Μια εντελώς καινούργια μέρα για την Ευρώπη, αλλά και για την ελληνική ασφάλεια, ξημερώνει αύριο μετά από το διάγγελμα Πούτιν. Ανακοίνωσε την αναγνώριση των “Δημοκρατιών” Ντονιέτσκ και Λουγκάνσκ που κατοικούνται από ρωσόφωνους, εν μέσω ενός “εκτεταμένου μαθήματος ρωσικής ιστορίας”, με το οποίο επιχείρησε να θεμελιώσει ότι η απόφαση αποτελεί αποκατάσταση ιστορικής αδικίας. Αδικία η οποία ξεκίνησε από αποφάσεις της σοβιετικής ηγεσίας που στρέφονταν κατά της Ρωσίας, οι οποίες παρήγαγαν απαράδεκτα αποτελέσματα κατά τη διαδικασία διάλυσης της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.
Αυτά τα αποτελέσματα αποκαθιστά με την απόφαση η Ρωσία υπό την ηγεσία του. Η Μόσχα βέβαια έχει ήδη διαβιβάσει το μήνυμα προς τις χώρες του “εγγύς εξωτερικού”. Σχέσεις με το ΝΑΤΟ συνεπάγονται απώλεια εδαφών. Η επανάληψη του προτύπου της Γεωργίας δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνειών. Πλέον, έχουμε εν εξελίξει μια “νέα Κριμαία“. Και ποιος ξέρει αν η διαδικασία αυτή έχει ολοκληρωθεί…
Την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές, ο Ρώσος πρόεδρος είχε διατάξει τις ρωσικές δυνάμεις να προωθηθούν στις “Δημοκρατίες” Ντονιέτσκ και Λουγκάνσκ, στο πλαίσιο “ειρηνευτικής επιχείρησης“. Το μεγάλο δίλημμα το έχουν οι Ουκρανοί. Διότι εάν υλοποιήσουν την απειλή ότι θα υπερασπίσουν τις περιοχές τους, ανοίγουν τον ασκό του Αιόλου. Θεωρητικά οι Ρώσοι θα μπορούσαν να περιμένουν σε ετοιμότητα στα σύνορα. Σε κάθε περίπτωση, εάν ξεσπάσει σύγκρουση, ο κίνδυνος για την Ουκρανία είναι να μην περιοριστεί γεωγραφικά στις δυο προαναφερθείσες περιοχές.
Οι ρωσικές δυνάμεις μπορούν να προελάσουν βορείως της Αζοφικής θάλασσας για να καλύψουν τα νώτα της Κριμαίας. Σε ένα πιο ακραίο σενάριο, θα δούμε προέλαση του ρωσικού Στρατού βορειοανατολικά προς το Χάρκοβο, αλλά και στο νότιο μέρος μέχρι την Υπερδνειστερία, αποκλείοντας την πρόσβαση της Ουκρανίας στην Μαύρη Θάλασσα και μετατρέποντάς την σε περίκλειστη χώρα.
Σε όλες τις περιοχές υπάρχουν φιλορωσικοί πυρήνες οι οποίοι σίγουρα δεν έχουν αφεθεί αναξιοποίητοι. Το “μάθημα ιστορίας” που έκανε στο τηλεοπτικό του διάγγελμα ο Πούτιν ανοίγει την πόρτα στο ενδεχόμενο η Ουκρανία να χάσει πολλά περισσότερα εδάφη από τις δυο “Δημοκρατίες”. Αυτό πρέπει να συνυπολογιστεί προσεκτικά σε όλες τις δυτικές πρωτεύουσες. Για να μην αναφερθεί κανείς στο συναίσθημα εντός της Ουκρανίας όπου πέραν του ότι η χώρα είναι διχασμένη, ακόμα και το φιλοδυτικό τμήμα μπορεί να αισθανθεί προδομένο από τη Δύση…
Το βέβαιο είναι ότι όλος ο κόσμος αντιλαμβάνεται ότι η προοπτική κλιμάκωσης και σύγκρουσης, η οποία μπορεί να επεκταθεί δραματικά σε γεωγραφικούς όρους, είναι πολύ μεγάλη. Προς το παρόν, μόνο η Ρωσία δείχνει διατεθειμένη να ανέβει τη “σκάλα της κλιμάκωσης” όσο χρειαστεί. Η δέσμευση στρατευμάτων από την πλευρά του ΝΑΤΟ είναι αστεία. Αυτό ήταν εξ αρχής το αδύνατο σημείο της δυτικής στρατηγικής. Αυτό εκμεταλλεύτηκε η Ρωσία.
