«Τα μονοπώλια εμποδίζουν την ανάπτυξη mRNA εμβολίων…» Όχι, δεν το είπε κάποιο chat-bot πρώτης γενιάς, ικανό να φτιάχνει προτάσεις με σχετικά σωστό συντακτικό αλλά τελείως σουρεαλιστικό νόημα… Δυστυχώς αυτός είναι ο τίτλος άρθρου στη στήλη «Επιστήμη» του «Ριζοσπάστη», άρθρου που από τα τέλη Ιουλίου απειλεί να κάψει τον εγκέφαλο του ανυποψίαστου αναγνώστη. Ο συντάκτης του αναφέρει ως πηγή το “Scientific American”, δίχως όμως να διαχωρίζει ορατά τις δικές του σκέψεις από εκείνες των …συντρόφων του από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού.
Ακούστε πράγματα, λοιπόν, τα μονοπώλια: ο τρίτος κόσμος χάνεται γιατί δεν έχει πρόσβαση στα εμβόλια της Pfizer και της Moderna, που τόσο στενοκέφαλα αρνούνται να παραχωρήσουν τις πατέντες τους. Ως αποτέλεσμα οι φουκαράδες πεθαίνουν σαν τις μύγες – και μάλιστα ανεμβολίαστοι, πράγμα που ασχέτως δόγματος και κοσμοθεωρίας, θα μετρήσει αναμφίβολα εις βάρος τους κατά τη μεταθανάτια κρίση… Αυτά από την αριστερά του περισσού, υπάρχει όμως αντίλογος και είναι επιβεβλημένο να διατυπωθεί. Για τη συνέχεια θα χρησιμοποιήσω στοιχεία σχεδόν αποκλειστικά από την αγγλική έκδοση της Wikipedia, μόλο που είναι προκατειλημμένη – ξέρετε δα υπέρ ποιων. Ας πούμε ωστόσο πως είναι μια πηγή κοινώς αποδεκτή, μπας και συνεννοηθούμε…
Για αρχή, μια παρατήρηση: τα λήμματα για τα εμβόλια έπαψαν πρακτικά να ενημερώνονται από το καλοκαίρι του 2021. Γιατί άραγε; Έφταιξε η θερινή χαλάρωση της «πανδημίας» ή τα κακά μαντάτα από τις δεκάδες χώρες όπου οι εμβολιασμοί είχαν μεν προχωρήσει, αλλά από ανοσία της αγέλης τζίφος; Βγάλτε τα δικά σας συμπεράσματα… Εκτός πάντως από τα τέσσερα σκευάσματα που κυκλοφορούν στην Ελλάδα, στη Wikipedia μπορεί κανείς να μετρήσει τουλάχιστον 20 με 25 ακόμη. Ας τα δούμε λοιπόν, ομαδοποιημένα ανά φαρμακευτική κατηγορία:
Εμβόλια mRNA: Το Pfizer-BionTech (γνωστό στις ντόπιες πιάτσες ως «το καλό») και το ελαφρώς πιο …σικάτο Moderna. Μέσα σε χάι τεκ φάκελο από συνθετικά νανολιπίδια κρύβεται το εργαστηριακά κατασκευασμένο μήνυμα για τη σύνθεση της ακίδας του κοροναϊού – με έξι-εφτά τροποποιήσεις, αν δεν με απατά η μνήμη μου. Αυτές έγιναν για να αυξηθεί η σταθερότητα κι η διάρκεια ζωής του αγγελιοφόρου RNA, για να αποτραπεί η αναγνώρισή και καταστροφή του ως ξένου (που είναι) από τους