Με μια ταχύτητα που τους εκπλήσσει όλους, η Αρμενία και η Τουρκία έχουν ξεκινήσει μια διαδικασία προς την εξομάλυνση των σχέσεων και το άνοιγμα των κλειστών συνόρων τους. Η πρωτοβουλία έχει ήδη παράξει ένα καλό αποτέλεσμα: οι απευθείας πτήσεις θα ξαναρχίσουν μεταξύ των δύο χωρών τον Φεβρουάριο. Αλλά υπάρχουν ακόμη πολλοί τρόποι με τους οποίους μπορεί να εξελιχθεί.
Στην Ευρώπη του 21ου αιώνα, η αποτυχία της σύγχρονης Αρμενίας και της Τουρκίας να δημιουργήσουν σχέσεις, μοιάζει με μια ανθυγιεινή ανωμαλία. Όταν κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση, η Τουρκία αναγνώρισε τη νέα ανεξάρτητη Αρμενία, αλλά σταμάτησε στην έναρξη διπλωματικών σχέσεων. Έκτοτε, οι δύο χώρες έχουν προσπάθεια δύο φορές και έχουν αποτύχει να έλθουν σε συμφωνία, το 1992-1993 και το 2007-2010.
Και οι δύο αυτές πρωτοβουλίες απέτυχαν λόγω των αξιώσεων του συγγενικού και συμμάχου κράτους της Τουρκίας, το Αζερμπαϊτζάν. Τον Απρίλιο του 1993, η Τουρκία έκλεισε τα σύνορα με την Αρμενία αφού οι αρμενικές δυνάμεις κατέλαβαν την περιοχή Kelbajar του Αζερμπαϊτζάν κατά τη διάρκεια της πρώτης σύγκρουσης του Καραμπάχ.
Το 2010 ο τότε Τούρκος πρωθυπουργός Ερντογάν, οπισθοχώρησε από την έγκριση των δύο πρωτοκόλλων που υπέγραψαν οι δύο υπουργοί Εξωτερικών εάν χρόνο πριν στη Ζυρίχη, ξανά ως αλληλεγγύη στο Αζερμπαϊτζάν.
Θα μπορούσε να είναι τρίτη και τυχερή το 2022;
Ο κύριος λόγος αισιοδοξίας είναι ότι το Μπακού παραιτείται από τις ενστάσεις του. Όταν το Αζερμπαϊτζάν ανακατέλαβε τις κατεχόμενες περιοχές στον πόλεμο του 2020, ο επίσημος λόγος της Τουρκίας για πάγωμα των σχέσεων αφαιρέθηκε. Η Ρωσία, η οποία ήταν διφορούμενη αναφορικά με τη διαδικασία των Πρωτοκόλλων της Ζυρίχης, επίσης δεν στέκεται εμπόδιο.
Οι απεσταλμένοι της Αρμενίας και της Τουρκίας είχαν την πρώτη τους συνάντηση στις 14 Ιανουαρίου στη Μόσχα. Αυτό προκάλεσε κάποιο ενδιαφέρον. Οι δύο πλευρές είναι απολύτως ικανές να συναντηθούν χωρίς καμία μεσολάβηση και η ρωσική κυβέρνηση ποτέ δεν ενεπλάκη στον διάλογο αυτό στο παρελθόν, αλλά σημαίνει πως οι Ρώσοι έχουν μερίδιο στην επιτυχία της διαδικασίας.
Οι νέες συζητήσεις είναι μια διαδικασία που ξεκίνησε από τον Τούρκο πρόεδρο Ερντογάν και τον Αρμένιο πρωθυπουργό Nikol Pashinyan. Και οι δύο έχουν εντοπίσει ότι υπάρχει συμφέρον στο να λειτουεγήσει αυτό. Κανείς ωστόσο δεν επιδιώκει τη συναίνεση, ούτε συμβουλεύεται ευρέως ή προσεγγίζει άτομα με εμπειρία σε προηγούμενες διαπραγματεύσεις. Ο βασικός Αρμένιος διαπραγματευτής Ruben Rubinyan είναι μόλις 31, χωρίς καμία εμπειρία, αλλά συμβαίνει να είναι στενός έμπιστος του Pashinyan.
Οι ηγέτες επομένως φαίνεται ότι δεν έχουν επικοινωνιακή στρατηγική για να κερδίζουν όσους αμφιβάλλουν. Στην Αρμενία, η πικρία κατά της Τουρκίας είναι ακόμη φρέσκια εξαιτίας της τουρκικής στρατιωτικής βοήθειας στο Αζερμπαϊτζάν στον πόλεμο του 2020. Καθώς οι εκλογές πλησιάζουν στην Τουρκία, ο Ερντογάν θα προσέξει να μην απομακρύνει τον υπερθνικιστη de facto εταίρο του στην κυβερνητική συμμαχία, το Κόμμα Εθνικιστικού Κινήματος (ΜΗΡ), με την επιδίωξη επαναπροσέγγισης με την Αρμενία.
Εάν οι διαπραγματεύσεις αποτύχουν, το πιθανότερο είναι να οφείλεται στον παράγοντα του Αζερμπαϊτζάν.