Και τα μισά να συμβούν, ο κόσμος θα έχει αλλάξει άρδην. Διότι ποιος μπορεί να αποκλείσει την πιθανότητα η Δύση να θεωρήσει ότι η Ρωσία ξεπέρασε το όριο και να ξεκινήσει τη συγκέντρωση ισχυρών δυνάμεων στην ευρύτερη περιοχή; Το τακτικό στρατιωτικό πλεονέκτημα στη συγκεκριμένη περιοχή θα ανήκει, όμως, πάντα στη Ρωσία. Ενώ οι “πυρηνικές ασκήσεις” που πραγματοποιήθηκαν παρουσία του Πούτιν, αποκαλύπτουν ότι η ρωσική πλευρά είναι διατεθειμένη να φθάσει όπου χρειαστεί.
Η δε αποστροφή του διαγγέλματος Πούτιν που αφορούσε τις υποτιθέμενες “πυρηνικές δυνατότητες” των Ουκρανών, στέλνει σαφές μήνυμα ότι το πυρηνικό οπλοστάσιο της Ρωσίας έχει συμπεριληφθεί ως δυνητική παράμετρος στον σχεδιασμό για την κρίση. Εν ολίγοις, το ερώτημα είναι εάν θα ξεσπάσει πόλεμος που θα έχει την προοπτική να εξελιχθεί δυνητικά ακόμα και σε παγκόσμια σύγκρουση. Υπάρχει άραγε περιθώριο αποτροπής του χειρότερου σεναρίου; Εάν υπάρχει, αυτό είναι ένα εξαιρετικά περιορισμένο χρονικά “παράθυρο ευκαιρίας”.
Θα έκανε ένα βήμα πίσω η Ουάσιγκτον και θα πρότεινε πάγωμα της κατάστασης σε αυτό το σημείο; Ή θα κριθεί, εύλογα, ότι τέτοια πρωτοβουλία θα προέβαλε εικόνα αδυναμίας; Η οποία βέβαια δεν πρόκειται να θεραπευθεί όσο η ρητορική αναλώνεται στην προοπτική σκληρών οικονομικών κυρώσεων. Διότι η ρωσική ηγεσία δείχνει ότι έχει λάβει υπόψη αυτό το σενάριο και διαβιβάζει έμμεσα προς κάθε κατεύθυνση το μήνυμα πως μπορεί να απορροφήσει τις συνέπειες. Η απόδοση αυτονομίας στο Ντονέτσκ και στο Λουγκάνσκ που είχε ζητήσει τις προηγούμενες ημέρες η Μόσχα στο πλαίσιο διαπραγματεύσεων του Κιέβου με τους αποσχιστές, ήταν ευκαιρία που χάθηκε οριστικά…
Αν η Ρωσία υπήρχε περίπτωση να κάνει πίσω, θα έκανε εάν κατοχύρωνε κάτι από τον προηγούμενο γύρο της αντιπαράθεσης. Η οπισθοχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων χωρίς ανταλλάγματα θα πρόσφερε μια “νίκη” στη Δύση, η οποία θα δήλωνε ότι υποχρέωσε τον Πούτιν σε υποχώρηση. Τώρα πια, όμως, έχουμε περάσει σε άλλη πίστα. Και εάν αυτό ήταν εξ αρχής το σχέδιο των Ρώσων, η υλοποίησή του βοηθήθηκε από τη στάση της κυβέρνηση Μπάιντεν που κλιμάκωσε τις αμερικανορωσικές σχέσεις. Ο χειρισμός της έχει κάνει την προεδρία Τραμπ να φαντάζει επιτομή της σωφροσύνης. Τουλάχιστον στην πολιτική της απέναντι στη Μόσχα.