θεμελιώδεις μηχανισμούς άμυνας του οργανισμού και για να αυξηθεί ο ρυθμός έκφρασης κι η ποσότητα της πρωτεΐνης-αντιγόνου που θα συντεθεί. Επιπλέον η ακίδα του ιού είναι ελαφρώς πειραγμένη – έχει δυο προλίνες παραπάνω για να στέκεται ντούρα και κοτσωνάτη, ώστε να διευκολύνεται η παραγωγή αντισωμάτων. Υπήρχε και τρίτος στην παρέα, το εμβόλιο της CureVac – με απείραχτη ακίδα. Πάνω του η CEPI (θα την δούμε παρακάτω) είχε επενδύσει γενναία ποσά από την …τσέπη της, η ανάπτυξη του όμως σταμάτησε καθώς ούτε καν οι δημιουργοί του δεν πείσθηκαν για την αποτελεσματικότητά του. Όταν ωστόσο εγκρίθηκαν τα άλλα δύο και φάνηκαν οι …πραγματικές τους δυνατότητες, αποδείχθηκε πως μάλλον δεν υστερούσε και τόσο. Κρίμα και πάλι κρίμα…
Εμβόλια με φορέα ιό: Από αυτά ξέρουμε το Oxford-AstraZeneca και το Janssen της ομώνυμης ολλανδέζικης εταιρείας, θυγατρικής μιας βελγικής φαρμακευτικής η οποία με τη σειρά της ανήκει στην αμερικάνικη Johnson & Johnson – εδώ το αποκαλούμε σκέτα Johnson, καθότι έχουμε μητριαρχία… Κάτι έχουμε ακούσει και για το Sputnik-V, καθώς εκτοξεύτηκε πρώτο όπως ο συνονόματός του δορυφόρος, κάνοντας άπαντες να σκάσουν από τη ζήλια τους ομοίως… Εδώ ανήκει και το εμβόλιο της κινέζικης CanSino, που με το εύστοχο όνομά της μας θυμίζει πως η ζωή είναι ένα ρίσκο… Όλα τους περιέχουν DNA που κωδικοποιεί την ακίδα του ιού (ξερή ή ελαφρώς τροποποιημένη) συσκευασμένο εντός αδενοϊών που έχουν χάσει την ικανότητα αναπαραγωγής τους. Το Sputnik χρησιμοποιεί δύο τύπους τροποποιημένου ανθρώπινου αδενοϊού, το ολλανδικό και το κινέζικό από έναν, ενώ το Oxford-Zeneca έκανε την έκπληξη χρησιμοποιώντας αδενοϊό χιμπατζή. Μικρή η διαφορά, θα μου πείτε…
Δύο παλαιότερες επιτυχίες της επιστήμης των πολυεθνικών…
Αδρανοποιημένα εμβόλια: Δεν τα είδατε καθόλου αυτά, σύντροφοι, την ελπίδα και τη χαρά του αναπτυσσόμενου κόσμου; Έχουν βγάλει τουλάχιστον τρία οι κινέζοι, δύο οι ιρανοί κι από ένα οι ινδοί, οι ρώσσοι, οι καζάχοι και οι τούρκοι. Ακόμη και οι αμερικανο-γάλλοι ιμπεριαλιστές φρόντισαν να δώσουν το παρών στα εμβόλια της κατηγορίας αυτής, που αποτελούνται από ολόκληρους ιούς αδρανοποιημένους χημικά, ουσιαστικά νεκρούς, που δίνουν ωστόσο τη δυνατότητα στο ανοσοποιητικό σύστημα να επεξεργαστεί εκ του ασφαλούς αντιγόνα τόσο της ακίδας όσο και της κάψας του ιού.
