Με απρεπείς χαρακτηρισμούς προς τον πρόεδρο της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο επιχείρησε ο αρθρογράφος του Protagon Κώστας Γιαννακίδης να αποκαθάρει τον Νίκο Μέρτζο από το στίγμα του χουντικού παρελθόντος του: “Η απόφαση για ανάκληση της παρασημοφόρησης του Νίκου Μέρτζου είναι φαιδρή. Είναι γελοία και προσβάλλει πρωτίστως τον ίδιο τον πρόεδρο της Δημοκρατίας”, αποφαίνεται ο δημοσιογράφος του Protagon και διερωτάται: “Πως είναι δυνατόν ο ίδιος ο αρχηγός του κράτους να άγεται και να φέρεται από αντιδράσεις;”
Δε γνωρίζω από πού αντλεί τη βεβαιότητά του ο Κώστας Γιαννακίδης ότι ο Νίκος Μέρτζος έπρεπε να τιμηθεί, μάλιστα, ως “εμβληματική” προσωπικότητα: ούτε αντιλαμβάνομαι τι ακριβώς σημαίνει το επίθετο “εμβληματικός” στην περίπτωση του συγκεκριμένου ατόμου. Προφανώς ο Κώστας Γιαννακίδης έχει τη δική του αντίληψη των πραγμάτων και θέλει να ευρύνει το βλέμμα μας με την επίκληση και άλλων δραστηριοτήτων του Νίκου Μέρτζου, εκτός από εκείνες, κατά τη διάρκεια του δικτατορικού καθεστώτος: “όμως, μισό λεπτό, όσοι δεν γνωρίζουν τον άνδρα, οφείλουν να σημειώσουν δύο τρία πράγματα”. Και αρχίζει Κώστας Γιαννακίδης να “διαφωτίζει” το αναγνωστικό κοινό του Protagon με διάφορες λαθροχειρίες στα ιστορικά δεδομένα για να αποδείξει την “εμβληματικότητα” του υποτιθέμενου “θύματος” της μνησικακίας των Αριστερών:
Ο Νίκος Μέρτζος, γράφει ο Κώστας Γιαννακίδης, “συνέδεσε το όνομά του με τον >Ελληνικό Βορρά<, μια εφημερίδα δεξιών, πατριωτικών θέσεων”. Εδώ έχουμε το πρώτο ολίσθημα του συντάκτη του Protagon: ο “Ελληνικός Βορράς” στη δεκαετία του 1960 είχε αναδειχθεί σε φερέφωνο της άκρας δεξιάς και των τραμπούκων του λεγόμενου “κράτους της Δεξιάς” και σε αυτήν την εφημερίδα – κάτι που γνωρίζει εδώ και πολλά χρόνια η ιστορική έρευνα – επέλεξε για προφανείς λόγους να δημοσιεύσει επιστολή του ανωνύμως ένας από τους μετέπειτα πρωταγωνιστές του απριλιανού πραξικοπήματος. Υπήρξε αντικομουνιστική και αντιδημοκρατική, κοινωνικώς υπεραντιδραστική, με ανοικτά εχθρική διάθεση προς την σύγχρονη τέχνη και, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, κυρίως κατά τα πρώτα έτη, απηύθυνε προσωπικές απειλές σε όσους εξέφραζαν κάποια δυσαρέσκεια προς το καθεστώς!
Ο “Ελληνικός Βορράς” δεν ήταν απλώς μια φίλα προσκείμενη εφημερίδα προς το δικτατορικό καθεστώς: ήταν ένα φύλλο με φασιστική κατεύθυνση στο πλαίσιο ανάλογων τάσεων που υπήρχαν μέσα στο ίδιο το καθεστώς. Αυτό φαίνεται και στη μετάβαση από την πρώτη φάση (δηλαδή από τον Γεώργιο Παπαδόπουλο) στη δεύτερη φάση του καθεστώτος (δηλαδή στον Δημήτριο Ιωαννίδη): αρκεί να διαβάσει κανείς την “κριτική” που ασκεί ο διευθυντής σύνταξης Ηλίας Κύρου στον Γεώργιο Παπαδόπουλο μετά την μετάβαση στην “κατάσταση Ιωαννίδη”. Δε μιλάμε, απλώς, για μια εφημερίδα, αλλά για ένα φύλλο μπλεγμένο στα βαθιά των φατριασμών του καθεστώτος και, μάλιστα, από φασιστίζουσα αφετηρία.
