Ερπυσμός και θραύση της ελληνικής κοινωνίας

Από το 2008, οι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές συνθήκες στη χώρα μας κινούνται συνεχώς εκτός των ορίων της όποιας – πάντοτε συμβατικής και χοντροκομμένης δια των μέσων όρων – κανονικότητας.

Αδρά περιγράφοντας, τις μεγάλες φωτιές και το σκάνδαλο των τηλεφωνικών υποκλοπών, τα ακολούθησε η αντιφατικά οργισμένη εξέγερση της νεολαίας για τη δολοφονία Γρηγορόπουλου κι έπειτα το «λεφτά υπάρχουν» και οι κλαυθμυρισμοί του ΓΑΠ στο Καστελόριζο. Μετά ήρθε το πρώτο μνημόνιο, η κυβέρνηση των τραπεζιτών, ο επίμονος και αδικαίωτος ξεσηκωμός των αγανακτισμένων, οι νεκροί της Μαρφίν, τα μνημόνια του generalissimo Σαμαρά, το μαύρο στην ΕΡΤ, η δολοφονία του Παύλου Φύσσα. Ύστερα αξιωθήκαμε να δούμε τη γεμάτη ενοχές και συμπλέγματα πρώτη φορά της αριστεράς και την πλήρη παράδοση της στα πιο άγρια βίτσια του κεφαλαίου, με την κωλοτούμπα του δημοψηφίσματος. Αξιωθήκαμε ακόμη να δούμε την κοίμηση του Μητσοτάκη του Πρεσβυτέρου και την άνοδο του άστρου του Υιού του, που ανέλαβε επάξια τη διαιώνιση της κακοδαιμονίας αυτού του τόπου. Κάπου εδώ φτάνουμε στις πανδημικές απαγορεύσεις, στην επιστροφή της Ασφάλειας στα πανεπιστήμια και στη μπιρ-παρά εκποίηση των εθνικών δικαίων στο Αιγαίο και αλλαχού. Ladies and gentlemen welcome to Hellenic Republic – please mind the gaps and avoid feeding the locals…

Αυτά είναι λίγο πολύ γνωστά και συζητιούνται ακόμη και στα καφενεία της Ταμπόρα και της Ουαγκαντούγκου. Έχουν περάσει ωστόσο δεκατέσσερα χρόνια κατά τα οποία ο ελληνικός λαός υποβάλλεται σε κάθε λογής τάσεις και μαρτύρια: τον τραβολογάν στις Εφορίες, τις Κλεψύδρες και τα Εφετεία (Εφελκυσμός) του στερούν τη χαρά και του πλακώνουν το στήθος (Θλίψη), του πετσοκόβουν τους μισθούς, τα όνειρα και το προσδόκιμο ζωής (Διάτμηση) κι από πάνω του ζαλίζουν και τα ούμπαλα με ένα σωρό μεταμοντέρνες ανοησίες (Στρέψη). Τίθενται λοιπόν τα ερωτήματα: Πόση ζημιά έχει γίνει; Τι έχει χαθεί ανεπιστρεπτί; Τι δομικές, ποιοτικές αλλαγές έχουν συσσωρευτεί στο σώμα και την ψυχή του λαού μας; Πόσο απέχει το υποζύγιο δοκίμιο από το σημείο θραύσης του;

Τα γεγονότα που παραθέσαμε είναι αρκούντως αιχμηρά και ξεδιπλώθηκαν σε ένα τόσο ευρύ χρονικό διάστημα, ώστε θα μπορούσε να βγάλει πόρισμα κι ο πλέον άσχετος υπομηχανικός – ακόμη κι αν πήρε το πτυχίο των ΚΑΤΕΕ δίνοντας τη μισή προίκα της αδερφής του. Ωστόσο η ελληνική αριστερά – ή ό,τι έχει απομείνει από δαύτη – αρνείται πεισματικά να βγάλει τα αναγκαία συμπεράσματα. Ακόμη χειρότερα, επιμένει να αναμασά διάφορους καθησυχαστικούς όσο και επικίνδυνους μύθους. Φαίνεται πως έτσι κι έχεις πάρει οριστικά διαζύγιο με τον ιστορικό υλισμό, τίποτε δε σκαμπάζεις από αντοχή υλικών, όσους μηχανικούς κι αν έχεις στα ψηφοδέλτιά σου… Για να είμαστε ακριβοδίκαιοι, στο ίδιο λάθος πέφτει και το σμήνος των νεόκοπων πολιτικών σχηματισμών που δημιουργούνται στο νεφέλωμα της πανδημίας.

