Την άμεση αντίδραση της Τουρκίας προκάλεσε η επικύρωση συμφωνίας οριοθέτησης Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) μεταξύ Κύπρου και Λιβάνου, με την Άγκυρα να βλέπει τη συμφωνία ως τροχοπέδη στο δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας» που οραματίζεται για την Ανατολική Μεσόγειο.
Χθες, Τετάρτη, στο προεδρικό μέγαρο στην Μπάμπντα του Λιβάνου, γράφτηκε ο επίλογος μιας μακράς εκκρεμότητας που απασχολούσε την περιοχή από το 2007. Με απόφαση του προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ) -Νίκο Χριστοδουλίδη-, και του Λιβανέζου ομολόγου του -Ζοζέφ Αούν- υπεγράφη η συμφωνία που οριστικοποιεί τα θαλάσσια σύνορα. Η αντίδραση της Τουρκίας ήταν άμεση και αιχμηρή, καθώς αφορά ένα κρίσιμο γεωπολιτικό πεδίο.
Σε σχετική ανάρτησή του στο μέσο κοινωνικής δικτύωσης X, η οποία πλέον έχει αφαιρεθεί, ο εκπρόσωπος του τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών, Ονσού Κετσελί, αμφισβητούσε τη νομιμότητα της διαδικασίας, επαναφέροντας το επιχείρημα περί μη εκπροσώπησης των Τουρκοκυπρίων.
Συγκεκριμένα, στην ανάρτησή του έγραφε μεταξύ άλλων:
«Η ΚΔ υπογράφει διμερείς συμφωνίες με γειτονικές χώρες από το 2003, αγνοώντας τους Τουρκοκύπριους, οι οποίοι είναι κυρίαρχο και ίσο συστατικό στοιχείο του νησιού. (..) Πιο πρόσφατα, η Συμφωνία Οριοθέτησης ΑΟΖ που συνήφθη μεταξύ Λιβάνου και Κύπρου το 2007, αλλά δεν τέθηκε σε ισχύ, υπεγράφη εκ νέου. Αν και η περιοχή που καλύπτεται από την εν λόγω συμφωνία εμπίπτει εκτός της τουρκικής υφαλοκρηπίδας στην Ανατολική Μεσόγειο που καταχωρίσαμε στον ΟΗΕ το 2020, η χώρα μας προσεγγίζει το ζήτημα στο πλαίσιο του Κυπριακού και των δικαιωμάτων των Τουρκοκυπρίων. Υπενθυμίζουμε ότι η ΚΔ δεν εκπροσωπεί τους Τουρκοκύπριους ή ολόκληρο το νησί και δεν έχει καμία εξουσία να προβαίνει σε τέτοιες ενέργειες. Καλούμε τη διεθνή κοινότητα και ιδιαίτερα τις χώρες της περιοχής να μην υποστηρίξουν τα μονομερή βήματα της ΚΔ και να μην γίνουν εργαλείο στις προσπάθειες σφετερισμού των νόμιμων δικαιωμάτων και συμφερόντων των Τουρκοκυπρίων».
Η τουρκική διπλωματία εμμένει στην πάγια θέση της πως η ΚΔ δεν εκπροσωπεί το σύνολο του νησιού και, κατά συνέπεια, δεν έχει δικαιοδοσία να υπογράφει διμερείς συμφωνίες που δεσμεύουν θαλάσσιες ζώνες. Αν και παραδέχονται ότι η συγκεκριμένη περιοχή δεν επικαλύπτει την τουρκική υφαλοκρηπίδα όπως αυτή δηλώθηκε στον ΟΗΕ το 2020, η Άγκυρα «βλέπει» την εξέλιξη ως μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου αποκλεισμού της ίδιας και του ψευδοκράτους από το ενεργειακό παιχνίδι, καλώντας τη διεθνή κοινότητα να μην νομιμοποιεί τέτοιες μονομερείς ενέργειες.
