Στις 19 Ιουνίου 1951, πεθαίνει ο Άγγελος Σικελιανός, ένας από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους της νεοελληνικής ποίησης.
Γράφει «ΤΟ ΒΗΜΑ» την επομένη του θανάτου του.
«Η Ελλάς, όλη η Ελλάς, με ό,τι την εκφράζει πιο βαθειά και ό,τι καθορίζει την αιωνία πνευματική της υπόστασι, πενθεί από χθες το θάνατο του μεγαλύτερου ποιητή της.
»Του μεγαλύτερου, όχι μέσα στις ομολογίες που προσφέρει η σύγχρονη ποίησις. Γιατί ο Σικελιανός δεν χωρεί εις τα πλαίσια των εκτιμήσεων που χρησιμοποίει συνήθως η κριτική, προκειμένου να αξιολογήση τους δημιουργούς ποιητικών έργων.
»Δεν είναι απλώς ένας ποιητής καλλίτερος, ή πολύ καλλίτερος από ωρισμένους άλλους ποιητάς της εποχής του. Είναι ο ποιητής, ο ακέραιος, ο απόλυτος, με την καθολική του σημασία, κάτι που θυμίζει αυτά τα μυθικά δέντρα των αρχαίων μαντείων, που εχρησμοδοτούσαν με τον αέρα, καθώς γινότανε φωνή περνώντας ανάμεσα από το μαγικό τους φύλλωμα.
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 20.6.1951, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Αποκάλυψη
»Ο Σικελιανός είναι η ποίησις, μ’ όλο το ανεξιχνίαστο βάθος της, μ’ όλο το δονούμενο μυστήριό της. Για τούτο η εμφάνισίς του στα Ελληνικά γράμματα κατά την πρώτη δεκαετηρίδα του Εικοστού Αιώνος, είχε κάτι το αποκαλυπτικό
»Ερχότανε, σαν να ανεμένετο από όλα τα πνευματικά αστάθμητα αυτού του τόπου. Γιατί η αξία, η αληθινά απαράμιλλη, που παρουσιάζει η ποίησι του Σικελιανού έχει για πρώτο, για κύριο χαρακτηριστικό της την ελληνικότητα.
»Την πιο αδρή, την πιο έντονην ελληνικότητα. Με τον ποιητή που έγραψε τον “Αλαφροΐσκιωτο” και τόσα άλλα αριστουργήματα, που θα μείνουν αιώνια στην Ελληνική Γραμματολογία, η ποίησι της Ελλάδος που εζούσε ως τότε στο περιθώριο της Ευρωπαϊκής της Φράγκικης, με τις επιδράσεις των σχολών του Δυτικού κόσμου, ξαναβρίσκει μονομιάς όλο τον αδρό, τον αγνότερα εθνικό τόνο της.
Η πνευματική επαφή με το ελληνικό ποιητικό αίσθημα
»Είναι σαν ν’ άνοιξε ένα τεράστιο αρτεσιανό φρέαρ μέσα στην Ελληνική γη, μέσα στο πνευματικό της έδαφος κι άξαφνα να ανέβλυσαν όλες οι καρτερικές δυνάμεις, οι κρυμμένες στο βάθος, οι απωθημένες στα έγκατα της Ιστορίας μας.
»Και όλος ο Ελληνικός κόσμος εδοκίμασε την απερίγραπτη ικανοποίησι ότι με την ποίησι του Σικελιανού αποκαθιστά την πνευματική επαφή του με το πραγματικά Ελληνικό ποιητικό αίσθημα.
»Ότι ξαναμπαίνει στη μεγάλη παράδοσι, τού έρχεται από τους αρχαίους, από τους τραγικούς, από τους Δελφούς, από τους Ιερείς, από το Διόνυσο, και από τον Απόλλωνα. Από τη Μητέρα του Θεού. Από το Βυζαντινό Μυστρά. Από το Διγενή Ακρίτα. Από τα παραμύθια της Ελλάδος, από τα βουνά της, από τα ακρογυάλια της.
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 30.6.1951, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
»Μέσα στην ποίησί του, όπου τις ωχρές, τις ρωμαντικές, τις μελοδραματικές φόρμες που εδανειζόμαστε έως τότε από την Ευρώπη- εκτός βέβαια ωρισμένων εξαιρέσεων – τις αντικατέστησε με την αδρότητά της μία αίσθησι όπως του αρχαίου γλυπτού.
»Ξαναζωντανεύει η Ελλάς με ό,τι έχει διαρκές, ακατανίκητο από το χρόνο αιώνια ανθρώπινο.
»Η φιλία, ο θαυμασμός προς το μεγάλο ποιητή, η αγάπη προς τον ανιδιοτελή και εγκάρδιο άνθρωπο, θα συνοδεύουν σήμερα το Σικελιανό στην τελευταία του κατοικία. Αλλά κανένας δεν μένει με την εντύπωσε πέθανε.
»Ένας άλλος Σικελιανός, ο άφθαρτος, ο ποιητής, θα μείνη αθάνατος μέσα στη μνήμη και την υπερηφάνεια των Ελλήνων».
«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 11.5.1927, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Η Δελφική ιδέα
Ένα από τα μεγαλύτερα οράματα του Άγγελου Σικελιανού, την ιδέα δηλαδή δημιουργίας μιας παγκόσμιας πνευματικής κοινότητας με στόχο την αλληλεγγύη μεταξύ των λαών και την πνευματική τους ανύψωση έχοντας στο επίκεντρο τα ιδεώδη του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού.
«Ο Σικελιανός, εκκινών εκ της πίστεως, ότι αι βαθύτεραι και γενετικαί αρχαί, αι οποίαι ενέπνευσαν και ερρύθμισαν την γένεσιν και διαμόρφωσιν του κλασσικού πολιτισμού, ηγνοήθησαν και παρερμηνεύθησαν, επρέσβευσεν ότι αυταί δύνανται, βαθύτερον εξεταζόμεναι και αναγνωριζόμεναι, να υψώσουν τας κοινωνίας υπεράνω (…) των υπό ποικίλας ιδεολογικάς μορφάς καταπιεζόντων τους λαούς κοινωνικών φανατισμών και πολιτικών θεσμών, εις μίαν πνευματικήν ανεξαρτησίαν και ψυχικήν λύτρωσιν. (…)
»Προς τον σκοπόν τούτον ωργάνωσε κατά τον Μάιον του 1927 τας Δελφικάς εορτάς, αι οποίαι απετέλεσαν σταθμόν εις την καλλιτεχνικήν ζωήν της Ελλάδος.
»Αι εορταί αυταί επανελήφθησαν και κατά τον Μάιον του 1930, εις αμφοτέρας τας εορτάς ταύτας συνέβαλεν εις την επιτυχίαν των και η Εύα Σικελιανού. (…)
Ακαδημία Αθηνών
»Τελευταίως παρά την εσωτερικήν του αντίδρασιν επείσθη παρά φίλων του να υποβάλη υποψηφιότητα εις την Ακαδημίαν εις διαδοχήν του Δροσίνη.
»Ο θάνατος όμως επρόλαβε την εκλογήν του. Έτσι ο μεγαλύτερος Έλλην ποιητής των νεώτερων χρόνων περνά εις τα Ηλύσια χωρίς επίσημον καθιέρωσιν του ποιητικού του μεγαλείου».