Η είδηση ότι Τούρκοι χάκερς «έριξαν» κυβερνητικά ελληνικά σάϊτ, έφεραν στο προσκήνιο τον «κυβερνοπόλεμο» που έχει ξεκινήσει η Τουρκία κατά της Ελλάδας, στον οποίον αναπόφευκτα η Ελλάδα απάντησε. Δεν πρόκειται για ένα αθώο βιντεοπαιγνίδι, ούτε για γνωστές «πολεμικές» αναμετρήσεις «Ολυμπιακού» – «Φενέρ-Μπαχτσέ» στο μπάσκετ.! Πρόκειται για συγκεκριμένη εκδήλωση επιθετικότητας της τουρκικής κυβέρνησης και του πρόεδρου Ερντογάν κατά της Ελλάδας, αμφισβητώντας κυριαρχικά της δικαιώματα στο θαλάσσιο και εναέριο χώρο του Αιγαίου. Αλλά τι ακριβώς σημαίνει «κυβερνοπόλεμος»;
Κυβερνοχώρος και κυβεροασφάλεια
Ο «κυβερνοχώρος» (cyberspace), είναι o εικονικός (πλασματικός) χώρος που δημιουργούν οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές και τα δίκτυα επικοινωνιών σε σύνδεση με το Ίντερνετ. Θα λέγαμε ότι προσομοιάζει με τον εικονικό χώρο που δημιουργούν τα «βίντεο-παιγνίδια». Η υπόστασή του παύει μόλις διακοπεί η παροχή ρεύματος στους Η/Υ ή αποσυνδεθεί από το «δίκτυο». Η εξέλιξη του «κυβερνοχώρου» τόσο από ποσοτική, όσο ποιοτική άποψη, ακολουθεί την πορεία του Διαδικτύου και την τεχνολογία των δικτύων και Η/Υ.
Η φύση του κυβερνοχώρου είναι κατά βάση άναρχη και η απουσία μιας ανώτατης διεθνούς ρυθμιστικής αρχής, δημιουργεί ανασφάλεια από πιθανές «κυβερνοεπιθέσεις», οι οποίες μπορεί να στοχεύουν, από τη διατάραξη της καθημερινότητας των πολιτών, δυσλειτουργία ενός συστήματος, υποκλοπή δεδομένων, μέχρι και υπονόμευση αμυντικής ικανότητας και κυριαρχίας ενός κράτους. Το φάσμα των κυβερνοεπιθέσεων μπορεί να περιλαμβάνει: μηχανές αναζήτησης, κοινωνικά δίκτυα, δημόσιες διοικήσεις, ηλεκτρονικές πλατφόρμες πληρωμών, εθνικές υποδομές, αλλά και προσωπικό ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. Διεθνώς το κόστος των κυβερνοεπιθέσεων εκτιμάται σε δεκάδες δις δολάρια, ενώ υψηλές είναι και οι δαπάνες φορέων και κρατών για προστασία.
Στο διάστημα 2000-2020, η αγορά ασφάλειας στον κυβερνοχώρο σημείωσε γρήγορη ανάπτυξη. Από 3,5 δις δολάρια και μερικές χιλιάδες εργαζόμενους στις διευθύνσεις πληροφορικής το 2000, προβλέπεται να φθάσουν 175 δις δολάρια με δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενους το 2020. Κατά συνέπεια η «κυβερνοασφάλεια» αποτελεί έναν νέο τομέα της σύγχρονης ασφάλειας (προσώπων, φορέων και κρατών), η οποία δεν αφορά μόνο προστασία ψηφιακών υποδομών και καταπολέμηση κυβερνοεγκλήματος αλλά και προστασία προσωπικών δεδομένων, βιομηχανικών μυστικών, αμυντικών σχεδίων, κρατικών απόρρητων κά. Τα κυριότερα είδη κυβερνοεπιθέσεων, έχουν ως επίκεντρο την «εμπιστευτικότητα», τη «διαθεσιμότητα», «ακεραιότητα» και «αξιοπιστία» ενός δικτύου.
Λόγω του κόστους των κυβερνοεπιθέσεων, όλες οι χώρες στον έναν ή άλλα βαθμό, αναπτύσσουν στρατηγικές άμυνας κυβερνοχώρου. Τα πιο αναπτυγμένα συστήματα έχουν ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία, ΕΕ (συνολικά και κάθε χώρα ξεχωριστά), Ισραήλ, Ιράν, κά. Οι ΗΠΑ έχουν ανακηρύξει επισήμως τον κυβερνοχώρο σε ζώνη διεξαγωγής πολεμικών επιχειρήσεων, παράλληλα με τη γη, θάλασσα, αέρα και διάστημα, ενώ οι εθνικές ψηφιακές υποδομές, έχουν ανακηρυχθεί σε «στρατηγικό εθνικό περιουσιακό στοιχείο».!