Εμβόλια υπομονάδων: Περιέχουν επιλεγμένα τμήματα αντιγόνων, συνδεδεμένα ή συνοδευόμενα από παράγοντες που διεγείρουν την ανοσοαπόκριση. Εδώ γίνεται χαμός και σίγουρα όλο και κάποιο θα ξεχάσω. Οι κινέζοι έχουν το Zifivax και κάμποσα ακόμη, οι ταϊβανέζοι έφτιαξαν κι αυτοί το δικό τους, όπως κι οι νοτιοκορεάτες, οι αμερικανοί και οι ιρανοί. Εδώ ανήκει και το τρίτο ρωσσικό, το EpiVacCorona – ένα εμβόλιο πεπτιδίων με την απίστευτη πρωτιά (κατά τη Wikipedia πάντα) να αμφισβητείται από ανεξάρτητη έρευνα που διοργάνωσαν οι ίδιοι οι εθελοντές στους οποίους χορηγήθηκε κατά τις δοκιμές έγκρισής του! Στο Τουρκμενιστάν πάντως κυκλοφορεί με πλήρη έγκριση… Εδώ πρέπει να αναφέρουμε το σκεύασμα της Novavax, την τρίτη, φαρμακερή και επιτέλους επιτυχημένη προσπάθεια της CEPI. Το αγαπημένο μου της κατηγορίας πάντως είναι το SOBERANA 2, που αποτελείται από ένα κομματάκι της ακίδας του ιού, συνδεδεμένο με το – ισχυρότατο αντιγονικά – τοξοειδές του τετάνου. Το όνομά του αποτελεί παραπομπή στον ισπανόφωνο όρο για την «εθνική κυριαρχία». Vamos companieros, viva la revolution Cubana! Στην ίδια κατηγορία ανήκει και το άλλο κουβανέζικο εμβόλιο, το Abdala, που βαφτίστηκε έτσι από ένα πατριωτικό θεατρικό έργο με θέμα τον απελευθερωτή της Λατινικής Αμερικής Χοσέ Μαρτί. Ούτε αυτό όμως στάθηκε ικανό να συγκινήσει τους επιστημονικούς συντάκτες του «Ρ»…
Στην πιάτσα κυκλοφορούν και αρκετά σκευάσματα άλλων τύπων, εγκεκριμένα ή πειραματικά – αν μετά από τόσες αλλαγές των κανονισμών είστε σε θέση να ξεχωρίσετε τη διαφορά των δύο όρων, γράψτε στη διεύθυνση της iskra για να μας διαφωτίσετε… Ορισμένα από αυτά χρησιμοποιούν φουτουριστικές τεχνολογίες κι αξίζει να αναφέρουμε τουλάχιστον το ινδικό ZyCoV-D, που είναι εμβόλιο πλασμιδίου DNA και χορηγείται με ειδικό «πιστόλι» με ελατήριο υψηλής πίεσης (μπρρρ!) καθώς και το επικό καναδέζικο CoVLP. Αυτό είναι κυριολεκτικά… μπόλι, αφού προκύπτει από τη μόλυνση φυτών του γένους Nicotiana με γενετικά τροποποιημένα βακτήρια, με τελικό αποτέλεσμα να σχηματίζονται στα φύλλα «σωματίδια παρόμοια με ιούς» που φέρουν την ακίδα του κοροναϊού. Αν αναρωτιέστε, η (όποια) ανοσία εξακολουθεί να έρχεται μέσω τρυπήματος και όχι καπνίζοντας, δυστυχώς…
Η CEPI – Coalition for Epidemic Preparedness Innovation – που λέτε, είναι η συμμαχία της Ε.Ε., της Νορβηγίας, της Γερμανίας, της Ιαπωνίας, του Ην. Βασιλείου, της Αυστραλίας και του Καναδά με το Ίδρυμα Melinda και Bill Gates, τη Vulkan Inc. της Jody Allen και του εκλιπόντος αδελφού της Paul (συνιδρυτή της Microsoft) και το Welcome Trust, που πήρε το όνομα του φαρμακοβιομήχανου που το ίδρυσε το 1936. Εκ του κοράκου «κρα», θα πείτε, ωστόσο δεν είναι αυτό το θέμα μας. Είδαμε πως η CEPI χρηματοδότησε το εμβόλιο της Novavax καθώς και αυτό της CureVac που τόσο άδικα πήγε άκλαυτο. Στο μεταξύ είχε επενδύσει και στο πολλά υποσχόμενο αυστραλέζικο V451. Όπως είπαμε, η ακίδα του ιού πρέπει να είναι «ντούρα και κοτσωνάτη» – δηλαδή όσο πιο κοντά γίνεται στην διαμόρφωση που ευνοεί ενεργειακά την παραγωγή αντισωμάτων. Η προσέγγιση του V451 είχε ενδιαφέρον: η ακίδα συγκρατούνταν από μια «μοριακή μέγγενη» – στην περίπτωσή μας μερικές πολυπεπτιδικές αλυσίδες με δομή δανεισμένη από μια πρωτεΐνη του ιού του AIDS. Τίποτε το επικίνδυνο, ωστόσο οι δοκιμές του εμβολίου σταμάτησαν στη φάση Ι, καθώς οι εθελοντές έβγαιναν ψευδώς θετικοί στα τεστ για τον HIV.
