Η Ιαπωνία τερμάτισε το μεγαλύτερο πείραμα νομισματικής πολιτικής στον κόσμο

Ένα ριζοσπαστικό πείραμα νομισματικής πολιτικής έφτασε στο τέλος του.
Στις 19 Μαρτίου αξιωματούχοι της Τράπεζας της Ιαπωνίας (BoJ) ανακοίνωσαν ότι, «εν όψει» πληθωρισμού 2%, θα κατάργησαν σειρά μέτρων που θεσπίστηκαν για να βγάλουν την οικονομία από την αποπληθωριστική ύφεση.
Η τράπεζα αύξησε το βασικό της επιτόκιο για πρώτη φορά από το 2007, από -0,1% στο εύρος του 0% – 0,1%, και έγινε η τελευταία κεντρική τράπεζα στον κόσμο που κατήργησε την πολιτική αρνητικών επιτοκίων.
Επίσης, θα σταματήσει να αγοράζει μετοχές και θα καταργήσει το πλαίσιο ελέγχου της καμπύλης αποδόσεων – ένα εργαλείο για τον περιορισμό του yield των μακροπρόθεσμων ομολόγων.
Ακόμα κι έτσι, η BoJ κατέστησε σαφές ότι η στάση της θα παραμείνει σε γενικές γραμμές διευκολυντική:
Η απόσυρση των πιο αντισυμβατικών πολιτικών της δεν προμηνύει την αρχή κύκλου σύσφιξης.

Ο πληθωρισμός ήταν πάνω από τον στόχο του 2% της τράπεζας για 22 μήνες.
Τα στοιχεία από τις ετήσιες διαπραγματεύσεις μεταξύ συνδικάτων και μεγάλων εταιρειών που δημοσιεύθηκαν την περασμένη εβδομάδα υποδηλώνουν αύξηση των μισθών άνω του 5% για πρώτη φορά εδώ και 33 χρόνια.
«Η BoJ επιβεβαίωσε αυτό που πολλοί άνθρωποι υποπτεύονται: η ιαπωνική οικονομία έχει αλλάξει, έχει ξεφύγει από το φάντασμα του αποπληθωρισμού» λέει ο Hoshi Takeo του Πανεπιστημίου του Τόκιο.
Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει ότι η Ιαπωνία ανθεί – η κατανάλωση είναι αδύναμη και η ανάπτυξη είναι αναιμική.
Αλλά η οικονομία δεν απαιτεί ένα ολόκληρο οπλοστάσιο πολιτικών για την αύξηση του πληθωρισμού.
Όταν ο Ueda Kazuo, ο κυβερνήτης της ΒοJ, ρωτήθηκε πώς θα ονόμαζε το νέο του πλαίσιο, είπε ότι δεν απαιτούσε ειδικό όνομα. Επρόκειτο για «κανονική» νομισματική πολιτική.
Υπενθυμίζεται πως η οικονομία της Ιαπωνίας διολίσθησε σε αποπληθωρισμό τη δεκαετία του 1990, μετά το σκάσιμο μιας φούσκας περιουσιακών στοιχείων και την πτώχευση αρκετών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.
Τότε, η ΒοJ άρχισε να δοκιμάζει νέα εργαλεία – με προσοχή στην αρχή.
Αν και το 1999 η τράπεζα μείωσε τα επιτόκια στο μηδέν, τα αύξησε τον επόμενο χρόνο, για να δει ξανά τις τιμές να πέφτουν (ένα από τα δύο μέλη του διοικητικού συμβουλίου που αντιτάχθηκαν στην απόφαση εκείνη την εποχή ήταν ο κ. Ueda).
Στη συνέχεια, η Bank of Japan το προχώρησε παραπέρα, και έγινε η πρώτη μεταπολεμική κεντρική τράπεζα που εφάρμοσε ποσοτική χαλάρωση -την αγορά ομολόγων με νεοκδοθέν χρήμα- το 2001.
Ωστόσο, δεν αγκάλιασε πλήρως την άγρια πλευρά της νομισματικής πολιτικής μέχρι την άφιξη του Kuroda Haruhiko, που ανέλαβε κυβερνήτης το 2013.
Με την υποστήριξη του τότε πρωθυπουργού Abe Shinzo, ο Kuroda ξεκίνησε ένα πρόγραμμα τεράστιας νομισματικής χαλάρωσης, δεσμευόμενος να εξαπολύσει ένα «μπαζούκα».
