίας ήταν διοικητής. Σκοτώθηκε το 1949.
Την ίδια μέρα στον Πειραιά οι Εγγλέζοι επιτέθηκαν στη Δραπετσώνα ενώ χίτες στην περιοχή Φαλήρου και Μοσχάτου.
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ – ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ
H τελευταία μάχη της Καισαριανής
Μετά την υποχώρηση από τον Υμηττό προς Λιόπεσι- Κορωπί του μεγάλου όγκου των δυνάμεων του ΕΛΑΣ, των πολιτικών οργανώσεων και αμάχων της Καισαριανής, στη συνοικία έχουν παραμείνει μικρά τμήματα ελασιτών για την κάλυψη των υποχωρούντων. Ουσιαστικά τμήματα μελλοθανάτων αφού θα είχαν να αντιμετωπίσουν χιλιάδες πάνοπλους , ριμινίτες , χωροφύλακες και Εγγλέζους με την υποστήριξη της RAF, τανκς και πυροβολικού. Στις 6 τα ξημερώματα, στις 29 Δεκέμβρη αρχίζει η τελική επίθεση. Η περιγραφή από την έκδοση της 6ης Αχτίδας του ΚΚΕ «Οι Ανατολικές Συνοικίες το Δεκέμβρη του 1944» ( σ. 41,42, Αθήνα 1945, επανέκδοση , Σύγχρονη Εποχή, 2014):
«…Όλες οι δυνάμεις της προδοσίας και του Σκόμπι πέφτουν με λύσσα απάνω στην ανταρτομάνα.
Εκατό τανκς, δεκάδες αεροπλάνα, όλμοι και πυροβόλα χτυπάνε τις μικρές δυνάμεις των υπερασπιστών της συνοικίας. Χιλιάδες Ριμινίτες, χωροφύλακες, αραπάδες και Εγγλέζοι εξορμάνε πίσω από αδιαπέραστο προπέτασμα καπνογόνων. Μεραρχία ολόκληρη θα εξοντώνανε μέσα σε μια ώρα κάτω από το βάρος μιας τόσο τρομακτικής επίθεσης. Και, όμως, με μεγάλες απώλειες κατορθώνουν, μόνο στις 10 το πρωί, να καταλάβουν το λόφο Μαυρομάτη. Στις 2 το μεσημέρι οι Ριμινίτες κατορθώνουν να περάσουν το ρέμα και να καταλάβουν τα πρώτα σπίτια της Καισαριανής. Μόλις αργά το απόγευμα κατορθώνουν να κατανικήσουν την αντίσταση της χούφτας των ηρώων που τους αντιμετωπίζει. Και η Καισαριανή πέφτει, όπως της αξίζει, μέσα σε μια αποθέωση από φλόγες, καπνούς και εκρήξεις.
Προκήρυξη των εργατών και υπαλλήλων της Εργατικής Αχτίδας της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας του ΚΚΕ προς τους τραυματίες του ΕΛΑΣ (29.12. 44).
Οι τελευταίοι υπερασπιστές της ανταρτομάνας πολεμάνε μέχρι την τελευταία σφαίρα. Ο αντάρτης Λουμπάρ σκοτώνεται, ο μαχητής Βαγγέλης Κυλισμανής πέφτει ηρωικά, υπερασπίζοντας τη γέφυρα του Νοσοκομείου Συγγρού. Ο Νίκος Σταμπούλος πιάνεται αιχμάλωτος, αφού εξάντλησε και την τελευταία σφαίρα. Ένας χωροφύλακας τον εκτελεί επιτόπου…
Η τελευταία μάχη της Καισαριανής χάρισε δυο μορφές του Αγώνα. Τον προαιώνιο εχθρό του λαού μας, τον αποκτηνωμένο χωροφύλακα, που δολοφονεί ένα λαϊκό αγωνιστή και τον επον-ελασίτη Νίκο Σταμπούλο, το νέο τύπο του Έλληνα, που δίνει τα ζωή του αφειδώλευτα για την Ελλάδα, τη Λευτεριά, το Λαό. Ορκιζόμαστε να μην ξεχάσουμε ποτέ. Ούτε τον έναν, ούτε τον άλλον».
