Στις 6 Μαρτίου 2023, Ιρανοί και Σαουδάραβες αξιωματούχοι πραγματοποίησαν συνάντηση στο Πεκίνο, όπου συμφώνησαν να αποκαταστήσουν τις διμερείς σχέσεις.
Η συμφωνία ήταν σημαντική όχι μόνο για την αμοιβαία αποκλιμάκωση των εντάσεων στη Δυτική Ασία, αλλά και για την αυξανόμενη σημασία της Σαουδικής Αραβίας στη διαδικασία ευρασιατικής ολοκλήρωσης υπό την ηγεσία της Κίνας και της Ρωσίας.
Καλωσορίζοντας την κινεζική διαμεσολάβηση, το βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας τοποθετήθηκε ως ανεξάρτητος παράγοντας ικανός να ανοίξει πόρτες για το Πεκίνο και τη Μόσχα σε μια περιοχή όπου παραδοσιακά επισκιαζόταν από μια μεγάλη αντίπαλη δύναμη, τις ΗΠΑ.
Η κίνηση αυτή ενισχύει τη σημασία της Σαουδικής Αραβίας στο γεωπολιτικό τοπίο και ενδυναμώνει τους δεσμούς της με το Πεκίνο και τη Μόσχα.
Διεκδίκηση αυτονομίας από τις ΗΠΑ
Για μεγάλο μέρος της ιστορίας της, η Σαουδική Αραβία ήταν σταθερός σύμμαχος των ΗΠΑ στην περιοχή του Περσικού Κόλπου.
Ωστόσο, το στρατιωτικό τέλμα του πρίγκιπα διαδόχου Mohammed bin Salman (MbS) στην Υεμένη – μεταξύ άλλων – έβλαψε την αντίληψη της Ουάσινγκτον για το βασίλειο ως σταθερό και αξιόπιστο προκεχωρημένο φυλάκιο στην περιοχή.
Το αίσθημα ήταν αμοιβαίο και ανάγκασε τον MbS να ζητήσει βοήθεια από άλλα έθνη για τη μείωση των εντάσεων στα σύνορα της Σαουδικής Αραβίας.
Μεταξύ του 2021 και του 2022, το Ριάντ συμμετείχε σε διάφορους γύρους διαλόγου με το Ιράν που φιλοξενούνταν από το Ιράκ, προκειμένου να διαπραγματευτεί τη βοήθεια της Τεχεράνης στην αποτροπή επιθέσεων των συμμάχων της στην Υεμένη και το Ιράκ κατά του σαουδαραβικού εδάφους.
Αυτό που είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτο για την Κίνα και τη Ρωσία είναι ότι ο MbS δεν χρησιμοποίησε αυτή τη διπλωματία ως μέσο για να αποκαταστήσει την παραδοσιακή κεντρική θέση των ΗΠΑ στην περιφερειακή πολιτική και την πολιτική ασφάλειας του βασιλείου.
Αντ’ αυτού, έθεσε ως στόχο τη συνεργασία με το Πεκίνο και τη Μόσχα, ενώ ταυτόχρονα “σνομπάρει” την Ουάσινγκτον.
Για παράδειγμα, τον Οκτώβριο του 2022, η Σαουδική Αραβία συνεργάστηκε με τη Ρωσία, εταίρο του ΟΠΕΚ+, για τη μείωση της παραγωγής πετρελαίου, αθετώντας τις δεσμεύσεις που ανέλαβε έναντι του προέδρου των ΗΠΑ Joe Biden κατά την επίσκεψή του τον Ιούλιο στην Τζέντα.
Ο MbS επισκίασε επίσης το ταξίδι του Biden με μια πολύ πιο μεγαλοπρεπή υποδοχή του Κινέζου προέδρου Xi Jinping τον Δεκέμβριο, κατά τη διάρκεια της οποίας το Ριάντ φιλοξένησε επίσης την πρώτη Σύνοδο Κορυφής Κίνας-Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (GCC) για να υπογραμμίσει τη σαουδαραβική άποψη για την Κίνα ως περιφερειακό εταίρο και όχι μόνο ως διμερή εταίρο.