Η τράπεζα υιοθέτησε έθεσε ως στόχο για τον πληθωρισμό το 2% και ξεκίνησε «ποσοτική και ποιοτική χαλάρωση», η οποία σημείωσε τεράστιες αγορές κρατικών ομολόγων.
Το 2016, η τράπεζα όρισε το βασικό επιτόκιο μίας ημέρας στο -0,1%, που σημαίνει ότι οι εμπορικές τράπεζες στην πραγματικότητα χρεώνονταν για τις καταθέσεις, και στη συνέχεια εφάρμοσε έλεγχο της καμπύλης αποδόσεων προκειμένου να περιορίσει τις αποδόσεις στα μακροπρόθεσμα επιτόκια.
Παρότι ο πληθωρισμός κατά τη διάρκεια της θητείας του κ. Kuroda αυξήθηκε λίγο, δεν έφτασε ποτέ, με συνέπεια, τον στόχο της κεντρικής τράπεζας, η οποία έληξε σχεδόν πριν από ένα χρόνο.
Ωστόσο, οι αξιωματούχοι της BoJ είναι πλέον βέβαιοι ότι ο πληθωρισμός επιτέλους έχει ενσωματωθεί, και η ιαπωνική οικονομία είναι αρκετά ισχυρή για να τα βγάλει πέρα χωρίς ακραία μέτρα.
Τα εμπόδια της εφοδιαστικής αλυσίδας και το αυξανόμενο κόστος των εισαγωγών έδωσαν ώθηση στον πληθωρισμό στην αρχή, αλλά στη συνέχεια οι αυξήσεις των τιμών γνώρισαν… διάδοση.
Τα στοιχεία για την αύξηση του ΑΕΠ το τελευταίο τρίμηνο του 2023 αναθεωρήθηκαν πρόσφατα σε θετικό έδαφος λόγω της ανόδου των κεφαλαιουχικών δαπανών.
Το κομμάτι του παζλ που έλειπε ήταν οι μισθοί.
Πέρυσι οι διαπραγματεύσεις για τους ετήσιους μισθούς παρήγαγαν κέρδη 3,8% – στα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων τριών δεκαετιών.
Αλλά η αύξηση των μισθών συνέχισε να ακολουθεί τον πληθωρισμό, αφήνοντας τα πραγματικά εισοδήματα να πέφτουν.
Έπειτα ήρθαν τα νούμερα υπερπαραγωγής της περασμένης εβδομάδας, στα οποία απεικονιζόταν μια μεγάλη ώθηση στο λεγόμενο βασικό τμήμα των ιαπωνικών μισθών.
Η συνεχής περίοδος ανόδου των τιμών ενθάρρυνε τα συνδικάτα να πιέσουν σθεναρά για υψηλότερες αμοιβές.
Το συρρικνούμενο εργατικό δυναμικό της Ιαπωνίας αναγκάζει επίσης τις εταιρείες να ανταγωνίζονται σθεναρά για ταλέντα.
Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής «υπήρξαν πολύ, πολύ υπομονετικοί, περιμένοντας το σωστό timing», λέει ο Nakaso Hiroshi, πρώην αναπληρωτής κυβερνήτης της BoJ. «Και τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή».
Για μια τόσο σημαντική απόφαση, ο βραχυπρόθεσμος αντίκτυπος είναι πιθανό να είναι περιορισμένος.
Η ΒοJ είχε υπονοήσει τις προθέσεις του εκ των προτέρων, πράγμα που σημαίνει ότι οι αγορές τιμολόγησαν την κίνηση.
Το γεν υποτιμήθηκε ελαφρά έναντι του δολαρίου μετά την ανακοίνωση.
Η τράπεζα είχε ήδη χαλαρώσει το ανώτατο όριο απόδοσης πέρυσι.
Οι μακροπρόθεσμες αποδόσεις έχουν διαμορφωθεί σε περίπου 0,7% έως 0,8%, κάτω από το σημείο αναφοράς του 1% που έχει καταργηθεί.
Αν και ορισμένοι Ιάπωνες επενδυτές μπορεί να αποσύρουν κεφάλαια στο σπίτι ως συνέπεια της αλλαγής πολιτικής, οι παγκόσμιες ροές κεφαλαίων είναι απίθανο να κινηθούν δραστικά, καθώς τα επιτόκια στην Ιαπωνία θα εξακολουθούν να είναι αρκετά χαμηλά σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, σημειώνει ο Kiuchi Takahide του Ερευνητικού Ινστιτούτου Nomura, μιας ερευνητικής ομάδας.
