Η πανδημία ασκεί μεγάλες πιέσεις στα δημόσια οικονομικά της ζώνης του ευρώ και έχει αναγκάσει τα κράτη μέλη της ευρωζώνης να προχωρήσουν σε έκτακτο δανεισμό για να ανταποκριθούν στις αυξημένες ανάγκες. Ο δανεισμός αυτός έχει οδηγήσει σε μέσα επίπεδα το δημόσιο χρέος της ευρωζώνης στο 99,8% του ΑΕΠ, όταν στις αρχές του 2020 ήταν στο 84,1% του ΑΕΠ. Εδώ θα πρέπει να επισημανθεί πως η αύξηση του δημόσιου χρέους των χωρών της ευρωζώνης είναι συμμετρική όπως και το σοκ της πανδημίας και αφορά και τη Γερμανία και τη Γαλλία και όχι μόνον τις υποτιθέμενες “άτακτες” δημοσιονομικά χώρες του νότου όπως η Ιταλία και η Ελλάδα (βλ. πίνακα 1).
Πίνακας 1
Βέβαια παρότι τα νούμερα ζαλίζουν τα χαμηλά επιτόκια που εξασφαλίζει από τη μια η γενική παγκόσμια κατάρρευση των επιτοκίων και από την άλλη η αγορά του νέου αυτού χρέους από την ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα (μέσω των εθνικών κεντρικών τραπεζών) στη δευτερογενή αγορά (βλ. πίνακα 2) σημαίνει πως η νηνεμία στις αγορές ευρωπαϊκών ομολόγων θα συνεχισθεί μέχρι τις αρχές του 2022. Τότε όμως θα υπάρξει αναθεώρηση των προγραμμάτων αγοράς ομολόγων Asset Purchase Programme (APP) και Pandemic Emergency Purchase Programme (PEPP) της ΕΚΤ και ήδη αυξάνονται οι φωνές εντός του συμβουλίου της ΕΚΤ που ζητούν μείωση ή και διακοπή το 2022 του προγράμματος αγοράς κρατικού χρέους από την ΕΚΤ. Μια τέτοια εξέλιξη είναι ίσως αναπόφευκτη όταν θα έχει περάσει το κυρίως κύμα τα πανδημίας και οι ευρωπαϊκές οικονομίες επιστρέψουν σε ικανοποιητικούς ρυθμούς ανάπτυξης.
Πίνακας 2
Ακόμη κι αν έχουν ολοκληρωθεί έως τότε οι εργασίες για την αναθεώρηση του Συμφώνου Σταθερότητας που αναμένεται να πάει το όριο δημόσιου χρέους από το 60% στο 75% του ΑΕΠ μερικές από τις πιο σημαντικές οικονομίες της Ευρωζώνης θα έχουν 50% παραπάνω χρέος από αυτό το όριο.
Σε αυτήν την φάση λοιπόν οι πλέον υπερχρεωμένες οικονομίες της Ευρωζώνης θα τεθούν αντιμέτωπες με πολύ δραματικά διλήμματα. Εάν ενεργοποιήσουν συλλογικές ρήτρες για την αναδιάρθρωση του χρέους όπως προβλέπουν οι συνθήκες υπάρχει κίνδυνος τις ζημίες να τις επωμιστούν και οι τράπεζες αναβιώνοντας το περίφημο doom loop.
Για την αντιμετώπιση του βουνού δημόσιου χρέους που δημιούργησε η πανδημία με τον συνάδελφο ομότιμο καθηγητή Πολιτικής Οικονομίας και γενικό γραμματέων του συνδέσμου Ιταλικών επιχειρήσεων Στέφανο Μικόσι πρόσφατα προτείναμε την μεταφορά του χρέους αυτού από την ΕΚΤ που το διακράτεί σήμερα μέσω των εθνικών κεντρικών τραπεζών στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας ο(ΕΜΣ) οποίος για να χρηματοδοτήσει θα εκδόσει τα δικά του ομόλογα.
