Ήταν μια ήσυχη ημέρα του περασμένου Αυγούστου όταν η Ζάο Ουέι, μία από τις πιο δημοφιλείς και πιο ακριβοπληρωμένες ηθοποιούς στην Κίνα, εξαφανίστηκε από το κινεζικό Διαδίκτυο. Κάθε αναζήτηση που αφορούσε το όνομά της, από ταινίες έως τους λογαριασμούς της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οδηγούσε στην παγκοίνως γνωστή ένδειξη “error 404”. Τα διαδικτυακά ίχνη αρκετών ακόμη Κινέζων καλλιτεχνών, λ.χ. των ανδρόγυνης αισθητικής δημοφιλών boy bands, επίσης χάθηκαν, στο πλαίσιο μιας κυβερνητικής εκστρατείας εκτεταμένης λογοκρισίας των “χυδαίων διασημοτήτων” και των προτύπων που φαίνεται πως “διαστρέφουν” την ευεπηρέαστη νεολαία.
Στην πραγματικότητα, η Ζάο και οι ατυχείς συμπατριώτες της έγιναν άθελά τους το αντικείμενο εφαρμογής μιας δέσμης νέων πρωτοβουλιών που έχουν σύμφωνα με τα κρατικά μέσα ενημέρωσης ως στόχο “να μετασχηματίσουν την κοινωνία”. Αυτός ο μετασχηματισμός, που φέρει επισήμως το όνομα “Κοινή Ευημερία”, έχει δύο σκέλη, κινούμενα παράλληλα και συμπληρωματικά το ένα προς το άλλο. Το ένα αφορά την επιβολή αυστηρών ρυθμιστικών κανόνων στον τομέα της ιδιωτικής οικονομίας, ενώ το δεύτερο εστιάζει στην προσπάθεια ηθικής επανασυγκρότησης της εθνικής κουλτούρας από πάνω προς τα κάτω.
Στη σκιά τριών ηγετών
Υπάρχει όντως ένας πανίσχυρος ηγέτης που έχει διοχετεύσει την ενεργητικότητά του στην πρόσφατη εκστρατεία αναμόρφωσης της χώρας: όμως αυτός δεν ονομάζεται Σι Τζινπίνγκ, αλλά Γουάνγκ Χουνίνγκ. O 66χρονος δεν είναι απλώς ένα μέλος της πανίσχυρης επταμελούς Μόνιμης Επιτροπής του Πολιτικού Γραφείου του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας. Θεωρείται το πρόσωπο που συνδέει τις τρεις τελευταίες προεδρίες των Ζιάνγκ Ζεμίν, Χου Ζιντάο και Σι Τζινπίνγκ, πράγμα από μόνο του είναι αξιοθαύμαστο για το διαβόητο για τις εσωτερικές του αντιπαραθέσεις Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας.
Όντας ο βασικός ιδεολογικός καθοδηγητής του κόμματος, εκτιμάται πως βρίσκεται πίσω από τη συγγραφή των θεωρητικών μανιφέστων και των τριών ηγετών, από τις “Τρεις Αντιπροσωπεύσεις” του Ζιάνγκ και την “Αρμονική Κοινωνία” του Χου έως τα φιλόδοξα πολιτικά εγχειρήματα του Σι, από το “Κινεζικό Όνειρο” έως την “Πρωτοβουλία Μία Ζώνη, Ένας δρόμος”, την καμπάνια κατά της διαφθοράς και ασφαλώς τη “Σκέψη Σι Τζινπίνγκ για τον σοσιαλισμό με κινεζικά χαρακτηριστικά στη σύγχρονη εποχή”.
Ο αινιγματικός θεωρητικός συγκρίνεται με διάσημες φιγούρες της κινεζικής ιστορίας που υπηρέτησαν ως σύμβουλοι με μεγάλη επιρροή τον αυτοκρατορικό θεσμό, όπως ο θρυλικός Χαν Φέι, που έμεινε να αποκαλείται “Δάσκαλος του Αυτοκράτορα”. Το πλέον ενδιαφέρον όμως είναι πως επιχειρώντας κανείς να διαβάσει τις σκέψεις του Γουάνγκ και συνειδητοποιώντας τη διαδρομή του μπορεί ανάγλυφα να αναγνώσει τις ελπίδες και τους φόβους που διακατέχουν το Πεκίνο.
Μια πνευματική διαδρομή αναμέτρησης με την “αμερικανοποίηση”
Όντας μία από τις εξαιρέσεις της Πολιτιστικής Επανάστασης (1966-1976) ο ασθενικός και βιβλιοφάγος Γουάνγκ δεν πέρασε την εφηβεία του στις φάρμες της κινεζικής επαρχίας, αλλά μαθαίνοντας γαλλικά και διαβάζοντας απαγορευμένα βιβλία ξένης λογοτεχνίας σε προπαρασκευαστικό σχολείο της Σανγκάης. Η εγγραφή του το 1978 σε ένα από τα κορυφαία ιδρύματα της χώρας, το Πανεπιστήμιο Φουντάν θα προμήνυε την αρχή μιας λαμπρής ακαδημαϊκής καριέρας. Η διπλωματική εργασία του μεταπτυχιακού του (στο οποίο θα γινόταν δεκτός παρότι τυπικά δεν είχε ολοκληρώσει τον προπτυχιακό κύκλο σπουδών), περιλάμβανε τη συγκριτική μελέτη της ιδέας της εθνικής κυριαρχίας από την αρχαιότητα ως σήμερα. Ακολούθησε λίγα χρόνια αργότερα (1988) το πολυδιαβασμένο πια εντός και εκτός Κίνας άρθρο του για την πολιτική κουλτούρα της Κίνας. Σε αυτό ο Γουάνγκ θα αμφισβητούσε την πιστή στην παράδοση του ορθόδοξου μαρξισμού άποψη περί πρωτοκαθεδρίας της “βάσης” επί του “εποικοδομήματος”. Αν και θα επικροτούσε τον “σοσιαλισμό με κινεζικά χαρακτηριστικά” δεν θα δίσταζε να εκφράσει τις ανησυχίες του σχετικά με τις επιπτώσεις του στην πολιτική και κοινωνική συνοχή, διαπιστώνοντας μάλιστα πως “τα αποτελέσματα της υιοθέτησης του μαρξισμού δεν ήταν θετικά” και προτείνοντας ως λύση στην έλλειψη πολιτιστικής καθοδήγησης έναν συνδυασμό των ευέλικτων παραδοσιακών αξιών της Κίνας με το μοντέρνο (δυτικό και μαρξιστικό) πνεύμα.