Εμείς της ζούγκλας ωστόσο κάτι κατέχουμε από αντισεισμικές κατασκευές – οπότε ας δούμε έναν-έναν μερικούς από τους μύθους αυτούς:

Μύθος της Ελαστικής Παραμόρφωσης: «Πάλι με χρόνια και καιρούς πάλι δικά μας θα είναι…» Ο λαός είναι ένα ελατήριο, με μεγάλη σταθερά κ. Όσο πιο πολύ τον πιέζεις, τόσο πιο πολύ σε πιέζει κι αυτός – και μάλιστα εκθετικά σε σχέση με την παραμόρφωση, αν θυμάμαι καλά. Μόλις τα λαδωμένα από τη ρεμούλα χέρια σας γλιστρήσουν λιγουλάκι, το ελατήριο θα πεταχτεί με φόρα, σαν τον “Jack in the Box”. Αυτά, για να ξέρετε τι θα είναι εκείνο που θα σας χτυπήσει κατακέφαλα.

Βολικό, όσο κι αφελές. Θυμάστε τη διαφήμιση με τους Ινδούς, που για να χαμηλώσουν τις αναρτήσεις έβαζαν τον ελέφαντα να καθίσει στο καπό του «εργαλείου»; Έχετε δει αγροτικό φορτωμένο με πατάτες ως την πεζογέφυρα; Οι σούστες γίνονται χάρακας – και παραμένουν έτσι ακόμη κι όταν το εμπόρευμα έχει φύγει, εις τους αιώνες των αιώνων, αμήν. Ό,τι γράφει δεν ξεγράφει – η παραμόρφωση είναι μόνιμη, πλαστική. Μετά από πόσα χρόνια στην αιχμαλωσία πετάνε οι κότες; Οι «αγανακτισμένοι» παραμένουν με το όπλο παρά πόδα, ή διαλύθηκαν στη μετανάστευση και τον επιβιωτισμό; Κι ένα μικρό σπόιλερ, με την ευγενική χορηγία του δεύτερου θερμοδυναμικού νόμου: ό,τι είναι νεκρό δεν ξαναζωντανεύει. Εκτός κι γίνει ζόμπι – όπως η ΕΡΤ, η οποία επέστρεψε ως κινούμενο μαύρο, με εικόνα και ήχο…

Μύθος της Ενδοτράχυνσης: «Ό,τι δε με σκοτώνει, με κάνει πιο δυνατό…» Λίιιιιγο ζόρισμα και το μέταλλο μπορεί να γίνει σκληρότερο. Η πίεση φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά, αυξάνει την αλληλεγγύη τους και τους κάνει πιο εφευρετικούς. «Πειθαρχούμε!» είναι το σύνθημά μας – κι η πειθαρχία είναι η δύναμη της εργατικής τάξης, δεν είναι; Κουκουεδιστί, ο λαός ατσαλώνεται και συσσωρεύει τους όρους για να αποτινάξει οσονούπω τα βάναυσα δεσμά του.

Όπως και στην περίπτωση του προηγούμενου μύθου, τα παραπάνω  ισχύουν, αλλά μόνο εν μέρει. Στην πορεία τα αδύναμα σημεία ζορίζονται κι οι μικρορωγμές αρχίζουν να μεγαλώνουν. Με την αλληλεγγύη εξαντλημένη, πρώτα έρχεται ο ατομισμός, έπειτα η ρουφιανιά κι ύστερα η ένταξη στη συμμορία της γειτονιάς. Με τον καιρό, μειώνεται ο αριθμός όσων προσαρμόζονται στο βούρκο και αυξάνεται εκείνος όσων μεταναστεύουν. Το χειρότερο είναι πως, από ένα σημείο και πέρα, οι κατηγορίες αυτές βλάπτουν κι οι δυο τη Συρία το ίδιο…

Μύθος της Κόπωσης: «Σφάξε με Αγά μου, να αγιάσω…» Κάθε ζόρι που τραβάμε το διαδέχεται μια φάση αποφόρτισης, είτε αυτή λέγεται «βγήκαμε από τα μνημόνια» είτε «έρχεται η ανάπτυξη», είτε «μας αμόλησαν από την καραντίνα για καλοκαίρι». Δεν μπορεί, αυτοί ξέρουν πόση τάση και πόσους κύκλους στρες αντέχουμε – θα φροντίσουν λοιπόν να μην ξεπεράσουμε τα όρια μας.

