Πάνε δέκα χρόνια από τότε που χρεοκόπησε η αμερικανική επενδυτική τράπεζα Lehman Brothers, επιφέροντας ένα τεράστιο κραχ στις παγκόσμιες χρηματαγορές και σηματοδοτώντας τη βαθύτερη οικονομική ύφεση στην παραγωγή, στις επενδύσεις και στην απασχόληση από το κραχ του 1929, το οποίο σήμερα ονομάζουμε Μεγάλη Υφεση.
Αξίζει να θυμηθούμε ορισμένα από τα μαθήματα και τις επιπλοκές αυτού του οικονομικού σεισμού. Πρώτον, οι επίσημοι θεσμοί και οι συστημικοί οικονομολόγοι δεν τον προέβλεψαν ποτέ. Τον Οκτώβριο του 2007 το ΔΝΤ συμπέραινε ότι «στις αναπτυγμένες οικονομίες οι οικονομικές υφέσεις έχουν σχεδόν εξαφανιστεί κατά τη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου».
Οταν το βάθος της κρίσης αποκαλύφθηκε το 2008, ο πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, ο Αλαν Γκρίνσπαν, έλεγε στο αμερικανικό Κογκρέσο: «Βρίσκομαι σε μια κατάσταση σοκ και δυσπιστίας […] διότι βάδιζα επί σαράντα και περισσότερα χρόνια με σημαντικά στοιχεία ότι (ο καπιταλισμός) λειτουργεί εξαιρετικά καλά».
Οταν ρωτήθηκε τι προκάλεσε τη Μεγάλη Υφεση, ο νομπελίστας και κορυφαίος οικονομολόγος Γιουτζίν Φάμα απάντησε: «Δεν γνωρίζουμε τι προκαλεί τις υφέσεις. Δεν είμαι ειδικός στη μακρο-οικονομία και δεν αισθάνομαι άσχημα γι’ αυτό. Ποτέ δεν γνωρίζαμε. Οι συζητήσεις συνεχίζονται μέχρι σήμερα για το τι προκάλεσε τη Μεγάλη Υφεση. Τα οικονομικά δεν είναι και πολύ καλά στο να εξηγούν τις ταλαντεύσεις στην οικονομική δραστηριότητα […] Εάν μπορούσα να έχω προβλέψει την κρίση, θα το είχα κάνει. Δεν το βλέπω. Μακάρι να ήξερα περισσότερα για το τι προκαλεί τους επιχειρηματικούς κύκλους».
Ομως και οι περισσότεροι ετερόδοξοι οικονομολόγοι επίσης δεν είδαν το κραχ να έρχεται. Υπήρξαν λίγες εξαιρέσεις: Το 2003 ο Ανουάρ Σάικ εξέφραζε την εκτίμηση ότι η πτώση στην κερδοφορία του κεφαλαίου και στις επενδύσεις οδηγούσε σε μια νέα ύφεση.
Και όντως το 2005 έλεγε: «Δεν έχει ξαναϋπάρξει τέτοια σύμπτωση κύκλων από το 1991. Και αυτή τη φορά θα συνοδευτεί από την πτώση της κερδοφορίας. Θα φτάσουμε στον πάτο μέχρι το 2009-2010! Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να περιμένουμε μια πολύ οξεία οικονομική κάμψη σε βαθμό που δεν έχουμε δει από το 1980 ή και πιο πριν».
Ορισμένοι το έριξαν στη θεωρία των πιθανοτήτων: θα ήταν ένα γεγονός μία στο εκατομμύριο. Οι περισσότεροι είδαν μόνο τα επιφανειακά φαινόμενα του οικονομικού κραχ και συμπέραναν ότι η Μεγάλη Υφεση ήταν το αποτέλεσμα της οικονομικής απερισκεψίας των απορρυθμισμένων τραπεζών ή κάποιου «χρηματοπιστωτικού πανικού». Από τους κύριους κεϊνσιανούς οικονομολόγους, ο Πολ Κρούγκμαν εκτιμούσε ότι ήταν «μια τεχνική δυσλειτουργία» η οποία έπρεπε και όφειλε να διορθωθεί μέσω της αποκατάστασης της «επαρκούς ζήτησης».