Ούτε η αλλαγή στο επιτόκιο πολιτικής θα έχει μεγάλη επίδραση: στο παλιό πλαίσιο της BoJ, υπήρχαν τρία επίπεδα λογαριασμών και το μερίδιο των κεφαλαίων που διατηρούνταν σε αυτά τα αρνητικά επιτόκια ήταν ελάχιστα.
Το μεγάλο ερώτημα είναι πού πηγαίνει η BoJ στο εξής.
Οι αξιωματούχοι φρόντισαν να σηματοδοτήσουν ότι δεν ξεκινούν κύκλο σύσφιξης.
Σε ομιλία του τον περασμένο μήνα, ο Uchida Shinichi, αναπληρωτής κυβερνήτης, είπε ότι δεν θα υπάρξει ταχεία σειρά αυξήσεων των επιτοκίων.
Ο κ. Ueda έδωσε λίγες ενδείξεις σχετικά με το πού υποψιάζεται ότι θα διευθετηθούν τα επιτόκια.
Οι περισσότεροι οικονομολόγοι εκτιμούν ότι δεν θα ξεπεράσουν το 0,5%.
Η BoJ θα συνεχίσει επίσης να αγοράζει «σε γενικές γραμμές το ίδιο ποσό» κρατικών ομολόγων για να συνεχίσει να ελέγχει τα μακροπρόθεσμα επιτόκια.
Η κανονικοποίηση του δικού της ισολογισμού θα είναι μια σταδιακή διαδικασία.
«H BoJ έχει αφήσει ένα τεράστιο αποτύπωμα στην αγορά» λέει ο Kato Izuru της Totan Research, μιας δεξαμενής σκέψης.
«Θέλουν να μειώσουν αυτό το αποτύπωμα, αλλά δεν μπορεί να μειωθεί ξαφνικά».

Νομισματική απειλή

Καθώς η BoJ εισέρχεται στη νέα εποχή χάραξης πολιτικής, ελλοχεύουν αρκετοί κίνδυνοι.
Ένας έρχεται από το εξωτερικό. Εάν υπάρξει επιβράδυνση στην Αμερική ή την Κίνα, τους δύο μεγαλύτερους εμπορικούς εταίρους της Ιαπωνίας, αυτή θα επιβαρύνει την εξωτερική ζήτηση και θα επιβραδύνει τις προοπτικές για τις ιαπωνικές επιχειρήσεις, καθιστώντας τες λιγότερο πιθανό να επενδύσουν.
Ένας άλλος κίνδυνος προέρχεται από το εσωτερικό.
Μακροπρόθεσμα, οι πληρωμές τόκων για το σημαντικό δημόσιο χρέος της Ιαπωνίας θα αυξηθούν, ασκώντας πίεση στα δημόσια οικονομικά.
Το χρηματοπιστωτικό σύστημα φαίνεται υγιές, αλλά η χρηματοπιστωτική ρυθμιστική αρχή της Ιαπωνίας ενίσχυσε πρόσφατα την εποπτεία των δανειακών βιβλίων των περιφερειακών τραπεζών.
Πολλοί παρατηρητές ανησυχούν για τον αντίκτυπο των αυξήσεων των επιτοκίων στα στεγαστικά δάνεια και στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις που δεν διαθέτουν μεγάλα χρηματικά αποθέματα.
Το πιο ανησυχητικό είναι ότι ο πληθωρισμός θα μπορούσε να πέσει κάτω από τον στόχο για άλλη μια φορά.
Ο πληθωρισμός, ενώ εξακολουθεί να είναι πάνω από το 2%, ήδη μειώνεται.
Δύο μέλη του διοικητικού συμβουλίου των περιστεριών καταψήφισαν την απόφαση για την κατάργηση των αρνητικών επιτοκίων, υποστηρίζοντας ότι χρειαζόταν περισσότερος χρόνος για να διασφαλιστεί ότι ο πληθωρισμός θα παραμείνει.
Για να συνεχιστεί η τάση, η Ιαπωνία χρειάζεται μεταρρυθμίσεις που αυξάνουν την παραγωγικότητα και ενισχύουν τον δυνητικό ρυθμό ανάπτυξης, υποστηρίζει ο κ. Nakaso.
Αν υπάρχει ένα μάθημα από την εποχή των πειραμάτων νομισματικής πολιτικής της Ιαπωνίας, είναι ότι υπάρχουν όρια στις εξουσίες των κεντρικών τραπεζών.
Κατά τη νέα εποχή της Ιαπωνίας, άλλοι θα πρέπει να αναλάβουν την ηγεσία.