H νέα ανάρτηση της Eurostat για τις δαπάνες στέγασης, που στην Ελλάδα ξεπερνάνε το 35% του εισοδήματος, είναι αφορμή να ξαναδούμε την τεράστια αναντιστοιχεία των μισθών με τις σύγχρονες ανάγκες.
Κείμενο Αφροδίτη Τζιαντζή
Δεν έπεσε κανένας από τα σύννεφα με την ανάρτηση της Eurostat για τις δαπάνες στέγασης το 2023, που μας χρήζουν πρωταθλητές Ευρώπης, με μεγάλη διαφορά από τους υπόλοιπους. Το γεγονός ότι τα ελληνικά νοικοκυριά δαπανούν κατά μέσο πάνω από το ένα τρίτο του εισοδήματος (35,2%) για να έχουν ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι τους, έχει πάψει να αποτελεί είδηση και έχει περάσει στη σφαίρα της κοινοτοπίας.
Πίσω από τις στατιστικές της Eurostat
Το κυνικό απόφθεγμα που αποδίδεται (μάλλον λανθασμένα) στον Ιωσήφ Στάλιν υποστηρίζει ότι «ένας θάνατος είναι τραγωδία, ένα εκατομμύριο θάνατοι είναι στατιστική». Αντιστρόφως, πίσω από τις στατιστικές της Εurostat , κρύβονται μικρά και μεγάλα προσωπικά δράματα, ανθρώπων που αγωνιούν για να εξασφαλίσουν τα προς το ζην, χωρίς πάντα να τα καταφέρνουν.
Θεωρητικά το δικαίωμα στη στέγη αποτελεί ένα από τα συνταγματικά κατοχυρωμένα κοινωνικά δικαιώματα. Στην πράξη οι κοινωνικές πολιτικές για την προστασία του δικαιώματος στη στέγη, είναι όχι μόνο ανεπαρκείς αλλά σχεδόν αόρατες. Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα της Ευρώπης που δεν διαθέτει πρόγραμμα κοινωνικής κατοικίας – αφού το «Σπίτι Μου» είναι απλώς πρόγραμμα επιδοτούμενου δανεισμού.
Το μόνο πρόγραμμα που προσεγγίζει την έννοια της κοινωνικής κατοικίας είναι η κοινωνική αντιπαροχή, που ακόμα δεν έχει καν ξεκινήσει, αν και είχε προκηρυχθεί από το 2022. Εντός του 2025 έχει ανακοινωθεί ότι θα ανεγερθούν και θα παραδοθούν τα πρώτα 150 διαμερίσματα – πιθανότατα στο ακίνητο της ΧΡΩΠΕΙ στην Πειραιώς.
Συνολικά προβλέπεται ότι σε ακίνητα του δημοσίου, που θα παραχωρηθούν σε εργολάβους, θα ανεγερθούν 2.500 κατοικίες που θα διατεθούν με χαμηλότερο ενοίκιο σε νέα ζευγάρια με κοινωνικά κριτήρια. Πρόκειται για σταγόνα στον ωκεανό σε σχέση με το μέγεθος της στεγαστικής κρίσης στην Ελλάδα, όσο και σε σύγκριση με το τι ισχύει σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Ακόμα και όταν πρόγραμμα για την κοινωνική αντιπαροχή υλοποιηθεί στο σύνολό του, θα αφορά λιγότερο από 0,1% του υπάρχοντος στεγαστικού αποθέματος για κατοικίες. Σε χώρες όπως η Δανία, η Αυστρία και η Γερμανία, οι κοινωνικές κατοικίες αποτελούν το 20% ως 29% του συνόλου των κατοικιών
Η γενιά των 800 ευρώ
Έχετε ζήσει ποτέ με 800 ευρώ το μήνα; Το ερώτημα που είχαν υποβάλει στον πρωθυπουργό της χώρας οι πολίτες, όπως είχε δηλώσει ο ίδιος, το μακρινό 2011 ο ίδιος, δεν είναι ρητορικό. «Όχι δεν έχω ζήσει με 800 ευρώ το μήνα και εύχομαι να μη χρειαστεί» ήταν η απάντησή του τότε.
Σήμερα ένας μισθός των 800 ευρώ έχει περίπου 15% μικρότερη αξία, σε αγοραστική δύναμη, από ό,τι το 2011, αφού αυτό είναι το αθροιστικό μέγεθος του πληθωρισμού που έχει μεσολαβήσει έκτοτε. Με άλλα λόγια, τα 800 ευρώ του σήμερα, αντιστοιχούν σε 700 ευρώ του 2011.
Κι όμως με περίπου αυτό το ποσό ή με ακόμα μικρότερο καλείται να ζήσει ο ένας στους δύο εργαζόμενους. Με βάση τα στοιχεία του ΕΡΓΑΝΗ για το 2023, σχεδόν το 54% των εργαζομένων αμοιβόταν με λιγότερα από 1000 ευρώ μικτό μισθό (860 καθαρά).
Ο ένας μισθός στο ενοίκιο
Αν θεωρήσουμε ότι σε μια οικογένεια μπαίνουν στο σπίτι δύο τέτοιοι μισθοί, και η οικογένεια αυτή νοικιάζει σπίτι σε αστικό κέντρο, είναι σχεδόν δεδομένο ότι ο μισθός του ενός θα πηγαίνει όχι απλώς για τα στεγαστικά έξοδα – αλλά μόνο για το ενοίκιο.