Ο Κώστας Γιαννακίδης επιχειρώντας να “ξεπλύνει” – κατά το κοινώς λεγόμενον – τον “εμβληματικό” Νίκο Μέρτζο και να αμβλύνει τη συμμετοχή του στην “Συμβουλευτική” της χούντας αποδέχεται άκριτα τον ισχυρισμό του τελευταίου, ότι συμμετείχε σε αυτήν κατά προτροπή του Ευάγγελου Αβέρωφ. Και αφού πεισθεί για την ειλικρίνεια του “εμβληματικού” συμπληρώνει: “Ήταν η γνωστή άποψη του Αβέρωφ περί >γέφυρας<”. [Για τη σχέση με τον Ευάγγελο Αβέρωφ, βλ. το άρθρο στο Διαδίκτυο: Όμηρος Ταχμαζίδης, Ο Νίκος Μέρτζος παραχαράσσει την ιστορική μνήμη]
Ο Κώστας Γιαννακίδης επικαλείται επίσης και όλες τις δικαιολογίες που εφηύρε ο Νίκος Μέρτζος για να δικαιολογήσει τη συμμετοχή του στο καθεστώς της δικτατορίας. Αναμασάει ακόμη και εκείνη τη φράση της φασιστίζουσας –λαϊκίστικης έπαρσης του “εμβληματικού” με την οποία τούτος επιχείρησε να αυτοπροβληθεί ως δημοφιλές άτομο στην κοινωνία της Θεσσαλονίκης καταχρώμενος με περισσό θράσος την αξιοθαύμαστη ανοχή που έδειξε έναντί του ο δημοκρατικός κόσμος της πόλης περιοριζόμενος –σε μια επίδειξη απαράμιλλου πολιτικού ήθους και πολιτικής ευγένειας – στην σιωπηρή αποδοκιμασία του: “Καλώ τους κατήγορους μου να διασχίσουμε παράλληλα όποιον δρόμο της Θεσσαλονίκης και της Μακεδονίας ώστε να συγκρίνουμε επί τόπου τα αισθήματα των διερχόμενων πολιτών”.
Αλλά ο συνεργάτης του Protagon, για λόγους προς το παρόν αδιευκρίνιστους, θέλει να “λευκάνει” και να απαλλάξει τον “εμβληματικό” από το παρελθόν του, προσπαθώντας, μάλιστα, να τον θυματοποιήσει: “Στη χώρα όπου τα στερεότυπα έχουν μεγαλύτερη σημασία από την ουσία, η διασύνδεση με τη χούντα λαμβάνει, όπως και να το κάνεις, τη θέση βαρόμετρου στη διαδρομή ενός ανθρώπου. Όμως στην περίπτωση του Μέρτζου δεν έχεις μπροστά σου έναν χωροφύλακα ή έναν ημιάγριο λοχαγό, Έχεις έναν πνευματικό άνθρωπο…”.
Δεν γνωρίζω τι ακριβώς εννοεί με τον χαρακτηρισμό “πνευματικός άνθρωπος” ο Κώστας Γιαννακίδης, όταν αναφέρεται στον Νίκο Μέρτζο.
Σημειώνω ότι ο Νίκος Μέρτζος, ως γνήσιος πνευματικός επαρχιώτης της εποχής, αντέδρασε σφόδρα με εξυπνακίστικο τρόπο, μαζί με έναν εσμό ακροδεξιών, παλιάς και νέας κοπής – ανάμεσά τους και ένας παλαιός “τριεψιλίτης” που είχε τη γνωστή χιτλερική άποψη για τη σύγχρονη τέχνη – όταν τοποθετήθηκε το γλυπτό Cor–Ten του Γιώργου Ζογγολόπουλου στην πύλη της πλατείας Συντριβανίου.
Ο “εμβληματικός” επίσης ποτέ δεν έκρυψε την απέχθειά του προς τους “διανοούμενους”, κυρίως τους “προοδευτικούς” σε εισαγωγικά, όπως σημειώνει σε ένα από τα “Βορεινά Υστερόγραφά” του: “…σαν άνθρωποι σοφοί και αγνοί, απεχθάνονται την βία, το χυμένο αίμα, τον ολοκληρωτισμό. Τους αρέσει ο διάλογος υπό την προϋπόθεση ότι θα συμφωνεί με την >πρόοδο<.
