Το μεταβατικό πρόγραμμα (συμβολή στον προσυνεδριακό διάλογο για το 20ο Συνέδριο του ΚΚΕ)

Οι Θέσεις της Κ.Ε. του ΚΚΕ για το 20ο Συνέδριό του, αναφέρουν και σωστά, ότι η ρεφορμιστική γραμμή έχει το χαρακτήρα μιας πρότασης διαχείρισης του συστήματος, η οποία «ενσωματώνει αιτήματα και στόχους πάλης που δεν είναι απλώς αποσπασμένα από την πάλη για την επαναστατική ανατροπή, αλλά είναι πλήρως ενταγμένα στη στρατηγική του κεφαλαίου» (παράγραφος 50, σελ. 57). Και για να ενισχύσει την εν λόγω θέση επισημαίνει ότι «Πρόκειται για στόχους πάλης στο κίνημα οι οποίοι -μέσω της ένταξης τους σε διάφορα μεταβατικά προγράμματα και άλλου είδους δήθεν άμεσων πολιτικών προτάσεων- αξιοποιούνται για τον εγκλωβισμό σε διάφορες εκδοχές της αστικής πολιτικής και στην γραμμή του κυβερνητισμού» (παράγραφος 50, σελ. 57).

Εδώ θα επικεντρωθώ στο ζήτημα του Μεταβατικού Προγράμματος, που ακροθιγώς αναφέρουν οι Θέσεις, επειδή κατά τη γνώμη μου υποτιμάται η σημασία του. Καταρχάς να επισημάνω ότι το αριστερό κίνημα, σε όλες τις εκφάνσεις του, πολλές φορές χωρίστηκε για τα ζητήματα της στρατηγικής της μετάβασης. Η σοσιαλδημοκρατία, όταν ακόμη διατηρούσε τα κοινωνικά της χαρακτηριστικά, καθώς επίσης και τα Κομμουνιστικά Κόμματα, είχαν διατυπώσει ένα πρόγραμμα μίνιμουμ διεκδικήσεων, δηλαδή ένα πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων, το οποίο περιοριζόταν στο πλαίσιο μόνο οριακών βελτιώσεων του αστικού συστήματος, ενώ υποσχόταν την κατάργηση του καπιταλισμού και την αντικατάστασή του από τον σοσιαλισμό σε ένα απώτερο και απροσδιόριστο μέλλον, το οποίο διατυπωνόταν ως μάξιμουμ πρόγραμμα. Αυτή η αντίληψη αποδείχτηκε ανεπαρκής και ηττοπαθής. Ωστόσο, η κοινωνική αναγκαιότητα ωθεί πλέον στην υπέρβαση αυτής της διάστασης μεταξύ μίνιμουμ και μάξιμουμ προγράμματος, της οποίας η προέλευση βρίσκεται στην περίφημη Θεωρία των Σταδίων, την οποία το ΚΚΕ, και ορθά, έχει απορρίψει από τα προηγούμενα συνέδριά του. Από αυτό όμως το σημείο μέχρι την απόρριψη των μεταρρυθμιστικών στοιχείων ενός προγράμματος υπάρχει διαφορά. Και η διαφορά έγκειται ότι αυτά, επειδή ακριβώς υπερασπίζονται τις κοινωνικές κατακτήσεις, είναι αναγκαίο να συνδεθούν με τη σοσιαλιστική προοπτική.

Εν κατακλείδι, αυτό το οποίο χρειάζεται είναι να γεφυρωθεί η διαφορά μεταξύ των σημερινών διεκδικητικών προτάσεων της εργατικής τάξης και των άλλων κινημάτων, με το πρόγραμμα για τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας. Και η γέφυρα αυτή είναι ένα πρόγραμμα μεταβατικών διεκδικήσεων, το οποίο θα ξεκινά από την αντικειμενική κατάσταση, θα λαμβάνει υπόψη το επίπεδο συνείδησης και τα καθημερινά προβλήματα των εργατικών-λαϊκών στρωμάτων, και θα τα συνδέει με αυτό το οποίο πρέπει να είναι ο πάγιος στόχος: η κατάκτηση της εξουσίας από την εργατική τάξη και η πορεία μετάβασης στον σοσιαλισμό. Αντίθετα, όταν δεν υπάρχει ένα σχέδιο μετάβασης, το οποίο θα περιγράφεται σε ένα ανάλογο Πρόγραμμα, τότε πιο πολύ μιλάμε για μια επιθυμία παρά για ένα σχέδιο. Και όταν οι δυνάμεις της εργασίας ζητούν μια εναλλακτική λύση, σε μια συγκεκριμένη χρονική-ιστορική στιγμή, και αυτή δεν τους προσφέρεται, τότε αναζητούν διέξοδο αλλού.