Η Ουάσιγκτον, χωρίς να δεσμεύει στρατεύματα στο έδαφος, εκτόξευε απειλές, οι οποίες στη Μόσχα ακούστηκαν κούφιες περιεχομένου. Επί της ουσίας, η Δύση δεν διάβασε σωστά την κατάσταση. Αρνήθηκε να αντιληφθεί ότι η αποτροπή μέσω οικονομικών κυρώσεων δεν ήταν πειστική. Εάν βέβαια υποτεθεί ότι στόχος ήταν όντως η αποτροπή κι όχι η εδραίωση ενός νέου Ψυχρού Πολέμου.
Στις ΗΠΑ υπάρχουν πλευρές που έδειχναν πάντα να τον επιθυμούν. Στο πολιτικό-διπλωματικό επίπεδο μπορεί να “μαντρώσει” εκ νέου την Ευρώπη, η οποία ολοένα και περισσότερο αποστασιοποιούνταν από τις στρατηγικές επιλογές της Ουάσιγκτον. Άρα, υπ’ αυτή την οπτική οι ΗΠΑ θα επιτύγχαναν την ανασύσταση του δυτικού “στρατοπέδου”. Προφανώς αυτός είναι και ο λόγος που ο Ρώσος ηγέτης αναφέρθηκε στη συνομιλία του με τον Μπιλ Κλίντον το 2000, όταν του έθεσε το θέμα ενδεχόμενης εισόδου της Ρωσίας στο ΝΑΤΟ.
Ποια θα ήταν πιθανώς η στάση της Ρωσίας σε περίπτωση που η Δύση είχε ακολουθήσει διαφορετική στάση; Βέβαιο πρέπει να θεωρείται ότι θα επιδίωκε να εγγράψει κάποιο κέρδος για να υποχωρήσει. Ποιο θα ήταν αυτό; Μα το ανέφερε πολλάκις η ρωσική πλευρά, ζητώντας συζητήσεις ανάμεσα στην κυβέρνηση του Κιέβου και τους Ρωσόφωνους στα ανατολικά, για την απόδοση καθεστώτος αυτονομίας. Από τη στιγμή που δεν έγινε, η Μόσχα πέρασε στο επόμενο στάδιο. Προφανώς ρωσικά στρατεύματα θα αναπτυχθούν σε αυτές τις “Δημοκρατίες” θωρακίζοντάς τες και το μπαλάκι θα περάσει στην πλευρά της Δύσης.
Εάν υπάρξει νέος Ψυχρός Πόλεμος, θα επηρεάσει και το εσωτερικό της Ρωσίας. Το καθεστώς θα λάβει σοβιετικά χαρακτηριστικά στο επίπεδο του ελέγχου που ασκεί στην κοινωνία. Αυτό θα μεγιστοποιήσει τη σημασία των ισορροπιών στο εσωτερικό της Ρωσίας. Οι μυστικές υπηρεσίες και οι ένοπλες δυνάμεις θα ενισχύσουν τον ρόλο τους στον εσωτερικό καταμερισμό ισχύος. Ο έλεγχος από τον Πούτιν θα είναι κρίσιμης σημασίας. Όταν έρθει όμως η ώρα της διαδοχής, η κατάσταση θα μπορούσε να εξελιχθεί σε πολύ επικίνδυνη.
Του Ζαχαρία Μίχα*
(Διευθυντής Μελετών στο Ινστιτούτο Αναλύσεων Ασφάλειας και Άμυνας – ΙΑΑΑ/ISDA)