Τα σκεφτόμουν όλα αυτά … γιατί η επικαιρότητα στην Χιλή ξεχείλησε αίμα πάλι. Και λόγος κανείς δεν ακούγεται από την πλευρά της διανόησης. Άχνα. Ενώ όταν ανέβηκε στην εξουσία ο μαρξιστής πρόεδρος Αλλιέντε – με την βοήθεια των Χριστιανοδημοκρατών – η ευτυχία των ανθρώπων ήταν ανείπωτη. Κάθε πρωί και ένα άρθρο για τον μεγάλο πρόεδρο, για την μεγάλη μεταρρύθμιση, για το ξέφρενο πανηγύρι ων λαϊκών μαζών. Αυτά δε όλα στον αστικό υποτίθεται, τύπο. Γιατί οι διανοούμενοι δεν είναι κομμουνισταί. Είναι >προοδευτικοί<. Κάτι πολύ σπουδαίο. Απολαμβάνουν τα μεγάλα σαλόνια, εισπράττουν αργομισθία από το καταραμένο κεφάλαιο, τους αρέσει το ουίσκι με παγάκια, είναι στην κορυφή του αστικού κόσμου. Και, από εκεί ψηλά, ξαπλωμένοι σε μια σαιζ-λονγκ, γνέφουν φιλικά προς τον κομμουνισμό….” [Νίκος Μέρτζος, Οι “προοδευτικοί”, εφημ. “Ελληνικός Βορράς” (Βορεινά Υστερόγραφα), Παρασκευή 16 Ιουνίου 1971]
Και αν οι διανοούμενοι προκαλούν κάποια σχετική δυσαρέσκεια με τον “προοδευτισμό” τους στον Νίκο Μέρτζο, δε συμβαίνει το ίδιο με τους εορτασμούς της λεγόμενης “Πολεμικής Αρετής” των Ελλήνων, που διοργάνωνε το καθεστώς στα στάδια της χώρας: “Το σύνολο των αρχαίων Ελλήνων με τις περικεφαλαίες, τα άλογα που μόλις συνεκρατούντο από τους ιππείς, τα τείχη, τα φώτα, οι φωνές ήσαν κάτι άλλο. […] Θα ημπορούσε να φαντασθεί κανείς εκείνους τους ευσταλείς άνδρες σε όλες τις εποχές, κάτω από κάθε καιρό, σε όλα τα πεδία των μαχών και σε όλα τα στάδια. Γιατί ένοιωθες, κάτω από τις στολές, τα κορμιά να αγρυπνούν δυνατά, με όλους τους μυώνες ανεπτυγμένους σε αρμονία να περιμένουν το πρόσταγμα για να το αρπάξουν στον αέρα.
Με κινήσεις πλαστικές, που δεν είχαν τίποτε σπασμωδικό, ένας Λόχος πολεμιστών ανεπτύχθη στον μεγάλο στίβο, κάτω απ΄ τα φώτα, και έδωσε όλο το μεγαλείο ενός πειθαρχημένου συνόλου, το οποίο δεν κινείται με νήματα αλλά υπακούει σε μια εσωτερική αρμονία, σε μια αίσθηση άρρηκτης και συνάμα εύπλαστης και δημιουργικής ενότητας.