Ψευδές, φτηνό κι επικίνδυνο. Αποσυμπίεση, λένε. Ανάπτυξη, τουρισμός και αυξήσεις. Από πού κι ως πού; Ποιες εργατικές κατακτήσεις επανέφερε ο ΣΥΡΙΖΑ; Ποιες μικροαστικές; Μήπως τον ΕΝΦΙΑ; Πότε έπαψαν να μας ζητάν τεστ οι φρηπασάκηδες; Πόσα σας δίνουν, ρε, για να τα λέτε αυτά; Ακόμη κι έτσι να ήταν όμως, όπου εμφανίζεται καταπόνηση προβλέπεται και η αλλαγή του εξαρτήματος, μετά από έναν ορισμένο αριθμό κύκλων. Ειδεμή το αεροπλάνο βουτάει σαν γλάρος και μετά ψάχνουν να βρουν κάποιον λίγο πιο αδύνατο και λίγο πιο όμορφο από εσένα, για να σε υποδυθεί στον επόμενο κύκλο του “Mayday”. Εκτός κι αν έχουν δίκιο οι «ψεκασμένοι», όποτε μιλάνε για την επερχόμενη «μεγάλη αντικατάσταση»…

Στην πραγματικότητα, εδώ και τόσα χρόνια η ελληνική κοινωνία βρίσκεται υπό συνεχή τάση, χωρίς καμμιά αποσυμπίεση, και μάλιστα σε γεωπολιτικές και κοινωνικές συνθήκες που ισοδυναμούν με επικίνδυνο κλάσμα της θερμοκρασίας τήξης της. Το φαινόμενο που προσεγγίζει καλύτερα αυτήν την κατάσταση είναι ο ερπυσμός, και η (όποια) μερική επαλήθευση των παραπάνω μύθων δεν δικαιώνει τους ίδιους, αλλά το μοντέλο αυτό. Ας δούμε γιατί.

Στον ερπυσμό, με το που εφαρμόζεται η τάση, το σύστημα υφίσταται μια πρώτη, ακαριαία παραμόρφωση. Αυτή είναι κυρίως ελαστική, όπως στην περίπτωση του μύθου με το ελατήριο. Η κοινωνία αντιστέκεται σε κάθε νέο μέτρο, οργανώνεται και είναι έτοιμη να αντεπιτεθεί. Το είδαμε το 2008, το είδαμε και στις κινητοποιήσεις την τριετία 2011-2013…

Από εκεί και πέρα ξεκινά το πρώτο στάδιο του μοντέλου μας, ο Πρωτογενής Ερπυσμός. Η εφαρμογή της τάσης δημιουργεί βέβαια, μόνιμα αποτελέσματα: πλαστική παραμόρφωση ή αν θέλετε κινηματικές υποχωρήσεις και απώλειες για την κοινωνία. Προσέξτε όμως – εδώ δικαιώνεται ο μύθος της ενδοτράχυνσης: στο στάδιο αυτό ο ρυθμός αύξησης της παραμόρφωσης μειώνεται όσο περνά ο χρόνος. Η κοινωνία σκληραίνει, οργανώνεται και υποχωρεί πιο δύσκολα. Το είδαμε τη στιγμή που η κυβέρνηση Σαμαρά είχε αρχίσει να ξεμένει από ατμό και η αντιπολίτευση του ΣΥΡΙΖΑ δημιουργούσε ελπίδες…