Οι Εγγλέζοι στο Παγκράτι
Στο Παγκράτι η επίθεση των Εγγλέζων έγινε από δυο μεριές. « Από νότια, δηλαδή από το Α΄ Νεκροταφείο, και από δυτικά, δηλαδή από τον Αρδηττό και το Στάδιο. Η δύναμη πυρός ήταν τρομερή. Πυροβολικό (υπολογίζονται σε 100 πυροβόλα), αεροπορία, θωρακισμένα , ακόμα και ο στόλος από το Φάληρο, είχαν δημιουργήσει μια κόλαση φωτιάς.
Το πρωί στις 29 του Δεκέμβρη, τα αγγλικά τανκς άρχισαν να μπαίνουν στους δρόμους του Παγκρατίου και της Γούβας.
Λεζάντα: Ελασίτες του Παγκρατίου της μέρες του Δεκέμβρη του ’44.
Οι μαχητές του ΕΛΑΣ δεν μπορούσαν να τα σταματήσουν, παρ’ ότι μεταχειρίστηκαν ακόμα και βόμβες μολότοφ. Μόλις όμως επιχείρησε να περάσει το πεζικό, το καθήλωσαν με τα λίγα πυρομαχικά που διαθέτανε. Και παρ’ όλο που καταλάβανε ορισμένα τμήματα της περιοχής, δεν τόλμησαν να προχωρήσουν. Έμεινε όμως εγκλωβισμένος ο λόχος του ΕΛΑΣ Παγκρατίου δίπλα από το Στάδιο. Κι εδώ υπήρξαν νεκροί και τραυματίες. Ανάμεσα στους νεκρούς ήταν ο Πετράτος κι ένας ακόμα πασίγνωστος παγκρατιώτης που σύμφωνα με κάποια μαρτυρία ονομαζόταν Σωτηρόπουλος. Ανάμεσα στους τραυματίες ήταν κι ένα παλικάρι από το Βύρωνα, ο Δημήτρης Γιαλιτάκης, γνωστός με το ψευδώνυμο Μωάμεθ (…).
Ο απεγκλωβισμός έγινε με μεγάλη δυσκολία, γιατί τα αγγλικά τεθωρακισμένα είχαν φτάσει στην πλατεία Πλαστήρα. Ωστόσο, χάρη στην πειθαρχία και την αποφασιστικότητα των μαχητών και ιδιαίτερα του βυρωνιώτη αξιωματικού Θανάση Καλαμπόκα που εκείνη την κρίσιμη στιγμή μπήκε επικεφαλής τους, το κατόρθωσαν. Όπως διηγείται ο αγωνιστής Λάμπρος Παπαλόης, αφού φορτώθηκαν τον οπλισμό και τα’ άλλα τους εφόδια, ξαπολύθηκαν και με το χέρι στη σκανδάλη του όπλου πέρασαν ένας ένας και οι 61 άνδρες ( τόσους είχε ο λόχος), την οδό Αρχιμήδους, ανέβηκαν στην πλατεία Βαρνάβα κι έφτασαν στο Βύρωνα, σμίγοντας με τους υπόλοιπους του τάγματός τους…».
( Δ. Παλαιολογόπουλος «Το Παγκράτι στην Εθνική Αντίσταση 1941-1944, σ. 172,173, Μέλισσα, Αθήνα 2004).
«Ζητούν χαφιέδες με λίρες»
Μονόστηλα από την πρώτη σελίδα του «Ριζοσπάστη» στις 29.12.44:
« Στο Θησείο οι Μπουραντάδες και Χίτες καλούν με μεγάφωνα τους πολίτες να καταδώσουν τους κομμουνιστές. Για αμοιβή υπόσχονται πολλές λίρες.