Με βάση τα στοιχεία του spitogatos, η μέση τιμή ενοικίασης για ένα σπίτι στην Αθήνα το 2023 ήταν τα 10 ευρώ/τμ (τώρα έχει ανέβει στα 10,70 αύξηση πάνω από 7%). Δηλαδή για ένα διαμέρισμα 80 τ.μ. – που μπορεί να ζήσει μια οικογένεια με παιδί – η μέση τιμή θα ήταν 800 ευρώ το μήνα.
Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ τα νοικοκυριά που διαμένουν σε ενοικιαζόμενη κατοικία, δαπανούν κατά μέσο όρο σχεδόν το 17% του οικογενειακού προϋπολογισμού τους μόνο για το ενοίκιο.
Όμως για την υποθετική οικογένεια του παραδείγματός μας (που δεν ταυτίζεται με τη μέση οικογένεια), το ενοίκιο «ρουφάει» πάνω από το 47% του προϋπολογισμού – αν δεν υπάρχουν άλλα έσοδα πλην του μισθού.
Γιατί ο μήνας δε βγαίνει;
Σύμφωνα πάλι με την ΕΛΣΤΑΤ, οι μέσες δαπάνες για είδη διατροφής αποτελούν περίπου το 21% του οικογενειακού προϋπολογισμού. Το ποσοστό αυτό αντιστοιχεί περίπου σε 350 ευρώ για μια οικογένεια με μηνιαίο προϋπολογισμό 1685 ευρώ (που είναι και η μέση μηνιαία δαπάνη των νοικοκυριών για αγαθά και υπηρεσίες, με βάση την ΕΛΣΤΑΤ).
Τα μεταφορικά έξοδα αφορούν κατά μέσο όρο το 13% του οικογενειακού προϋπολογισμού – ήτοι 221 ευρώ και τα έξοδα για επικοινωνίες (κινητά, ίντερνετ κλπ) το 4,2% ή 71 ευρώ.
Αν αθροίσουμε αυτά τα ποσά – που ανήκουν στα ανελαστικά έξοδα – φτάνουμε σχεδόν στα 1500 ευρώ. Δεν έχουμε υπολογίσει καν τους πάγιους λογαριασμούς στέγασης (ρεύμα, θέρμανση, νερό, κοινόχρηστα κ.λ.π.).
Η ΕΛΣΤΑΤ βέβαια δίνει ως μηναία έξοδα στέγασης μόλις 14% του προϋπολογισμού ή 237 ευρώ – ποσοστό που δεν ανταποκρίνεται στα στοιχεία της Εurostat που υπολογίζουν κατά μέσο όρο το στεγαστικό κόστος στο 35,2% του εισοδήματος.
Με βάση τα παραπάνω, γίνεται κατανοητό γιατί ο μισθός τελειώνει πριν τις 20 του μήνα για ένα στα δύο νοικοκυριά, ενώ επίσης το ένα στα δύο έχει καθυστερημένες οφειλές σε δάνεια, ενοίκια, λογαριασμούς – το υψηλότερο ποσοστο΄στην ΕΕ σύμφωνα πάλι με τη Eurostat.
Αναντιστοιχία δαπανών και εισοδημάτων
Με βάση σχετική έρευνα του ΚΕΠΕ για τις επιπτώσεις του πληθωρισμού στο εισόδημα, τα τέσσερα στα δέκα νοικοκυριά ξοδεύουν περισσότερα από όσα βγάζουν – γεγονός που ερμηνεύεται εν μέρει από την ύπαρξη αδήλωτων εισοδημάτων. Παράλληλα όμως μαρτυρά την υπαρκτή ένδεια ενός μεγάλου μέρους των νοικοκυριών. Για παράδειγμα, το 80% των φτωχών νοικοκυριών εμφανίζει δαπάνες που υπερβαίνουν το εισόδημα.
Όπως σημειώνει η έρευνα του ΚΕΠΕ, η ανάλυση των χαρακτηριστικών της ομάδας των νοικοκυριών με μη αντικριζόμενες δαπάνες δείχνει ότι η διάσταση της απόκρυψης εισοδημάτων -μολονότι υπάρχει δεν είναι κυρίαρχη. Ακόμα και με την υπόθεση ότι ένα στα πέντε νοικοκυριά που δηλώνει υπερβάλλουσες δαπάνες αποκρύπτει εισοδήματα, το υπολειπόμενο μέγεθος διαμορφώνεται σε 32,7%, δηλαδή περίπου ένα στα τρία νοικοκυριά.
Με άλλα λόγια, τα φτωχά νοικοκυριά, για τα οποία ο πληθωρισμός «τρέχει» πιο γρήγορα από ό,τι για τα πλουσιότερα, αδυνατούν να ζήσουν από το εισόδημά τους και τρώνε κυριολεκτικά «τις σάρκες» τους.
Άλλωστε είναι κοινό μυστικό ότι για τα περισσότερα χαμηλόμισθα νοικοκυριά, το βασικότερο βοήθημα για να βγάλουν το μήνα είναι να «τσοντάρει» η γιαγιά και ο παππούς, από τη σύνταξή του, όσο πενιχρή και να είναι. Το γεγονός αυτό καθιστά με ένα τρόπο τις συντάξεις ίσως το βασικότερο εργαλείο κοινωνικών μεταβιβάσεων και άμβλυνσης των ανισοτήτων, αφού χωρίς αυτές τα ποσοστά της φτώχειας θα ήταν πολύ μεγαλύτερα. Όμως όσο κι αυτές πετσοκόβονται, ενώ οι μισθοί δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες, το φαινόμενο των εργαζόμενων – φτωχών δεν θα μπορεί πλέον να κρυφτεί κάτω από το χαλί.