Στην επιστήμη αυτά συμβαίνουν – δεν πρόκειται για το βασίλειο του ορθού αλλά για τη μαγευτική και ανεξερεύνητη επικράτεια και του ορθού και του λάθους. Επιστήμονας δεν είναι όποιος φορά λευκή ποδιά και παίρνει σβάρνα τα κανάλια, αλλά όποιος μπορεί να τα ξεχωρίσει μεταξύ τους αυτά τα δυο και να προχωρήσει με βάση τα δεδομένα, πέρα από προσωπικές επιθυμίες ή οικονομικές προσδοκίες. «–Εσύ, σενιόρ, ψάχνεις κασκαντέρ…» θα πείτε, και θα έχετε δίκιο. Πριν κλείσουμε όμως το πρώτο μέρος αυτού του όχι και τόσο σύντομου άρθρου, ας δούμε τι έλεγε η επιστήμη πριν το καταστροφικό για αυτήν 2020.
Όσον αφορά τα «νεκρά» εμβόλια πάντοτε προβλημάτιζε η πιθανότητα μετάδοσης λόγω κακής αδρανοποίησης, ενώ θετικό θεωρούνταν το γεγονός της έκθεσης του ανοσοποιητικού σε μεγάλο αριθμό αντιγόνων, από διάφορα μέρη των παθογόνων. Επίσης οι απαιτήσεις για τη μεταφορά και αποθήκευσή τους είναι γενικά οι ελάχιστες. Για τα εμβόλια με φορέα ιό, αποτελεί πλεονέκτημα η δυνατότητα επιλογής των γονιδίων που προσφέρουν μεγάλη ανοσοαπόκριση και η δυνατότητα αποκλεισμού τυχόν τοξικών αντιγόνων. Μειονέκτημα αποτελούν οι απαιτήσεις ψύξης, που αν και σχετικά μέτριες αποτελούν πρόβλημα για ορισμένες περιοχές καθώς και η (σημαντική) πιθανότητα ο ιός φορέας να ανακτήσει τη δυνατότητα αναπαραγωγής του, με απρόβλεπτες κλινικές και εξελικτικές επιπτώσεις.
Τα εμβόλια υπομονάδων παρουσιάζονταν ως μία από τις περισσότερο υποσχόμενες λύσεις: δίνουμε στα κύτταρα του ανοσοποιητικού μόνο εκείνα τα τμήματα των αντιγόνων που προκαλούν ισχυρή ανοσία, συνδεδεμένα μάλιστα με ουσίες που ενισχύουν την ανοσοαπόκριση. Αυτό υπόσχεται χαμηλό κόστος παραγωγής και μειωμένες παρενέργειες – στη θεωρία τουλάχιστον – και παράλληλα μειωμένες συνήθως απαιτήσεις συντήρησης και μεταφοράς. Επίσης δεν στέλνουμε κάποιο «μήνυμα» στο εσωτερικό των κυττάρων και αποφεύγουμε και τη χρήση οχημάτων που μπορούν ξαφνικά να ξυπνήσουν και να δημιουργήσουν προβλήματα, όπως η «Κριστίν» του Στήβεν Κίνγκ.
