«…Πώς απέμεινε μόνη, έρημος από κατοίκους η πόλις, η οποία άλλοτε ήτο γεμάτη από λαούς … που ήτο άλλοτε πολυάνθρωπος, μεταξύ όλων των εθνών;… Διότι ο Κύριος την εταπείνωσεν, εξ αιτίας των πολυαρίθμων αδικιών της… Αιχμαλώτους εις τα διάφορα έθνη οδήγησε τον βασιλέα της και τους άρχοντάς της..» – Προφήτης Ιερεμίας (7ος αιώνας πριν την Χρονολογία).
Η Ιερουσαλήμ, αφ’ ότου ιδρύθηκε, άκμασε αλλά και καταστράφηκε πολλές φορές. Η ολοκληρωτική της καταστροφή κι η αιχμαλωσία από τους Βαβυλώνιους τον 6ο π.χ. αιώνα, περιγράφεται σε ψαλμούς της Παλαιάς Διαθήκης όπου ο προφήτης Ιερεμίας (587 π.χ.) θρηνεί την πόλη αλλά παράλληλα επικρίνει την αλαζονεία των Ιουδαίων αρχόντων της και την συνευθύνη των τότε πολιτών της (Ψ.136). Στους ταπεινούς από το πλήθος που η εξορία εξουθένωσε και όχι στους αρχόντους που δεν επέστρεψαν, διότι και εκεί στη Βαβυλώνα κατάφεραν να ευημερήσουν, αναφέρεται στη συνέχεια ο ψαλμός. Κι ακούει την οδύνη τους για τον ξεριζωμό στα παρακάτω λόγια…
«… εάν σε ξεχάσω Ιερουσαλήμ, εάν σε βγάλω από τον νου μου, να μαραθεί το δεξί μου χέρι, να κολλήσει η γλώσσα μου στο λαρύγγι μου..»
Ο προφήτης Ιερεμίας, κατά την επικρατέστερη εκδοχή, συνέχισε να επικρίνει τους Ιουδαίους άρχοντες ώσπου αργότερα θανατώθηκε από συμπολίτες ομοθρήσκους του, μάλλον με λιθοβολισμό, στην Αίγυπτο των Φαραώ όπου, όπως και αυτοί, είχε καταφύγει.. Όπως πριν 12 χρόνια, ο μοναδικός πραγματιστής και ευφυής πρωθυπουργός της Γιτζάκ Ράμπιν θανατώθηκε ως αρνητής του σιωνιστικού επεκτατικού σχεδίου από φανατικό ομόθρησκό του.
Παράλογο όσο και αληθινό, αμφότεροι γνώρισαν την τύχη που επιφυλάξαμε και εμείς, πριν 190 περίπου χρόνια στο τότε Κυβερνήτη της χώρας μας Καποδίστρια.
Πριν 70 χρόνια, την 29η Νοέμβρη 1947, με απόφαση του ΟΗΕ, νομιμοποιήθηκε η κατοχή του μεγαλύτερου τμήματος της τότε παλαιστινιακής γης (78%) και η διαίρεσή της σε ένα νεοφυές πολυπροστατευμένο εβραϊκό κράτος και σε ένα μικρό, εικονικό, παλαιστινιακό κράτος. Ακολούθησε η εξορία 760.000 Παλαιστινίων. Αν και η απόφαση αυτή του ΟΗΕ προσέβλεπε στην βαθμιαία εξαφάνιση του σκόπιμα μη βιώσιμου παλαιστινιακού κρατιδίου, όρισε στην Ιερουσαλήμ ειδικό πολυεθνικό και πολυπολιτισμικό καθεστώς (corpus separatum). Η διάκριση αυτή δεν προέκυψε βέβαια ως ηθική πράξη εξισορρόπησης της κατάφωρης προς τους Παλαιστίνιους αδικία, παρά μόνον ως: α) πράξη αναγνώρισης της ντε φάκτο πολυπολιτισμικής πληθυσμιακής σύνθεσης που επικρατούσε σε αυτή την παγκόσμια πόλη, β) κίνηση εξευμενισμού προς τους Άραβες των υπό περιορισμένη εθνική κυριαρχία τότε κρατών (βρετανική και γαλλική εντολή-αρμοστεία-επιρροή), γ) συμβολισμός γεωπολιτικού σκοπού.
«Εάν σε λησμονήσω, Ιερουσαλήμ», δηλαδή εάν ξεχάσω ό,τι πιο πολύτιμο έχω, αν το ανταλλάξω με τίποτ’ άλλο, τότε ας τιμωρηθώ..»-Φιοντόρ Ντοστιγιέφσκι, «Αδελφοί Καραμαζώφ» 7ο κεφάλαιο, 1881.