Η μελέτη των κινήσεων του αντιπάλου είναι άκρως διδακτική, διότι ο νεοφιλελευθερισμός δεν έπεσε από τον ουρανό. Ο νεοφιλελευθερισμός κατάφερε να επικρατήσει, διότι διατύπωσε το δικό του Μεταβατικό Πρόγραμμα, το οποίο στην Ευρώπη ήταν η περιβόητη Λευκή Βίβλος το 1993. Με λίγα λόγια, οι νεοφιλελεύθεροι κατάλαβαν το ζήτημα της ιδεολογικής ηγεμονίας. Γι’ αυτό οι αστικές ιδέες εξακολουθούν να είναι κυρίαρχες, παρά τις ρωγμές που υπόκεινται, επειδή καταφέρνουν να ηγεμονεύουν, εκμεταλλευόμενες τον κοινωνικό συντηρητισμό και τον συσχετισμό δύναμης. Κατ’ αντιστοιχία, είμαστε και εμείς υποχρεωμένοι, από τις ίδιες τις κοινωνικές ανάγκες, να διατυπώσουμε το δικό μας Μεταβατικό Πρόγραμμα, τις δικές μας ιδέες και προτάσεις, οι οποίες θα αγκαλιάζουν όλες τις διεκδικήσεις και τα αιτήματα των επιμέρους κινημάτων και θα τα μετουσιώνουν σε συνεκτικό Πρόγραμμα, το οποίο θα αμφισβητεί την κυρίαρχη άποψη για τη λειτουργία του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.

Ποιος είναι, λοιπόν, ο σκοπός των μεταβατικών αιτημάτων; Κατ’ αρχάς να διευκρινίσουμε ότι άλλο πράγμα είναι το διεκδικητικό πλαίσιο, το οποίο θα έρχεται σε ρήξη με την υπάρχουσα πραγματικότητα, και άλλο πράγμα το πρόγραμμα εξουσίας. Αν λάβουμε αυτό υπόψη, τότε είναι εύκολο να καταλάβουμε ότι ο σκοπός του Μεταβατικού Προγράμματος είναι η προσπάθεια να δημιουργηθεί μια νέα και ευρεία κοινωνική και πολιτική συμμαχία, στην οποία την ιδεολογική ηγεμονία θα διαθέτει η εργατική τάξη. Υπό αυτήν την έννοια, σκοπός των μεταβατικών αιτημάτων είναι να ενώσουν, πρωτίστως, την εργατική τάξη σε μια συνειδητή δύναμη, με εμπιστοσύνη στον εαυτό της και άρα ικανή να έρθει σε ρήξη με το αστικό σύστημα (για περισσότερα δες Δ. Κατσορίδας, «Η Αντι-Ηγεμονία. Ζητήματα σχετικά με τη στρατηγική της μετάβασης», εκδόσεις Καμπύλη/Ρωγμή, 2009).

Η αξία, συνεπώς, των μεταβατικών αιτημάτων βρίσκεται στο γεγονός ότι κατευθύνονται αποφασιστικά ενάντια στις βάσεις του αστικού συστήματος, με την έννοια ότι στη σημερινή φάση ο καπιταλισμός αρνείται να κάνει αποδεκτές και τις πιο απλές μεταρρυθμίσεις, διεκδικήσεις και κατακτήσεις των εργαζομένων.

Αυτό που καθορίζει την εκάστοτε φάση είναι ότι θα πρέπει να υπάρχει συγκεκριμένο πρόγραμμα, ώστε κάθε φορά οι εργαζόμενοι να αναζητούν έναν καινούριο δρόμο. Και, σε πολύ γενικές γραμμές, Πρόγραμμα Μετάβασης σημαίνει μέτρα υπέρ των εργαζομένων και της κοινωνικής συμμαχίας που θέλει να εκπροσωπήσει, όπως:

1. Κατάργηση όλων των νόμων που κάνουν ευέλικτη την εργασία, εξασφαλίζοντας τη σταθερή και πλήρη απασχόληση.

2. Δραστική μείωση του χρόνου εργασίας, προβάλλοντας την κουλτούρα του ελεύθερου χρόνου.

3. Θέσπιση του εργατικού και κοινωνικού ελέγχου στην παραγωγή, κατοχυρώνοντας νομοθετικά και υποχρεωτικά τον συνδικαλισμό σε κάθε επιχείρηση, χτυπώντας με αυτόν τον τρόπο την εργοδοτική αυθαιρεσία.

4. Επανεθνικοποίση όλων των επιχειρήσεων που έχουν ιδιωτικοποιηθεί, προωθώντας νέες μορφές κοινωνικής οικονομίας σε μια σειρά τομείς στρατηγικής σημασίας με μορφές κοινωνικοποίησης, εργατικού ελέγχου και γενικευμένης κοινωνικής αυτοδιαχείρισης.

5. Προώθηση νέων θεσμικών μέτρων, όπως η άμεση δημοκρατία και η λαϊκή συμμετοχή και μια νέα πολιτιστική επανάσταση απέναντι στα παρακμιακά φαινόμενα που επικρατούν.

6. Προώθηση των δημοκρατικών και συνδικαλιστικών ελευθεριών στον στρατό, ρήξεις στους θεσμούς και τους μηχανισμούς του κράτους, και καθιέρωση ενός δημοκρατικού-σοσιαλιστικού Συντάγματος, στο οποίο θα είναι εξασφαλισμένη η οικονομική, κοινωνική και πολιτική ισότητα για όλους.

Αυτές οι πρώτες παρεμβάσεις είναι δυνατές να υλοποιηθούν, επειδή οι αντιδραστικές δυνάμεις θα βρίσκονται σε αμυντική στάση και υπό αυτήν την έννοια μπορούν να γίνουν άμεσες οικονομικές και θεσμικές παροχές με τη στήριξη του λαϊκού παράγοντα. Εν κατακλείδι, χρειάζεται η διατύπωση ενός προγράμματος για το πώς μπορεί να κυβερνά η Αριστερά ή τι θα κάνουν οι δυνάμεις της εργασίας όταν πάρουν την εξουσία. Και αυτό μπορεί να το διασφαλίσει μόνο ένα Μεταβατικό Πρόγραμμα.