Η πρόταση μας δεν απαιτεί αλλαγή των Ευρωπαϊκών Συνθηκών και βασίζεται στο αναθεωρημένο άρθρο 14 της συνθήκης του ΕΜΣ για την προληπτική χρηματοδοτική συνδρομή. Επίσης η πρόταση δεν προβλέπει μνημόνιο ή άλλη μακροοικονομικής πολιτικής πλην των κριτηρίων επιλεξιμότητας του άρθρου 14 και γενικές κατευθύνσεις οικονομικής πολιτικής συμμόρφωση με τις οποίες θα εποπτεύει η Ευρωπαϊκή επιτροπή χωρίς ανάμειξη της ΕΚΤ ή του ΔΝΤ. Το βασικό οικονομικό πλεονέκτημα της πρότασής μας είναι πως η κλειδώνει το κόστος του χρέους της πανδημίας σε ιστορικά χαμηλά επιτόκια για δεκαετίες. Επομένως υιοθέτηση της πρότασης μας θα βελτίωνε αισθητά το προφίλ της βιωσιμότητας του χρέους των κρατών της ευρωζώνης και θα αφαιρούσε το επενδυτικό άγχος για τη μελλοντική του εξόφληση.
Παράλληλα, η ελάφρυνση του ισολογισμού της ΕΚΤ με την μεταφορά των κρατικών ομολόγων που αποκτήθηκαν πριν και μετά την πανδημία στον ισολογισμό του ESM, θα συμβάλει στο να τονωθεί η ανεξαρτησία της νομισματικής πολιτικής και θα μειώσει τυχόν τριβές μεταξύ των κρατών μελών.
Ομολογουμένως η πρόταση δεν έχει περάσει απαρατήρητη. Αντιθέτως ήδη συζητείται ή είναι προγραμματισμένη να συζητηθεί από πολύ σημαντικά Ευρωπαϊκά όργανα και δεξαμενές σκέψεις. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί πως δεδομένων των αργών ρυθμών με τον οποίο παίρνονται μεταρρυθμιστικές αποφάσεις στην ευρωζώνη, οι προϋποθέσεις για την πιθανή επιτυχία τέτοιων προτάσεων είναι τρεις. Πρώτον εξαντλητική τεχνοκρατική προετοιμασία που να συνδυάζει μεθοδολογικά και λειτουργικά χρηματo-οικονομική θεωρία και θεσμικά οικονομικά με το δίκαιο και πρακτική των ευρωπαϊκών οργανισμών. Δεύτερον διαρκείς διαβουλεύσεις με τα κορυφαία όργανα της Ευρωζώνης και άλλους ετερογενείς παράγοντες που παραμένουν ιδιαιτέρως χρήσιμοι για την δημιουργία συνασπισμών υποστήριξης τέτοιων προτάσεων. Η τρίτη και πλέον σημαντική προϋπόθεση επιτυχίας είναι η ευνοϊκή πολιτική συγκυρία.
Επιπροσθέτως σε αυτό το στάδιο ακόμη και τυχόν αποτυχία της πρότασης δεν μας πτοεί. Οι καιροί ου μενετοί και το βουνό του δημόσιου χρέους δεν μετακινείται με ευχολόγια, τα επιτόκια δε κάποια στιγμή εντός τους 2022 θα αρχίσουν να παίρνουν την ανηφόρα και μια πρόταση σαν την παρούσα δεν θα ξεχασθεί εύκολα. Η εμφανής έλλειψη ενός οικονομικού οράματος για την Ευρωζώνη τύπου προγράμματος Biden, χωρίς να υποτιμά κανείς το επίτευγμα των 750 δις ευρώ του Ταμείου Ανασυγκρότησης, δεν σημαίνει πως θα πρέπει οι χώρες μέλη της ευρωζώνης να επιστρέψουν σε πολιτικές δημοσιονομικής λιτότητας υπονομεύοντας τις προοπτικές ανάπτυξης. Ούτε θα πρέπει να “τιμωρηθούν” δημοσιονομικά οι χώρες που στήριξαν τα συστήματα υγείας τους και την οικονομία και κοινωνία τους εν μέσω πανδημίας. Επομένως εάν δεν υιοθετηθεί σήμερα μια φόρμουλα για το χρέος των χωρών μελών η ευρωζώνη θα βρεθεί αύριο ενώπιον δισεπίλυτων οικονομικών και θεσμικών διλημμάτων που θα υπονομεύσουν σε βαθμό που σήμερα δεν μπορεί να προβλεφθεί την πολιτική συνοχή της και την χρηματοπιστωτική σταθερότητα.
* Ο κ. Αιμίλιος Αυγουλέας είναι Τακτ. Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου όπου κατέχει την Έδρα Τραπεζικού Δικαίου και Χρηματοοικονομικών. Θα συμμετέχει ως ομιλητής στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών που θα πραγματοποιηθεί 10-15 Μαΐου.
