Την πιο πρώιμη και πιο μεγάλη μνημειακή τελετουργική κατασκευή του πολιτισμού των Μάγια, που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα, ανακάλυψαν επιστήμονες και αρχαιολόγοι στην περιοχή Ταμπάσκο στο Μεξικό.
Η κατασκευή, σύμφωνα με τα ευρήματα των επιστημόνων, χρονολογείται από το 800 έως 1000 π.Χ. και πιθανότατα πρόκειται για το μεγαλύτερο κτίσμα των Μάγια προτού φθάσουν στην Κεντρική Αμερική οι Ισπανοί εισβολείς. «Οι αρχαιολόγοι θεωρούσαν παραδοσιακά ότι η ανάπτυξη του πολιτισμού των Μάγια ήταν σταδιακή, υποθέτοντας ότι τα μικρά χωριά άρχισαν να εμφανίζονται κατά τη Μέση Προκλασσική περίοδο (1000–350 π.Χ.) μαζί με τη χρήση κεραμικών. Πρόσφατα ευρήματα πρώιμων τελετουργικών συγκροτημάτων αρχίζουν να αμφισβητούν αυτό το μοντέλο» αναφέρει η έκθεση των επιστημόνων.
Έως τώρα η κυρίαρχη επιστημονική άποψη ήταν ότι ο πολιτισμός των Μάγια αναπτύχθηκε σταδιακά, ξεκινώντας από μικρά χωριά που εμφανίστηκαν μεταξύ του 1000 και του 350 π.Χ. Όμως η πρόσφατη ανακάλυψη πρώιμων τελετουργικών κέντρων στο Ceibal, που χρονολογούνται από το 950 π.Χ., άρχισε να ανατρέπει αυτή την εικόνα, κάτι που επιβεβαιώνουν ακόμη περισσότερο τα νέα ευρήματα. Οι ερευνητές που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Nature», ανακάλυψαν την άγνωστη έως τώρα τοποθεσία Aguada Fenix των Μάγια στο Ταμπάσκο, κοντά στο βορειοδυτικό σύνορο με τη Γουατεμάλα.
Η ανακάλυψη έγινε με εναέρια μέσα και τη χρήση της τεχνολογίας LIDAR (Light Detection and Ranging), που χρησιμοποιεί εκπομπή λέιζερ από αεροπλάνο ή drone για να δημιουργήσει τρισδιάστατους τοπογραφικούς χάρτες της επιφάνειας του εδάφους και να αποκαλύψει ό,τι κρύβεται κάτω από τη βλάστηση. Με αυτό τον τρόπο, ήλθε στο φως για πρώτη φορά μια τεράστια ανυψωμένη πλατφόρμα από άργιλο και χώμα, η οποία έχει μήκος 1.413 μέτρων από βορρά προς νότο και 400 μέτρων από ανατολή προς δύση. Από το επίπεδο του εδάφους είναι αδύνατο να γίνει αντιληπτή η κατασκευή, αλλά από τον ουρανό -με τα «μάτια» του λέιζερ- έγινε ορατή.
Η κατασκευή είναι ανυψωμένη κατά δέκα έως 15 μέτρα πάνω από την γύρω επιφάνεια του εδάφους και διαθέτει εννέα πλατιούς διαδρόμους που ξεκινούν από αυτήν. Κάνοντας χρήση ραδιενεργού άνθρακα, οι ερευνητές υπολόγισαν ότι η κατασκευή κτίσθηκε μεταξύ του 1000 και του 800 π.Χ., γεγονός που την καθιστά την αρχαιότερη μνημειακή κατασκευή όλου του πολιτισμού των Μάγια μέχρι σήμερα, ξεπερνώντας τις πυραμίδες και τα παλάτια των κατοπινών περιόδων.
Αντίθετα με μερικές άλλες αρχαιολογικές εγκαταστάσεις στο Μεξικό της ίδιας περίπου περιόδου από τον πολιτισμό των Ολμέκων (π.χ. Σαν Λορέντσο), η τεράστια κατασκευή στο Aguada Fenix δεν παρουσιάζει σαφείς ενδείξεις κοινωνικής ανισότητας, όπως κολοσσιαίες λίθινες κεφαλές ατόμων υψηλού κύρους της κυβερνώσας ελίτ.
Σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις, εγκαταστάσεις όπως το Aguada Fenix αναδεικνύουν μάλλον τη σημασία της κοινοτικής και ισότιμης εργασίας κατά την αρχική φάση της ανάπτυξης του κατοπινού μεγαλειώδους πολιτισμού των Μάγια. Αυτό, κατά τους ερευνητές, πιθανώς σημαίνει ότι ο πολιτισμός τους αναπτύχθηκε πιο γρήγορα από ό,τι νόμιζαν οι αρχαιολόγοι έως τώρα και είχε μικρότερα επίπεδα κοινωνικής ανισότητας. Παραμένει ασαφές -μετά και τη νέα ανακάλυψη- κατά πόσο ο πολιτισμός των Μάγια αναπτύχθηκε ανεξάρτητα ή αποτέλεσε συνέχεια του πολιτισμού των Ολμέκων.