Κυβερνοεπιθέσεις και «υβριδικοί πόλεμοι»
Οι επιθέσεις στον «κυβερνοχώρο» αποτελούν συστατικό στοιχείο του ‘υβριδικού πολέμου’. Ο τελευταίος είναι ένας συνδυασμός χρήσης ολόκληρου του οπλοστασίου των εργαλείων επιρροής, από την «ήπια δύναμη», μέχρι τις θανατηφόρες επιθέσεις ένοπλων δυνάμεων και πολεμικών μέσων. Δηλ. ο «υβριδικός πόλεμος» είναι η αξιοποίηση ενός συνδυασμού, συμβατικών, ακανόνιστων και ασύμμετρων μέσων «επίθεσης», σε συνδυασμό με πρακτικές χειραγώγησης σε πολιτικό και ιδεολογικό επίπεδο, μέσω πληροφοριακών εργαλείων επίδρασης. Για την αντιμετώπιση των υβριδικών πολέμων και γενικότερα την προστασία από κυβερνοεπιθέσεις, είναι η εξασφάλιση της μέγιστης δυνατής κυριαρχίας και έλεγχος των βασικών θεσμών της πολιτικής διακυβέρνησης (πολιτικοοικονομικών, διπλωματικών, χρηματοοικονομικών και πληροφοριακή κυριαρχία). Η επίτευξη αυτής της κυριαρχίας, θα επιτρέψει εκτός από αποτροπή των υβριδικών επιθέσεων, την πρόληψη και αποτελεσματική απάντηση στην εχθρική πλευρά. Ωστόσο σε συνθήκες αυξανόμενης παγκοσμιοποίησης και ιδιαίτερα σε συνθήκες ολοκλήρωσης, αυτή η προϋπόθεση είναι δύσκολο να εξασφαλιστεί πλήρως, ιδιαίτερα στις μικρές χώρες. Κατά συνέπεια μεγάλη σημασία έχουν οι διεθνείς ρυθμίσεις και μέτρα προστασίας από κυβερνοεπιθέσεις στα πλαίσια του διεθνούς δικαίου. Η ΕΕ έχει διαμορφώσει ένα χαλαρό πλαίσιο για την κυβερνοασφάλεια,[1] με στόχο την προστασία των κ-μ και επιχειρήσεων απέναντι στις κυβερνοεπιθέσεις.
Ο «κυβερνοπόλεμος» και εξωτερική πολιτική
Οι κυβερνοεπιθέσεις που ξεκίνησαν οι τούρκοι χάκερς είναι μέρος της ψυχολογικής προετοιμασίας των δύο λαών για έναν «θερμό» πόλεμο. Είναι στοιχείο ενός «υβριδικού πολέμου». Ήδη έχουν δημιουργηθεί εκατέρωθεν δύο ομάδες που ανταλλάσουν «διαδικτυακά πυρά». Η τούρκικη ομάδα «Aslan Neferler Team» και η «Anonymous Greece». Το περιεχόμενο των κυβερνοεπιθέσεων εκτός από αδρανοποίηση ιστοσελίδων, περιέχει και «χουλιγκανικούς» χαρακτηρισμούς, κυρίως από την τουρκική ομάδα. Τα περισσότερα χτυπήματα από την τουρκική πλευρά γίνονται ανώνυμα και κανείς δεν ξέρει το πραγματικό πρόσωπο. Οι μυστικές υπηρεσίες (ΜΙΤ από Τουρκία και ΕΥΠ από Ελλάδα) ίσως να γνωρίζουν. Σύμφωνα με δημοσιεύματα,[2] η μεγαλύτερη στρατιωτική βάση υποκλοπών στης Τουρκίας υπάγεται στη ΜΙΤ και έχει ως πρότυπο τις αμερικάνικες υπηρεσίες πληροφοριών. Η αντιμετώπιση των «κυβερνοεπιθέσεων», εκτός από τα αναγκαία μέτρα αποτροπής, είναι κυρίως ζήτημα εξωτερικής πολιτικής, κάτι που δεν μπορούμε να αναλύσουμε στο παρόν σημείωμα.
[1]. JOIN (2017) 450 final (13.9.2017).
[2]. Βλ. σχετικά «Ποντίκι», www.topontiki.gr
*Γιάννης Τόλιος, διδάκτωρ Οικονομικών