Ακούγεται τέλειο, όμως δεν είναι απλό. Σκεφτείτε να σας ζητούσαν να διαλέξετε τα μέρη του/της ερωτικού σας συντρόφου που σας ερεθίζουν περισσότερο – και μάλιστα όχι ολόκληρα αλλά τις …υπομονάδες τους, ανακατεμένες με άλλα αντικείμενα που υποτίθεται πως σας κάνουν «κλικ». Δεν είναι και δύσκολο να καταλήξουν όλα σε ένα μεγαλειώδες ξενέρωμα, δεν νομίζετε; Η εξασφάλιση ανοσίας είναι αντίστοιχα περίπλοκη και συχνά η επιλογή της κατάλληλης υπομονάδας δεν είναι καθόλου εύκολη. Αυτό – μαζί με το ζήτημα των δεικτών ανοσοποίησης που χρησιμοποιήθηκαν – είναι και το αντικείμενο της δημόσιας (!) κριτικής που η Wikipedia λέει πως δέχονται οι σχεδιαστές του EpiVacCorona στην – αντιδημοκρατική υποτίθεται – Ρωσσία.
Διαβάζοντας κανείς τα Bulletins κορυφαίων πανεπιστημίων πριν το 2020, δίπλα στα αναμενόμενα οφέλη και πλεονεκτήματα των mRNA εμβολίων (φαρμακευτική καθαρότητα, ταχύτητα και κόστος παραγωγής, θεραπεία έως τώρα ανίατων ασθενειών) θα έβρισκε και τα μειονεκτήματά τους: ανάγκη για συνθήκες κατάψυξης όσον αφορά τα logistics και καινούριες απαιτήσεις για εγκαταστάσεις, εξοπλισμό και εκπαίδευση, όσον αφορά την παραγωγή. Προβλέπονταν δε πως η μαζική διαθεσιμότητά τους θα αποτελούσε σημαντική πρόκληση – γεγονός που επαληθεύτηκε. Για τις παρενέργειες, τέλος, το γενικό κλίμα ήταν πως μόλο που θεωρητικά δεν διαφαίνεται κάτι, είναι άγνωστο το τι μπορεί να προκύψει στην πορεία. Μιλάμε βέβαια για τα «γενικά» προβλήματα που πιθανώς σχετίζονται με τη νέα τεχνολογία και όχι για τα «ειδικά» που ενίοτε προκύπτουν από αδυναμίες στο σχεδιασμό κάθε συγκεκριμένου εμβολίου.
Όσον αφορά τις αλλεργίες και τα ατυχήματα, αυτά είναι λάθος να συνδέονται αποκλειστικά με τις «παλιές» τεχνολογίες. Οι τεχνικές καθαρισμού που εφαρμόζονται είναι δοκιμασμένες και εξελισσόμενες επί χρόνια και έχουν αποδειχθεί εξαιρετικά αποτελεσματικές και ανθεκτικές, όπως δείχνει η επιτυχημένη εφαρμογή μαζικών εμβολιασμών για άλλες ασθένειες ακόμη και σε χώρες που υπόκεινται σε κυρώσεις, όπως το Ιράν. Όλες ανεξαιρέτως οι τεχνολογίες – είτε κλασσικές είτε …μοντέρνες – επηρεάζονται από σφάλματα και ελλείψεις στην εκπαίδευση του προσωπικού, τις υποδομές, τις διαδικασίες, τα υλικά και φυσικά από τους χρονικούς και οικονομικούς περιορισμούς. Ακόμη και για το τελειότερο εμβόλιο θα προκύπτουν ελαττωματικές παρτίδες και η αύξηση της παραγωγικότητας που ευαγγελίζεται ο «Ριζοσπάστης» στο επίμαχο άρθρο δεν είναι και ο ασφαλέστερος δρόμος…
Αρκετά όμως με τη βιολογία – στο επόμενο και τελευταίο μέρος, θα μιλήσουμε περισσότερο για πολιτική. Το τρίγωνο μονοπώλια – mRNA εμβόλια – «Ριζοσπάστης» είναι πολλά υποσχόμενο – δε συμφωνείτε;