Έβλεπες από μακριά τα μάτια να σπιθίζουν, τα κεφάλια να στέκουν περήφανα, τα χέρια να κρατούν τα όπλα σαν προέκταση της ζωντανής και τρομερής μάζας. Και τότε μόνον, βλέποντας τα σημερινά παιδιά, ένοιωθες πως θάπρεπε να κινούνται με τις τεράστιες σάρισες εμπρός οι Μακεδόνες πεζεταίροι. Τι φράγμα και τι τρόμος κινούμενου ατσαλιού θα ήσαν εκείνοι οι παλαιοί πολεμισταί…. Άλλωστε και όλες οι μεγάλες μάχες των Ελλήνων, στα παλιά χρόνια, έτσι κερδήθηκαν. Με την πειθαρχημένη κίνηση και την ενότητα που πολλαπλασίαζε πάντοτε τις δυνάμεις και συνέτριβε σαν γροθιά, την πλαδαρότητα των αριθμών…”. [Ν.Ι.Μέρτζος, Πολεμική Αρετή, εφημ. “Ελληνικός Βορράς”( Βορεινά υστερόγραφα), Τρίτη 31 Αυγούστου 1971 – ευρέθηκε στο Καυταντζόγλειο ως εκπρόσωπος της “Συμβουλευτικής Επιτροπής”]
Αντιδραστικές και σεξιστικές – σε πλείστα όσα κείμενά του αντιμετωπίζει το γυναικείο σώμα με βλέμμα λιγωμένης στέρησης- είναι και οι αντιλήψεις του για τα πρώτα σκιρτήματα της γυναικείας χειραφέτησης και της σεξουαλικής απελευθέρωσης των νέων εκείνης της εποχής – ακόμη και των δεκαπεντάχρονων (sic): “…Μούλεγαν κάποτε για μια μικρούλα που πυρπολούσε την Δράμα κατά βούλησιν. Με την κοντή ποδίτσα της αγωνιώσα να συγκαλύψει καμπύλες δαιμονιακές και με τα βιβλία στο χέρι διέσχιζε κατά σύστημα την κεντρική αγορά εν πλήρει αθωότητι. Η αθωότης των επουρανίων αγγέλων συναγωνίζονταν όλους τους δαίμονες των υποχθονίων πειρασμών. Και, σιωπηλή, με βλέμμα έρπον πάνω στη γη, γλιστρούσε ανάμεσα στο πλήθος ανοίγοντας ορθάνοικτες μια προς μια τις θύρες των γραφείων και των καταστημάτων από όπου, αλλόφρονες ξεπρόβαλλαν εντιμότατοι αστοί, στηρίγματα της κοινωνίας.
Εφαίνονταν η μικρούλα ωσάν να έπλεε επάνω από τον βόρβορο των ρείθρων παραμερίζοντας σαν χερουβείμ τις λέξεις και τις προτάσεις. Έμοιαζε ότι δεν άκουγε τίποτε, ότι οι κουβέντες και τα πειράγματα έκρουαν τα υπέροχα αυτάκια της με ήχους ακατανόητους. Ήταν ανωτέρα πάσης υποψίας η μικρούλα, αλλά και τόσο κοντά στην πυρκαΐα. Οπότε, εκεί, που άρχιζαν να γεννώνται αμφιβολίες και τύψεις – >τι φταίει το καημένο το παιδί που τόκανε όμορφο ο Θεός< – τα χείλη της εσχημάτιζαν, με όλη την παιδικότητα των δεκαπέντε χρόνων: >θα κλείσω κανένα σπίτι εγώ<.
Δεν ενδιαφέρει αν το αγγελάκι ή τα άλλα αγγελάκια >έκλεισαν κανένα σπίτι<. Το ζήτημα είναι πως τα άτιμα γνωρίζουν τι περιέχουν. Και απροκαλύπτως κινούνται στα όρια του Ποινικού Κώδικος”. [Νίκος Μέρτζος, Λολίτες, “Ελληνικός Βορράς” (Βορεινά υστερόγραφα), Σάββατον 11 Μαρτίου 1972]
Θα μπορούσα να παραθέσω πλείστα όσα εδάφια από αντιδραστικά κείμενα του “εμβληματικού”, από την εποχή πριν και μετά τη δικτατορία, αλλά προτίμησα αυτά από την περίοδο του καθεστώτος για να αναδείξω πλευρές μιας καθημερινότητας άγνωστης στη σημερινή νέα γενιά: η δεκαπεντάχρονη “Λολίτα” του Νίκου Μέρτζου είναι το κορίτσι της διπλανής πόρτας της γενιάς μου που προσπαθεί να γλιστρήσει προς την ενηλικίωση αποφεύγοντας τα λιγωμένα βλέμματα μιας γενιάς ανδρών βουτηγμένης μέσα στην υποκρισία.
Ευτυχώς τους νικήσαμε…
Ο Όμηρος Ταχμαζίδης είναι μέλος του Ε.Γ. της “Σοσιαλιστικής Προοπτικής”