Αν και ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Ilhan Aliyev χαιρετίζει τις συνομιλίες, θέλει επίσης να αποσπάσει παραχωρήσεις από την Αρμενία στο σημείο της μεγαλύτερης αδυναμίας της, μετά από την στρατιωτική ήττα της το 2020. Οι αρχές του Μπακού θέλουν όσο το δυνατό περισσότερο κυριαρχικό έλεγχο σε μια αποκατεστημένη οδική και σιδηδρομική σύνδεση μεταξύ του Δυτικού Αζερμπαϊτζάν και του Nakhchivan κατά μήκος της Αρμενίας, μια διαδρομή που αποκαλούν Διάδρομος του Zangezur. Εάν οι πρόεδροι των δύο χωρών συμφωνήσουν ότι η εξασφάλιση του Διαδρόμου παρά τις αρμενικές ενστάσεις είναι προϋπόθεση για την εξομάλυνση των σχέσεων, οι συζητήσεις μπορεί να αποτύχουν.
Οι ευρύτερες οικονομικές εκτιμήσεις υποδηλώνουν ότι αυτό θα μπορούσε να είναι win-win. Μια συναινετική συμφωνία για το εκ νέου άνοιγμα ολων των δρόμων και σιδηροδρόμων που έκλεισαν από τη σύγκρουση για το Καραμπάχ στη δεκαετία του 1990, θα καθιστούσε την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν το σημείο σύνδεσης σε ένα δίκτυο σιδηροδρόμων μεταξύ Μόσχας, Κωνσταντινούπολης και Τεχεράνης.
Πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι η Αρμενία θα επωφεληθεί σημαντικά όταν δει να ξανανοίγουν τα δυτικά της χερσαία σύνορα, δίνοντας της πολύ πιο εύκολη πρόσβαση στην τουρκική και ευρωπαϊκή αγορά.
Είναι σημαντικό να τονίσουμε εδώ κάτι: μιλάμε για την ομαλοποίηση των σχέσεων Αρμενίας-Τουρκίας, όχι για συμφιλίωση. Μια τεράστια σκοτεινή σκιά κρέμεται πάνω από αυτή τη διαδικασία: η εκτόπιση και εξόντωση σχεδόν όλου του αρμενικού πληθυσμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 1915-1916, οι μαζικές θηριωδίες που ο περισσότερος κόσμος αποκαλεί Αρμένικη Γενοκτονία, αλλά που η τουρκική κυβέρνηση μετά βίας αναγνωρίζει.
Καμιά κυβέρνηση στο Έρεβαν δεν έχει καταστήσει την αναγνώριση της Γενοκτονίας των Αρμενίων προϋπόθεση για την καθιέρωση σχέσεων. Μεγάλο μέρος της αρμένικης διασποράς διαφωνεί κάθετα. Ένας εξέχων Αρμένιος αρθρογράφος από την Καλιφόρνια έγραψε στις 9 Ιανουαρίου, “ένας αμετανόητος γενοκτόνο δεν μπορεί να είναι μια έμπιστη πλευρά με την οποία μπορεί κανείς να διαπραγματευτεί καλή τη πίστει”.
Άλλοι έχουν τους δικούς τους λόγους να αμφιβάλλουν. Στις 19 Ιανουαρίου συμπληρώθηκαν 15 χρόνια από τη δολοφονία του Hrant Dink, του εκδότη της αρμενικης εφημερίδας Agos στην Κωνσταντινούπολη.
Ο Dink ήταν μια ζωντανή ενσάρκωση του καλύτερου που μπορεί να προκύψει από τον διάλογο Αρμενίας-Τουρκίας. Πίστευε ότι ο δρόμος προς τη συμφιλίωση και τη θεραπεία, βρισκόταν μέσα από τον εκδημοκρατισμό της Τουρκίας έναν ανοιχτό διάλογο στην τουρκική κοινωνία για τη σκοτεινή σελίδα του παρελθόντος, που αποτέλεσε την καταστροφή των Αρμενίων. Εργάστηκε για να συμβεί. Αλλά η δολοφονία του -από έναν ακροδεξιό εθνικιστή, πιθανώς προστατευόμενο των υπηρεσιών ασφαλείας- και το πισωγύρισμα της δημοκρατίας στην Τουρκία τα τελευταία πέντε χρόνια, έχουν καταστήσει αυτή την προοπτική πολύ πιο μακρινή. Η συνεχιζόμενη κράτηση -αψηφώντας ανοιχτά το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων- ενός άλλου υπέρμαχου των σχέσεων Αρμενίας-Τουρκίας, φιλάνθρωπου Οσμάν Καβαλά, είναι άλλο ένα κατηγορητήριο για τη δέσμευση του τρέχοντος τουρκικού καθεστώτος στον ειλικρινή διάλογο.
Και όμως, μια διαδικασία αυτού ου είδους, είναι και πάλι καλύτερη από το να μην υπάρχει καμία διαδικασία. Εάν ανοίξουν ξανά τα κλειστά σύνορα, αυτό από μόνο του θα τονώσει τις χιλιάδες διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ Αρμενίων και Τούρκων. Πρόκειται για μια πρωτοβουλία που αν και ελαττωματική, αξίζει ευρείας στήριξης.
*Οι εκτιμήσεις και θέσεις του κειμένου ανήκουν στον υπογράφοντα