Σε αυτό το πλαίσιο, η απόφαση της Σαουδικής Αραβίας να υπογράψει μια συμφωνία με κινεζική μεσολάβηση με το Ιράν χωρίς τη συμμετοχή της Ουάσινγκτον ερμηνεύτηκε ως “μεσαίο δάχτυλο στον Biden”, σύμφωνα με τα λόγια του πρώην αναλυτή του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών Aaron David Miller.
Παρομοίως, η εκκολαπτόμενη με ρωσική μεσολάβηση εκτόνωση του Ριάντ με τη Συρία, της οποίας η κυβέρνηση που πρόσκειται στο Ιράν και τη Ρωσία εξακολουθεί να αντιτίθεται στις ΗΠΑ, καταδεικνύει επίσης την προθυμία της Σαουδικής Αραβίας να απομακρυνθεί από την παραδοσιακή φιλοαμερικανική της στάση.
Μετακίνηση της περιοχής προς τα ανατολικά
Για την Κίνα και τη Ρωσία, αυτές οι κινήσεις του MbS σηματοδοτούν κάτι περισσότερο από διπλωματικές νίκες έναντι των ΗΠΑ.
Αντιπροσωπεύουν την υποστήριξη της Σαουδικής Αραβίας στις προσπάθειές τους να διαμορφώσουν τη δυναμική στον Περσικό Κόλπο, όπου και οι δύο ευρασιατικές δυνάμεις διατηρούσαν μέχρι τώρα χαμηλό προφίλ λόγω της επί δεκαετίες δυτικής κυριαρχίας στην περιοχή – η οποία τώρα βρίσκεται στο τέλος της.
Με τη διευκόλυνση της Σαουδικής Αραβίας, το Πεκίνο και η Μόσχα μπορούν να εμπλέξουν τον Περσικό Κόλπο ως προγεφύρωμα για να επεκτείνουν την επιρροή τους στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Ασίας και να προωθήσουν έτσι τα σχέδια ευρασιατικής ολοκλήρωσης.
Η Κίνα, ειδικότερα, έχει αναλάβει το προβάδισμα στο θέμα αυτό με τη φιλόδοξη, πολλών τρισεκατομμυρίων δολαρίων Πρωτοβουλία της Belt and Road Initiative (BRI).
Ο Περσικός Κόλπος είναι ήδη καλά ενσωματωμένος με την BRI χάρη στο αναπτυσσόμενο ενεργειακό εμπόριο μεταξύ Κίνας και ΣΣΚ και στις αυξανόμενες επενδύσεις της Κίνας σε βιομηχανικά πάρκα και λιμάνια σε όλο το ΣΣΚ.
Ωστόσο, οι συγκρούσεις και η αταξία στην υπόλοιπη Δυτική Ασία έχουν μέχρι στιγμής εμποδίσει την ικανότητα της Κίνας να πραγματοποιήσει σημαντικές επενδύσεις BRI στην περιοχή.
Όπως σημειώνεται σε ανάλυση του Μαρτίου 2022 για το Inside Arabia, η Κίνα θεωρεί τη σταθερότητα των οικονομικών της συμφερόντων στον Περσικό Κόλπο ως απαραίτητη για την επιτυχία των σχεδίων της και θεωρεί τους δεσμούς Κίνας-ΣΣΚ ως μοντέλο για τη σταθεροποίηση της ευρύτερης Δυτικής Ασίας στο πλαίσιο του BRI.
Για τον σκοπό αυτό, η Κίνα έχει υποστηρίξει τις προσπάθειες επίλυσης των συγκρούσεων στην Υεμένη υπό την ηγεσία του ΣΣΚ και έχει επίσης παρουσιάσει την Πρωτοβουλία Πέντε Σημείων της τον Μάρτιο του 2021, ζητώντας προσπάθειες σταθεροποίησης σε ολόκληρη την περιοχή και τη δημιουργία μιας εγχώριας αρχιτεκτονικής ασφάλειας.
Η στρατηγική του Πεκίνου
Σε αυτό το πλαίσιο, η συμφωνία εξομάλυνσης μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας αποτελεί σπουδαία είδηση για την Κίνα.