Oι στόχοι του Σκόμπυ
Στους Αμπελοκήπους όταν η Λαϊκή Επιτροπή μοίραζε τρόφιμα, το πυροβολικό και τ’ αεροπλάνα του Σκόμπυ κτύπησαν το συγκεντρωμένο πλήθος. Σκοτώθηκαν 7 κι’ άλλοι 10 τραυματίστηκαν.
Ο αθηναϊκός λαός προς τον κ. Τσώρτσιλ
Προχθές έγιναν συγκεντρώσεις στις συνοικίες της Αθήνας. Στο Μεταξουργείο, στο Βοτανικό, στον Άη Γιώργη, Κολωνό, Κυψέλη, Γκύζη, Ποδαράδες, Ν. Φιλαδέλφεια, κατά χιλιάδες ο Λαός με ψηφίσματα που ενέκρινε προς τον κ.Τσώρτσιλ, ζήτησε να σταματήσει η αγγλική επέμβαση και η ανθρωποσφαγή που ξαπόλυσε ο Σκόμπυ κατά του άμαχου πληθυσμού».
«Κρίμα, στερήσατε την πατρίδα σας από κάποιον που θα γίνουνταν καλός πολίτης»
Καταγραφή του Γιώργου Σεφέρη στις 29 του Δεκέμβρη στις «Μέρες Δ΄ 1 Γενάρη 1941-31 Δεκέμβρη 1944», σ.381,382, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 1986:
«Παρασκευή, 29 Δεκέμβρη
Μου διηγούνται: Ένας Άγγλος αξιωματικός κι ένας Έλληνας στη γραμμή της μάχης. Απέναντί τους ένας μικρόσωμος εαμίτης πυροβολούσε και σταυροκοπιούνταν πριν από κάθε ριξιά.
-Τί κάνει αυτός; Ρώτησε ο Άγγλος,
-Κάνει το σταυρό του και μας πυροβολεί.
-Μα δεν μπορεί, θα είναι κατά λάθος μ’ αυτούς.
Ο Έλληνας τον σάρωσε με μια ριπή.
-Κρίμα, είπε ο Άγγλος στερήσατε την πατρίδα σας από κάποιον που θα γίνουνταν καλός πολίτης.
Η «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ» επίσημο όργανο του ΕΔΕΣ (29.12.44).
O R. Levesque εδώ. τον βοηθώ όσο μπορώ στις μεταφράσεις του. Σε μια διακοπή θυμάται τον ισπανικό πόλεμο. ανθρώπους καταδικασμένους σε θάνατο από τις δυό μεριές. Ξαναθυμήθηκα τον Lorca. Ο σκοτωμός του μου άφησε την αίσθηση της ηλίθιας καταστροφής. σα να είχαν ξεθεμελιώσει βάναυσα κι αδιάντροπα μιάν ολόκληρη πολιτεία».