Οι λόγοι πίσω από την εξέλιξη
Γιατί όμως τώρα;
Η συμφωνία αυτή έρχεται να σφραγίσει το τελευταίο ανοιχτό πεδίο στις οριοθετήσεις της Κύπρου, η οποία έχει ήδη κλείσει τα αντίστοιχα μέτωπα μμέσω των συμφωνιών οριοθέτησης ΑΟΖ με την Αίγυπτο το 2003 και το Ισραήλ το 2010. Με την ένταξη και του Λιβάνου, δημιουργείται ένας ενιαίος άξονας συνεργασίας που εκτείνεται από τον νότο έως τον βορρά της Ανατολικής Μεσογείου. Για τη Λευκωσία και τους δυτικούς συμμάχους της, αυτό μεταφράζεται σε νομική ασφάλεια για τις ενεργειακές εταιρείες ανοίγοντας τον δρόμο για μεγάλα έργα, όπως η ηλεκτρική διασύνδεση των δύο χωρών, για την οποία ήδη έχει ζητηθεί η τεχνική και οικονομική συνδρομή της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Επιπλέον, υπάρχει και ο παράγοντας της διεθνούς στήριξης. Οι Ηνωμένες Πολιτείες βλέπουν θετικά τη σύσφιξη των σχέσεων Κύπρου-Λιβάνου, καθώς θεωρούν ότι ενισχύει την κρατική υπόσταση του Λιβάνου έναντι της Χεζμπολάχ (σιιτική παραστρατιωτική και πολιτική οργάνωση), ενώ παράλληλα ανοίγει τον δρόμο για μελλοντικές αμερικανικές επενδύσεις στον τομέα της ενέργειας.
Η «Γαλάζια Πατρίδα»
Όλα ξεκίνησαν το 2003, όταν η ΚΔ άρχισε να χαράσσει την ΑΟΖ της. Η πρώτη υπογραφή με τον Λίβανο πραγματοποιήθηκε το 2007, ωστόσο έμεινε για χρόνια «κλειδωμένη» στο λιβανέζικο κοινοβούλιο. Η Τουρκία, εκμεταλλευόμενη τις πολιτικές ανισορροπίες στη Βηρυτό κατάφερε να παγώσει την επικύρωση για σχεδόν δύο δεκαετίες.
Στο μεσοδιάστημα, η Άγκυρα το 2011 προχώρησε στη λεγόμενη συμφωνία οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας με το κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου, προσπαθώντας να νομιμοποιήσει τις αξιώσεις της. Ήταν η περίοδος που άρχισε να διαμορφώνεται το δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας» (επίσης γνωστό ως Μάβι Βατάν), το οποίο αμφισβητεί το δικαίωμα των νησιών σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, υποστηρίζοντας ότι η Τουρκία έχει τη μεγαλύτερη ακτογραμμή και άρα τα περισσότερα δικαιώματα στην περιοχή. Το Μάβι Βατάν, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 2018, από τον τότε υπουργό Άμυνας της Τουρκίας Χουλουσί Ακάρ, διεκδικώντας μια θαλάσσια περιοχή 462.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων που καλύπτει την Ανατολική Μεσόγειο, την Κύπρο, το Αιγαίο και τον Εύξεινο Πόντο. Το «πάγωμα» της συμφωνίας Κύπρου-Λιβάνου ήταν μια από τις λίγες διπλωματικές νίκες της Άγκυρας εκείνη την περίοδο, μια νίκη που πλέον ακυρώθηκε.
Ο ρόλος της Συρίας
Αναλυτές στην Τουρκία κάνουν λόγο για στρατηγική περικύκλωση, καθώς βλέπουν να σχηματίζεται ένας άξονας Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ-Λιβάνου-Αιγύπτου, ο οποίος αφήνει την Τουρκία εκτός ενεργειακών αξιώσεων. Η απάντηση της Άγκυρας φαίνεται πως θα αναζητηθεί σε νέα πεδία. Ήδη, Τούρκοι αξιωματούχοι, όπως ο Υπουργός Μεταφορών Αμπντουλκάντιρ Ουραλόγλου, έχουν αρχίσει να μιλούν ανοιχτά για την ανάγκη οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών με τη Συρία, μόλις σταθεροποιηθεί η πολιτική κατάσταση στη Δαμασκό. Η κίνηση αυτή ερμηνεύεται ως προσπάθεια της Τουρκίας να προσεγγίσει μία χώρα που θα «σπάσει» το συνεχές της ακτογραμμής, υπό το φόβο της απομόνωσης.
Παράλληλα, έργα όπως το καλώδιο CADMOS-2 (υποθαλάσσιο σύστημα οπτικών ινών που θα συνδέσει Λίβανο και Κύπρο μέσω των Σταθμών Προσαιγιάλωσης Καλωδίων “CLS”) και η ηλεκτρική διασύνδεση (το υπό μελέτη έργο διασύνδεσης των δικτύων ηλεκτρισμού των δύο χωρών με τη στήριξη της Παγκόσμιας Τράπεζας) δείχνουν ότι η Κύπρος μετατρέπεται σε κόμβο σταθερότητας, αφήνοντας στην Τουρκία τον ρόλο του αποσταθεροποιητικού παράγοντα που προσπαθεί να επιβάλει τις επιδιώξεις του του μέσω της ισχύος και όχι του διεθνούς δικαίου.