Επιβεβαιώνει την ιδέα του Πεκίνου ότι οι συνεργασίες του στον Περσικό Κόλπο μπορούν να χρησιμεύσουν ως αφετηρία για τις προσπάθειες σταθεροποίησης ολόκληρης της Δυτικής Ασίας- άλλωστε, η αντιπαλότητα της Τεχεράνης και του Ριάντ έπαιξε πολύ περισσότερο σε μέρη όπως η Υεμένη, ο Λίβανος, η Συρία, το Ιράκ και η Παλαιστίνη παρά στον ίδιο τον Περσικό Κόλπο.
Η συμφωνία του Πεκίνου δεν ήταν μόνο μια θετική εξέλιξη για την κινεζική BRI, αλλά και για τον υπό ρωσική ηγεσία Διεθνή Διάδρομο Μεταφορών Βορρά-Νότου (INSTC).
Ακριβώς όπως η Μόσχα υποστηρίζει τον BRI ως μέσο για την προώθηση της πολυπολικότητας και τη μείωση της κυριαρχίας των ΗΠΑ, εργάστηκε ενεργά για την προώθηση του INSTC, ο οποίος συνδέει την Ινδία δια θαλάσσης με το Ιράν και στη συνέχεια με τη βόρεια Ευρώπη μέσω του Αζερμπαϊτζάν και της Ρωσίας.
Με την αποκλιμάκωση των εντάσεων μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας, το INSTC πρόκειται να επωφεληθεί από τις αυξημένες οικονομικές ευκαιρίες.
Η Ρωσία μπορεί να διερευνήσει δυνατότητες όπως η αύξηση του δικού της εμπορίου με τον Περσικό Κόλπο μέσω του Ιράν μέσω του INSTC και, περαιτέρω, με την υπόλοιπη Δυτική Ασία.
Έτσι, η εκτόνωση της σχέσης Ιράν-Σαουδικής Αραβίας είναι καλά νέα για τα δικά της έργα συνδεσιμότητας και τις προσπάθειες περιφερειακής ολοκλήρωσης της Ρωσίας.
Ενίσχυση του SCO
Στις 29 Μαρτίου 2023, η Σαουδική Αραβία ανακοίνωσε την πρόθεσή της να γίνει εταίρος διαλόγου του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO), ενός θεσμού που ιδρύθηκε από την Κίνα για την προώθηση του πολυμερούς συντονισμού σε θέματα ασφάλειας και διπλωματίας σε περιφερειακά ζητήματα στην Ευρασία.
Η SCO περιλαμβάνει ήδη την Κίνα, τη Ρωσία, την Ινδία, το Πακιστάν, το Καζακστάν, την Κιργιζία, το Ουζμπεκιστάν και το Τατζικιστάν, καλύπτοντας την άμεση ευρασιατική γειτονιά της Κίνας στην Κεντρική και Νότια Ασία, καθώς και τη Ρωσία.
Με τη συνεχιζόμενη ένταξη του Ιράν ως πλήρες μέλος του SCO, η είσοδος της Σαουδικής Αραβίας ως εταίρου διαλόγου θα φέρει δύο από τα πιο σημαντικά κράτη όσον αφορά την επίλυση των συγκρούσεων στη Δυτική Ασία στις τάξεις του οργανισμού.
Αυτό είναι το είδος της επέκτασης των μελών, του πεδίου εφαρμογής και της σημασίας του SCO που επιδιώκεται από την Κίνα και επίσης τη Ρωσία.
Η Μόσχα θεωρεί εδώ και καιρό τον SCO ως ιδανική πλατφόρμα για την παρουσίαση ενός ενιαίου σινορωσικού μετώπου έναντι των αμερικανικών συμφερόντων, με πρώιμο παράδειγμα τη δήλωση της Συνόδου Κορυφής του SCO στην Αστάνα τον Ιούλιο του 2005, η οποία απαιτεί την απόσυρση της στρατιωτικής παρουσίας των ΗΠΑ από την Κεντρική Ασία.