«…ανησυχίες για την τύχη του Εμπειρίκου και του Εγγονόπουλου»
Από τις ημερολογιακές σημειώσεις του Γιώργου Θεοτοκά για τις μέρες του Δεκέμβρη (« Τετράδια Ημερολογίου (1939-1953)», σ.550, 551 εκδόσεις Εστία):
“29 Δεκεμβρίου
Σήμερα, κατά τις 7 μ.μ., άρχισε επίθεση εναντίον της αριστερής όχθης του Ιλισσού. Από τα παράθυρά μου είδα μεγάλο παραπέπασμα καπνού που σκέπαζε το Παγκράτι. Οι θόρυβοι έδιναν την εντύπωση έντονης επιχείρησης. Η περιοχή του σπιτιού μου ξανάγινε επικίνδυνη από τις σφαίρες που πέφτουν ολούθε. Πιστεύεται πως τα πράματα εξελίσσονται τώρα με γοργότερο ρυθμό. Συναντώ τον Ελύτη που μπόρεσε και ξέφυγε από το ελασίτικο κράτος και μένει στου Κατσίμπαλη. Ήταν γραμμένος, ως φαίνεται, σε δύο καταλόγους προγραφών, στον έναν ως Αλεπουδέλης, βιομήχανος, και στον άλλον ως Ελύτης, λογοτέχνης «εθνικιστής». Μου διηγείται κι αυτός ό,τι ξέρει για την απαγωγή των ομήρων. Επίσης ό,τι είδε σχετικά με την ανατίναξη σπιτιών. Ειδοποιούνται ξαφνικά οι ένοικοι να βγουν έξω και το σπίτι ανατινάζεται, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί το υλικό του για την κατασκευή αντιαρματικού προχώματος. Κατόπι το χουνί διατάζει τους περιοίκους να κατέβουν να φτιάσουν το πρόχωμα, με την απειλή ότι ειδάλλως θ’ ανατιναχτούν και τα δικά τους σπίτια. Τούτα συμβαίνουν συνηθέστατα κι είναι άλλωστε περιττά εντελώς, γιατί τα προχώματα αυτά δεν αντέχουν στην πίεση των αγγλικών τανκ.
«Η ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ» (29.12.44).
Υπάρχουν ανησυχίες για την τύχη του Εμπειρίκου και του Εγγονόπουλου, που μένουν στην ίδια περιοχή που τη ζώνουν οι μάχες. Ο πρώτος αρνήθηκε να φύγει από το σπίτι του για να μην εγκαταλείψει τη μητέρα του, που δεν ήθελε ή δεν μπορούσε να μετακινηθεί (σ.σ: Ο Ανδρέας Εμπειρίκος πιάστηκε από την Πολιτοφυλακή την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του’45. Δέκα μέρες μετά και με την αναχωχή επέστρεψε στην Αθήνα). Ο δεύτερος μένει κλεισμένος στο ατελιέ του, στο ισόγειο ενός παλαιικού ετοιμόρροπου σπιτιού στην οδό Κυψέλης. Με κίνδυνο της ζωής του, ο αδελφός του πηγαίνει φαί. Δε βγαίνει για να μην εγκαταλείψει το ζωγραφικό του έργο. «Έχω, έλεγε άλλοτε σαρκαστικά, την τελειότερη συλλογή έργων Εγγονόπουλου». Φυλάει τώρα πεισματάρικα τους πίνακες που κανείς δεν ήθελε ν’ αγοράσει και που καυχιότανε ότι μονάχα αυτός ήτανε σε θέση να νιώσει την αξία τους. «Ο Σεζάν, ο Πικάσο κι εγώ», έλεγε συνήθως. Και κάποτε μου είπε: «Είμαι ανώτερος από τον Πικάσο».
«Στελέχη φέρουσι βαρυτάτην ευθύνην»
Διαταγή του Το Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ προς την ΙΙ Μεραρχία που διαβιβάσθηκε με τον ασύρματο κρυπτογραφικά:
« Δευτέραν Μεραρχίαν ΣΤΟΠ. Αμέσου επιδόσεως ΣΤΟΠ. Πληροφορούμεθα τμήματα Ι Ταξιαρχίας συμπτύσσονται παρά τας διαταγάς μας προς Λιόπεσι ΣΤΟΠ. Διαβιβάσεις μεταξύ μας διεκόπησαν ΣΤΟΠ. Ανάγκη δι’ ειδικών και εκτάκτων συνδέσμων αξιωματικών σας μεταβιβάσετε κρυπτογραφικά διαταγάς μας επανέλθωσι θέσεις των ΣΤΟΠ. Στελέχη φέρουσι βαρυτάτην ευθύνην ΣΤΟΠ. Αναφέρατε εκτέλεσιν ΣΤΟΠ.
ΣΔ 29-12-44 ώρα 20.30
ΠΥΡΙΟΧΟΣ –ΝΕΣΤΟΡΑΣ»
*Πηγή: imerodromos.gr