Ελάχιστοι ανέτρεξαν στην αυθεντική άποψη του Μαρξ για τις αιτίες των υφέσεων στην παραγωγή. Ενας απ’ αυτούς ήταν ο Γουλιέλμο Καρτσέντι ο οποίος εξηγούσε: «Προσεγγίζουμε ένα σημείο στο οποίο θα υπάρξει ένας μαζικός και ξαφνικός αποπληθωρισμός στον χρηματοπιστωτικό και στον κερδοσκοπικό τομέα. Παρότι φαίνεται λες και η κρίση ξεκίνησε απ’ αυτούς, η αρχική αιτία βρίσκεται στην παραγωγική σφαίρα και στην ακόλουθη πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους». Η κερδοφορία στους παραγωγικούς τομείς των μεγάλων καπιταλιστικών οικονομιών έφτασε σε ιστορικά χαμηλά το 2007. Αυτό ενθάρρυνε μια τεράστια αύξηση του πλασματικού κεφαλαίου (αγορά ομολόγων και μετοχών), η οποία δεν στηριζόταν σε μια επαρκή βελτίωση στα κέρδη από παραγωγικές επενδύσεις.
Η πτώση των κερδών σήμανε την υπερσυσσώρευση κεφαλαίου και έτσι, μια δραστική περικοπή των επενδύσεων. Ακολούθησε μια πτώση στην παραγωγή, στην απασχόληση και στα εισοδήματα κ.ο.κ. Είχαμε δηλαδή τη Μεγάλη Υφεση.
Η Μεγάλη Υφεση τελείωσε στα μέσα του 2009. Αυτό που συμβαίνει από τότε είναι ένα μακροχρόνιο ράλι στις χρηματαγορές – το μεγαλύτερο από το 1945. Ομως είναι ταυτόχρονα η πιο ασθενής οικονομική ανάκαμψη στην ιστορία του καπιταλισμού με χαμηλή ανάπτυξη, λιμνάζον εμπόριο και μικρές επενδύσεις στις νέες τεχνολογίες – μια περίοδος την οποία έχω ονομάσει «Μακρά Υφεση».
Μπορεί οι αγορές μετοχών και ομολόγων να έχουν εμφανίσει αύξηση, αφού ενισχύθηκαν από φτηνή, σχεδόν δωρεάν πίστωση από τις κεντρικές τράπεζες, αλλά η κερδοφορία του παραγωγικού κεφαλαίου στις μεγαλύτερες οικονομίες δεν έχει επανέλθει στα προηγούμενα υψηλά, παρά τη λιτότητα στις δημόσιες υπηρεσίες, τα όρια στους μισθούς και τις περικοπές στη φορολογία των εταιρειών.
Την ίδια στιγμή, τα εταιρικά και δημόσια χρέη έχουν αυξηθεί σε επίπεδα–ρεκόρ, έτσι ώστε ένα σημαντικό τμήμα των ασθενέστερων επιχειρήσεων με το ζόρι να εξυπηρετούν το χρέος τους.
Και τώρα οι κεντρικές τράπεζες, με πρώτη την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, έχουν αρχίσει να αναστρέφουν την «ποσοτική χαλάρωση» και αυξάνουν πολύ τα επιτόκια.
Το κόστος δανεισμού και αποπληρωμής του χρέους θα ανέβει, σε μια περίοδο ακριβώς που η κερδοφορία εξασθενεί. Αυτή είναι η συνταγή για ένα νέο κραχ τύπου Lehman Brothers.
Οι λεγόμενες αναδυόμενες οικονομίες, όπως η Αργεντινή, η Τουρκία και η Νότια Αφρική, αντιμετωπίζουν ήδη προβλήματα. Εάν υπάρξει μια νέα κάμψη τον επόμενο ή τα επόμενα χρόνια, τότε και η αποκαλούμενη «ανάκαμψη» στην Ελλάδα θα αρχίσει να παραπαίει.
*Το άρθρο γράφτηκε αποκλειστικά για την «Εφημερίδα των Συντακτών».
**Εργάζεται στο Σίτι του Λονδίνου και προσεγγίζει την οικονομία από μαρξιστική σκοπιά. Στο μπλογκ του, thenextrecession.wordpress.com, αναλύει σε τακτική βάση τις οικονομικές εξελίξεις και ο αναγνώστης μπορεί να βρει ενδιαφέρουσες και πρωτότυπες απόψεις για την κρίση, αλλά και για τις εξελίξεις στην Ελλάδα. Τελευταίο του βιβλίο είναι το «Η Μεγάλη Υφεση: οι κύκλοι του κέρδους, η οικονομική κρίση».
Πηγή: efsyn.gr