Έτσι, η επέκταση της εντολής του SCO σε θέματα της Δυτικής Ασίας προσφέρει στη Μόσχα την ευκαιρία να προωθήσει τη σινορωσική συνεργασία κατά των ΗΠΑ και στη Δυτική Ασία, συνεχίζοντας στο πνεύμα της ευρασιατικής εταιρικής σχέσης τους, όπως αυτή κατοχυρώνεται στον SCO.
Οι νέοι ορίζοντες του Ριάντ στην Ευρασία
Αναμφισβήτητα, η κίνηση της Σαουδικής Αραβίας προς τον SCO είναι εξαιρετικά επωφελής τόσο για την Κίνα όσο και για τη Ρωσία.
Αποδεικνύοντας τη χρησιμότητά της στις προσπάθειες των τελευταίων για μια μεγαλύτερη, πιο διασυνδεδεμένη ευρασιατική κοινότητα, το βασίλειο είναι επίσης σε θέση να επιδιώξει τους δικούς του σκοπούς στην Ευρασία που αφορούν τα σαουδαραβικά εθνικά συμφέροντα.
Για παράδειγμα, η Σαουδική Αραβία μπορεί να διπλασιάσει τα σχέδιά της για σημαντικές επενδύσεις στην Κεντρική Ασία, ένα τμήμα του ευρασιατικού χώρου το οποίο η Ρωσία παρακολουθεί στενά για κάθε ένδειξη δραστηριότητας από χώρες που θεωρεί ανταγωνιστικές προς τα ευρασιατικά της σχέδια.
Οι προσπάθειες των δημοκρατιών της Κεντρικής Ασίας να διαφοροποιήσουν τις οικονομίες τους μακριά από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο παρουσιάζουν προσοδοφόρες επενδυτικές ευκαιρίες για το Ριάντ, καθώς επιδιώκει τη δική του διαφοροποίηση πέρα από την ενέργεια στο πλαίσιο του μεγαλεπήβολου σχεδίου του MbS, Vision 2030.
Επιπλέον, η Σαουδική Αραβία μπορεί να αξιοποιήσει την υψηλή φήμη της με την Κίνα και τη Ρωσία για να αποτρέψει πιθανές αντιδράσεις από ανταγωνιστές στις κινήσεις της στην Ευρασία.
Ένα παράδειγμα αυτού είναι οι επενδύσεις του Ριάντ στο έργο του αγωγού φυσικού αερίου Τουρκμενιστάν-Αφγανιστάν-Πακιστάν-Ινδίας (TAPI), που αποτελεί αντίπαλο δέος για τις φιλοδοξίες του γειτονικού Ιράν να διεισδύσει στη μεγάλη αγορά φυσικού αερίου της Νότιας Ασίας.
Εάν το Ριάντ δεν είχε ευρασιατική συνεννόηση με το Πεκίνο και τη Μόσχα, η Τεχεράνη -που θεωρείται ζωτικό ευρασιατικό κράτος- θα έμπαινε στον πειρασμό να σημάνει συναγερμό για τις συναλλαγές του με το Ασγκαμπάτ, το οποίο αγοράζει επίσης σαουδαραβικό αμυντικό εξοπλισμό.
Η ευρασιατική στροφή του βασιλείου
Η κίνηση προς μια πιο διαφοροποιημένη εξωτερική πολιτική υπήρξε σχετικά ομαλή μετάβαση για τη Σαουδική Αραβία.
Παρά τη μεγάλη στρατιωτική αποτυχία του στην Υεμένη και τις επακόλουθες ανησυχίες για την ασφάλεια, το βασίλειο κατάφερε να βρει νέους εταίρους.
Αγκαλιάζοντας το ευρασιατικό παράδειγμα που προωθούν η Κίνα και η Ρωσία, η Σαουδική Αραβία είναι σε θέση να καλύψει τα κενά που αποκαλύφθηκαν στην εξωτερική της πολιτική μετά τη διακοπή της στρατηγικής της σχέσης με την Ουάσινγκτον στην περιοχή.
Αυτό τελικά παρουσιάζει ευελιξία για το βασίλειο να επιδιώξει τα δικά του εθνικά συμφέροντα, ενώ παράλληλα συμβάλλει στον ευρύτερο στόχο μιας πιο διασυνδεδεμένης ευρασιατικής κοινότητας.