Στο έργο αυτό, την Ιερουσαλήμ ενσαρκώνει ο ετοιμοθάνατος Ιλιούσα, ο μικρός γιος που παρακαλεί τον πατέρα του να μην τον ξεχάσει, να τον επισκέπτεται στον τάφο του τα βράδια αλλά και, στιγμή της λογοτεχνίας μοναδική, να υιοθετήσει στη θέση του ένα άλλο παιδί… Με τα παραπάνω λόγια του πατέρα του Ιλιούσα ο Ντοστογιέφσκι αναδεικνύει την Ιερουσαλήμ ως την αλησμόνητη και αναντικατάστατη αξία…
Τον Ντοστογιέφσκι ακολουθεί 60 χρόνια αργότερα ο Ουίλιαμ Φόκνερ ο οποίος εξέδωσε το 1939 το έργο του «Αν σε ξεχάσω Ιερουσαλήμ» (If I Forget Thee, Jerusalem). Δέκα χρόνια αργότερα (1949), στην ομιλία του κατά την διάρκεια της απονομής σε αυτόν του βραβείου Νόμπελ λογοτεχνίας, αναφέρθηκε στο νόημα και στο μήνυμα του έργου του με τα παρακάτω λόγια:
«[…] οι σημερινοί νέοι πρέπει να μάθουν πως το ελεεινότερο πράγμα στον κόσμο είναι ο φόβος. Ας τον ξεχάσουν τελείως κι ας μην διστάζουν να μιλούν για τις αιώνιες αλήθειες, χωρίς τις οποίες το κάθε τι είναι εφήμερο και καταδικασμένο..».
Δεν είναι όμως μόνον η παγκόσμια λογοτεχνία αλλά και η ελληνική που αναδεικνύει τον συμβολισμό αυτής της πόλης.
Πολλοί από τους Έλληνες λογοτέχνες που αναφέρονται σε αυτήν με τα ίδια παραπάνω λόγια υπήρξαν, όπως επισημαίνει ο Ανρί Τονέτ, στην μεγάλη πλειοψηφία τους πρόσφυγες που εκριζώθηκαν βίαια από την περιοχή όπου γεννήθηκαν.
Πρώτος και σημαντικότερος από αυτούς ο Μικρασιάτης Φώτης Κόντογλου ο οποίος, αν και θεωρεί τον εαυτό του βαθύτατα Έλληνα αιφνιδιάζει δηλώνοντας πατρίδα του την Ιερουσαλήμ… Στον θρηνητικό πρόλογο του έργου του «Αρχαίοι άνθρωποι της Ανατολής» γράφει:
«[…] θέλανε να αρνηστώ την μάνα μου […] Μά εγώ δέ θά σ’ αρνηστώ ποτές Ιερουσαλήμ! Νά χάσω τό φώς μου άν σέ ξεχάσω, […] Μαζί μέ σένα ζεί η ψυχή μου […] Σέ μέρος, πούχει τόσο μονάχα φώς, όσο χρειάζεται στόν ξενιτεμένον, εκεί σέ συλλογιέμαι τή νύχτα…”
Ο δεσμός του Κόντογλου με την Ιερουσαλήμ δεν είναι ανεξάρτητος από τον στοχασμό του για την Ανατολή και την Δύση:
Οι Άνθρωποι της Δύσης είναι ορθολογιστές, γι’ αυτό και όσοι από αυτούς ξεχωρίζουνε και δεν πιστεύουνε μοναχά στις αισθήσεις τους, στρέφουν κατά την Ανατολή, γιατί εκεί βρίσκουν την πηγή για να πιούνε όσοι διψάνε για κάποια μυστήρια που δεν μπορούνε να ερευνηθούνε μόνο με το μυαλό..»
Εκτός από τον Φώτη Κόντογλου, είναι ακόμη ο Γιώργος Σεφέρης, ο Στρατής Τσίρκας, ο Ιωάννης Κονδυλάκης, είναι ακόμη ο Γιάννης Σκαρίμπας που γράφει για την «Ιερουσαλήμ των καϋμών» και άλλοι.
Όλοι όσοι προηγουμένως αναφέρθηκαν στο κοινόχτητο και οικουμενικό πνεύμα αυτής της πόλης, εννόησαν και αισθάνθηκαν τον μοναδικό συμβολισμό της στις λέξεις «εάν σε ξεχάσω, εάν σε απαρνηθώ Ιερουσαλήμ…».
Υποδαυλίζοντας το Ισραήλ την οργή στην ευρεία Μέση Ανατολή, σήμερα δια του ηλιθίου φίλου της Αμερικανού προέδρου, αντιλαμβάνεται άραγε τον κίνδυνο υπονόμευσης της ίδιας της σημερινής του υπόστασης και το γεγονός ότι προκαλεί την Νέμεση, ανοίγοντας ένα νέο κεφάλαιο σε μελλοντικούς κύκλους της ανθρώπινης εξορίας;
Αναλογίζονται άραγε όσοι σήμερα επιχαίρουν, όπως οι σημερινοί κυβερνήτες της χώρας αυτής, αλλά και όσοι στηρίζουν, ή σιωπούν ή απλά ψελλίζουν την επίκρισή τους στην πολιτική των κ.κ Νετανιάχου και Τραμπ πως ο ιστορικός χρόνος, όσο είναι αργός άλλο τόσο γίνεται κάποτε στιγμιαίος; Πως υπάρχουν και εκείνες οι αφύλαχτες στιγμές της Ιστορίας…