Αντιστάσεις στον ατομικισμό
Επρόκειτο για μια διαπίστωση που ο ίδιος θα αναιρούσε εν μέρει ως προς το δεύτερο σκέλος της όταν θα ταξίδευε ως υπότροφος της Αμερικανικής Ένωσης Πολιτικής Επιστήμης στις Ηνωμένες Πολιτείες και θα ερχόταν ιδίοις όμμασι σε επαφή με τις αντιφάσεις του αμερικανικού ονείρου. Οι εμπειρίες του, τις οποίες θα αποτύπωνε στο πλέον διάσημο πόνημά του με τίτλο “Αμερική εναντίον Αμερικής”, θα περιέγραφαν μια χώρα παραδομένη σε μια ασταμάτητη κρίση παραγόμενη από τις πολλαπλές διαιρέσεις ανάμεσα σε πλούσιους και τους φτωχούς, σε λευκούς και μαύρους, σε ατομικά δικαιώματα και τις συλλογικές υποχρεώσεις. “Ο ριζοσπαστικός ατομικισμός έχει εξελιχθεί σε κανόνα υποσκάπτοντας την πολιτιστική ανάπτυξη και το αμερικανικό πνεύμα” παρατηρούσε ο Γουάνγκ Χουνίνγκ, ο οποίος με την επιστροφή του στα πάτρια εδάφη, όπου θα προήγετο σε κοσμήτορα του Τμήματος Διεθνούς Πολιτικής του Φουντάν, θα εξελισσόταν αργότερα σε έναν από τους κύριους πολέμιους της φιλελευθεροποίησης και βασικό υπερασπιστή του νεοσυντηρητικού ρεύματος. Στο πλαίσιο της προσπάθειας να αναπτύξει ισχυρές αντιστάσεις απέναντι σε αυτό που αντιλαμβανόταν ως απειλή του δυτικότροπου φιλελευθερισμού, ο Γουάνγκ θα πρότεινε μια μίξη του σοσιαλισμού με τις αρχές του κομφουκιανισμού και του εθνικισμού ως αντίδοτο στις παρενέργειες της παγκοσμιοποίησης. Φιλελευθεροποίηση μόνο στην οικονομία και υπό περιορισμούς, ήταν η λογική των νεοσυντηρητικών, προεξάρχοντος του Γουάνγκ.
Το όνειρο έγινε εφιάλτης
Η εικόνα, ωστόσο, μιας Κίνας που επαναλαμβάνει την αμερικανική εκδοχή του καπιταλισμού ανάγκασε τον θεωρητικό του ΚΚΚ να έρθει αντιμέτωπος με τον χειρότερό του εφιάλτη. Η ραγδαία μείωση των γεννήσεων και το φαινόμενο νέων ζευγαριών που επιθυμούν να μην κάνουν παιδιά, η ένταση της οικονομικής ανισότητας (με τη σημερινή Κίνα να είναι πιο άνιση από ό,τι οι ΗΠΑ), η ερήμωση της επαρχίας, συνθέτουν ένα σκηνικό αποτρόπαιο για τον Γουάνγκ και το νεοσυντηρητικό ρεύμα, οριοθετώντας παράλληλα το τέλος κάθε προσδοκίας από τη διαδικασία φιλελευθεροποίησης.
Είναι αυτή η ανησυχία αμερικανοποίησης που εξηγεί τις κομματικές παρεμβάσεις στη δημόσια σφαίρα, από τις αντιμονοπωλιακού χαρακτήρα έρευνες κατά των τεχνολογικών κολοσσών έως τη διαδικτυακή εξαφάνιση διασημοτήτων σαν τη Ζάο Ουέι και τον χρονικό περιορισμό της ενασχόλησης των ανηλίκων με τα video games και την αυστηροποίηση του νομοθετικού πλαισίου περί εκτρώσεων. Σε τελική ανάλυση η συγκεκριμένη καμπάνια αντανακλά ακριβώς τον μεγάλο φόβο του Γουάνγκ: την αμερικανοποίηση της Κίνας. Και παρότι και οι δύο πλευρές του Ειρηνικού φαίνεται να μοιράζονται κοινά προβλήματα, το Πεκίνο έχει αποφασίσει να ακολουθήσει έναν ριζικά διαφορετικό τρόπο επίλυσής τους. Δεδομένης μάλιστα της κλιμάκωσης των εντάσεων ΗΠΑ-Κίνας ενδέχεται τα αποτελέσματα αυτού του κοινωνικού πειράματος να κρίνουν τη μοίρα του κόσμου.
