Το επιχείρημα, το οποίο λάνσαρε η Άγκυρα για πρώτη φορά τον Ιούλιο του 2021 και κατόπιν τον Σεπτέμβριο του ιδίου έτους, ότι η παραχώρηση των νησιών του ανατολικού Αιγαίου στην Ελλάδα με τη Συνθήκη της Λωζάνης το 1923 συντελέσθηκε “υπό όρους” (άρα, υπονοείται, μπορεί να αναιρεθεί σε περίπτωση μη υλοποίησή τους) και πάντως “εξαρτάται” από την αποστρατιωτικοποίησή τους, που ήδη αναθεωρήθηκε κατόπιν της Σύμβασης του Μοντρέ το 1936, αποτελεί ξεκάθαρα απόπειρα “δημιουργικής θεωρητικοποίησης” βλέψεων εδαφικής αναθεώρησης.
Και για αυτό απαντήθηκε αναλυτικά στην επιστολή που επέδωσε προχθές, κατόπιν οδηγιών του υπουργού Εξωτερικών Νίκου Δένδια, η Μόνιμη Αντιπρόσωπος της Ελλάδας στον ΟΗΕ, Μαρία Θεοφίλη.
Όμως το επιχείρημα της Άγκυρας έφερε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και ένα μακρινό αρχιπέλαγος, όχι ιδιαίτερα γνωστό στο ελληνικό κοινό, το οποίο ρητά επικαλέστηκε ως προηγούμενο σε προηγούμενη επιστολή του ο Τούρκος Μόνιμος Αντιπρόσωπος Φεριντούν Σινιρλίογλου: τις νήσους Όλαντ (ή σύμφωνα με άλλες μεταγραφές, Άαλαντ).
Τα Όλαντ (Åland), φυσική συνέχεια του “φιλανδικού αρχιπελάγους”, είναι μια συστάδα νησιών στην είσοδο του Βοθνιακού Kόλπου, δηλ. της μίας από τις δύο (μαζί με τον Φινλανδικό Kόλπο) διακλαδώσεις της Βαλτικής Θάλασσας προς Βορράν.
Τα Όλαντ κατοικούνται από περίπου 30.οοο ανθρώπους, συγκεντρωμένους επί το πλείστον στο μεγαλύτερο νησί, το οποίο βρίσκεται περί τα 38 χιλιόμετρα δυτικά των ακτών της Σουηδίας και 160 χιλιόμετρα ανατολικά του Τούρκου της Φινλανδίας, με το οποίο συνδέεται ακτοπλοϊκά.
Διοικητικά τα νησιά αποτελούν την μικρότερη σε έκταση περιφέρεια της Φινλανδίας, στην οποία ανήκουν υπό καθεστώς ευρείας αυτονομίας και αποστρατιωτικοποίησης, όπως όρισε το 1921 η Κοινωνία των Εθνών σε μία από τις πρώτες υποθέσεις που τέθηκαν υπό την κρίση της.
Η ιδιαιτερότητα των Όλαντ είναι διπλή: αφενός γεωγραφική, καθώς αποτελούν μια νησιωτική “γέφυρα” ανάμεσα στην ηπειρωτική Φινλανδία και την Σουηδία, αφετέρου δε, δημογραφική, εφόσον κατοικούνται από πληθυσμό αποκλειστικά σουηδόφωνο. Σε καμία άλλη περιοχή της Φινλανδίας δεν έχει η σουηδόφωνη μειονότητα παρουσία τόσο συντριπτική.
Το 1809 με τη συνθήκη του Φρέντρικσχαμ η Σουηδία υποχρεώθηκε να παραχωρήσει στην Ρωσία όλες, συμπεριλαμβανομένων των Όλαντ, τις φινλανδικές επαρχίες της, οι οποίες συγκρότησαν το αυτόνομο Μεγάλο Δουκάτο της Φινλανδίας υπό το τσαρικό στέμμα.
Το 1856, ως παράπλευρη σύγκρουση του Κριμαϊκού Πολέμου, o αγγλογαλλικός στόλος εξαπέλυσε επίθεση στις φινλανδικές ακτές και κατέλαβε τα Όλαντ, τα οποία με τη Συνθήκη των Παρισίων ορίσθηκε να μείνουν ανοχύρωτα. Ωστόσο, κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο η Ρωσία τα χρησιμοποίησε ως βάση υποβρυχίων.