Κάπου εδώ ξεκινά το επόμενο στάδιο, ο Δευτερογενής Ερπυσμός, όπου η αντίσταση της κοινωνίας έχει πιάσει ταβάνι και δεν αυξάνεται άλλο. Βέβαια η παραμόρφωσή συσσωρεύεται, αυτό ωστόσο συμβαίνει με σχεδόν σταθερό και – σχετικά – αργό ρυθμό (Δε/Δt). Αν βέβαια είσαι πάμπτωχος, η αργή επιδείνωση της κατάστασης δεν σε βοηθά ιδιαίτερα αλλά, τέ-σπα, μοντέλα είναι αυτά… Ας έχουμε όμως υπόψιν πως αυτή η φάση δεν είναι στατική αλλά δυναμική. Τόσο η διαδικασία της ενδοτράχυνσης, που αντιστοιχεί στους …σκληροτράχηλους που αντιστέκονται, όσο και η αντίστροφή διαδικασία της ανάκτησης, πάντοτε υπαρκτές στην κοινωνία, στο στάδιο αυτό ισορροπούν. Η ανάκτηση είναι η διαδικασία που κάνει το σύστημά μας μαλακότερο, τους ανθρώπους μαλάκες και την κοινωνία ευεπίφορη σε περαιτέρω υποχωρήσεις. Περιττό να πούμε πως αφορά όχι μονάχα τους εξ επαγγέλματος προσκυνημένους, καπάτσους και λοιπούς λειτουργούς της προσαρμογής – αλλά και όσους προκύπτουν στην πορεία. Υποθέτω πως θα έχετε πολλά σχετικά παραδείγματα από τον κοινωνικό σας περίγυρο, οπότε μπορούμε να συμφωνήσουμε πως βρισκόμαστε για τα καλά στη φάση αυτή, ok;

Η φαινομενική ακινησία αυτού του ερπυσμού σταθερής κατάστασης, όπως λέγεται, μοιάζει να δικαιολογεί κάπως τους θιασώτες του μύθου της κόπωσης. Τα πράγματα τσουλάνε, συνεπώς κάπως πρέπει να αποσυμπιεζόμαστε, ε; Κινηματικά, τα πράγματα είναι νεκρά – τα ελατήρια είναι πια μακρινό παρελθόν… Ακόμη και τερατώδεις ρυθμίσεις – όπως τα λοκντάουν – περνούν σχετικά ανώδυνα, τόσο για τους κυβερνώντες όσο και – εκ πρώτης όψεως – για την κοινωνία. Μη γελιέστε όμως, η παραμόρφωση συσσωρεύεται, οι αντοχές του συστήματος φθίνουν και εφόσον δεν αλλάζει κάτι προς το καλύτερο…

…αναπόφευκτα θα μπούμε στο τελευταίο στάδιο, αυτό του Τριτογενούς Ερπυσμού. Εδώ ο ρυθμός της παραμόρφωσης αυξάνεται όλο και πιο πολύ και τελικά οδηγούμαστε ραγδαία στο σημείο διάρρηξης, στο όριο θραύσης της κοινωνίας. Πιθανότατα δεν έχουμε φτάσει ακόμη στη φάση αυτή, όμως είναι θέμα χρόνου… Οι πιο παρατηρητικοί από εσάς ίσως κιόλας να αναρωτιούνται: «–Γιατί τότε, tsaka, η μισή κίτρινη έλλειψη στο σχήμα σου βρίσκεται στη ζώνη του Τριτογενούς;»

Απαντώ: το σχήμα αφορά σταθερή τάση, υπό σταθερές συνθήκες. Όταν η εφαρμοζόμενη τάση (ή η θερμοκρασία) μεγαλώνει, τότε οι κλίσεις του ρυθμού αύξησης της παραμόρφωσης (Δε/Δt) γίνονται πιο απότομες – και για τα τρία στάδια. Μπορείτε να το προσομοιώσετε, γυρνώντας λιγάκι το σχήμα αντίθετα από τη φορά των δεικτών του ρολογιού, κάθε φορά που μας βγάζουν ένα καινούριο φασούλι. Έχω λοιπόν την αίσθηση πως τον τελευταίο καιρό η ελληνική κοινωνία υποχωρεί και παραμορφώνεται ραγδαία – και μάλιστα με ρυθμό που επιταχύνεται συνεχώς. Ένας θεός μονάχα ξέρει αν αυτό θα πρέπει να αποδοθεί σε εξωτερικούς παράγοντες, δηλαδή στην κλιμάκωση της επίθεσης και τις εκρήξεις του γεωπολιτικού μάγματος ή – αντίθετα – στην εξάντληση των ίδιων των εσωτερικών αντοχών της. Εφόσον ισχύει το τελευταίο, τότε έχουμε μπει για τα καλά στο τρίτο στάδιο του ερπυσμού.

Για καλό και για κακό, προσδεθείτε…