Τον Δεκέμβριο του 1917, στον απόηχο της Οκτωβριανής Επανάστασης, η Φινλανδία κήρυξε την ανεξαρτησία της (για να βυθιστεί σύντομα σε εμφύλιο πόλεμο μεταξύ Κόκκινων και Λευκών), ενώ οι νησιώτες των Όλαντ, φοβούμενοι τις πολιτικές πολιτιστικής φινλανδοποίησης, επιδίωξαν απόσχιση και ένωση με τη Σουηδία, όπου όμως δεν επικρατούσε ζήλος για τυχοδιωκτικές επεκτατικές πολιτικές, ενώ ακόμη συνεχιζόταν στην υπόλοιπη Ευρώπη ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος.
Αργότερα, όμως, η Σουηδία απέστειλε στο αρχιπέλαγος “ειρηνευτική δύναμη”, με το πρόσχημα της ενδεχόμενης ανάγκης απομάκρυνσης του πληθυσμού ενώπιον ενδεχόμενης επέκτασης του φινλανδικού εμφυλίου πολέμου.
Εν τέλει, Φιλανδία και Σουηδία συμφώνησαν να απευθυνθούν στην Κοινωνία των Εθνών, όπου επικράτησαν τα επιχειρήματα των Φινλανδών διπλωματών.
Μάλιστα καταλυτικός υπήρξε ο ρόλος της Ιαπωνίας, καθώς το σκεπτικό ότι τα Όλαντ αποτελούν ηπειρωτική συνέχεια της καθαυτό Φινλανδίας, ενώ χωρίζονται με βαθιά θάλασσα από την γειτονική Σουηδία, ταίριαζε με τις ιαπωνικές βλέψεις σε νήσους του Ειρηνικού Ωκεανού.
Έκτοτε, η πιστή τήρηση των κανόνων πολιτιστικής και πολιτικής αυτονομίας των νήσων, καθώς και η αίσθηση “κοινής μοίρας” με τη Φιλανδία που διαμόρφωσαν οι εξελίξεις κατά και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο εκτόνωσαν πλήρως το “ζήτημα των Όλαντ”.
Άλλωστε το 1995 τόσο η Σουηδία όσο και η Φινλανδία εντάχθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση – με τα Όλαντ πάντως να διατηρούν ειδικό καθεστώς που μεταξύ άλλων θέτει περιορισμούς στην απόκτηση γης από αλλοδαπούς.
Τα προνόμια των Όλαντ είναι κατοχυρωμένα στο φινλανδικό Σύνταγμα και οι κάτοικοί τους εξαιρούνται της στρατιωτικής θητείας.
Οι διαφορές (νομικές, ιστορικές, γεωγραφικές και δημογραφικές) ανάμεσα στις περιπτώσεις των Όλαντ και των νησιών του ανατολικού Αιγαίου είναι προφανείς.
Παρεμπιπτόντως, το αποστρατιωτικοποιημένο καθεστώς του αυτόνομου φινλανδικού αρχιπελάγους ήρθε πολύ πρόσφατα και πάλι στο προσκήνιο (και ασφαλώς θα επανέλθει εντονότερα, λόγω της δρομολογούμενης εισδοχής Σουηδίας και Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ) λόγω της νεοψυχροπολεμικής αντιπαράθεσης με τη Ρωσία.
Η στρατηγική θέση των νησιών και η εικαζόμενη ευαλωτότητά τους μπροστά στις δυνάμεις που σταθμεύουν στον ρωσικό θύλακα του Καλίνινγκραντ κινητοποιούν στη φινλανδική δημόσια συζήτηση για επαναστρατιωτικοποίησή τους.
Ωστόσο, θα αποτελέσει δύσκολη υπόθεση η μονομερής αναθεώρηση ενός καθεστώτος το οποίο όχι μόνο ανάγεται στις εξελίξεις του 1856 και του 1921, αλλά επιβεβαιώθηκε υπό την πίεση της Σοβιετικής Ένωσης και με διμερή συνθήκη το 1940.
