Το κεφάλαιο, το χρήμα, όταν το δανείζεις ή το καταθέτεις σε μια τράπεζα, αβγαταίνει. Παράγει κέρδος. Αποφέρει τόκο, από το τίκτω και τον τοκετό. Το κεφάλαιο, δηλαδή, χωρίς να μεσολαβεί εργασία, αυτοαξιώνεται. Είναι ένα “παράδοξο” με το οποίο ο Μαρξ στο “Κεφάλαιο” και στα “Grundrisse” ταλαιπωρείται πολύ για να βρει εξηγήσεις.
Ενδεχομένως, δεν το γνωρίζω καλά, στην εποχή του Μαρξ να μην είχαν διανοηθεί ότι το κεφάλαιο μπορεί να μην τίκτει όταν δανείζεται και αντίθετα να απαξιώνεται. Με δυο λόγια, ότι μπορεί να δανείζεις χρήμα και νομίμως να σου επιστρέφονται λιγότερα απ’ όσα δάνεισες. Να χάνεις απ’ το κεφάλαιό σου.
Αυτό συμβαίνει τώρα στη Γερμανία, όπου τα επιτόκια του 10ετούς ομολόγου της έχουν καταρρεύσει σε αρνητικά επίπεδα της τάξης του -0,7%, διεκδικώντας ιστορικό ρεκόρ.
Δεκάδες χώρες έχουν αυτή την περίοδο αρνητικά επιτόκια στα ομόλογά τους. Γι’ αυτό είναι γελοίο να πανηγυρίζουν οι ελληνικές κυβερνήσεις και να θεωρούν επιτυχία της οικονομικής τους πολιτικής και ως εμπέδωση μιας νέας κανονικότητας ότι αυτή την περίοδο πέφτουν τα επιτόκια των ελληνικών ομολόγων και ότι η χώρα δανείζεται, επιτέλους, φτηνότερα από τις αγορές. Και να παριστάνουν ότι δεν βλέπουν τη διεθνή κατάρρευση σε αρνητικά επίπεδα των επιτοκίων όλο και περισσότερων χωρών. Να παριστάνουν ακόμα ότι δεν καταλαβαίνουν πως για τα επιτόκια δεν παίζει ρόλο μόνο το ύψος τους αλλά, κυρίως, η διαφορά τους (spread) από τα επιτόκια των άλλων και ιδιαίτερα των άμεσα ανταγωνιστικών χωρών. Κι αυτή η διαφορά παραμένει για την Ελλάδα χαώδης σε βάρος μας.
Την κατάθεση των αρνητικών επιτοκίων στα ομόλογα ακολουθεί και ενισχύει και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (και οι άλλες κεντρικές τράπεζες), προσφέροντας αρνητικά επιτόκια της τάξης του -0,6% στις καταθέσεις των τραπεζών στα χαρτοφυλάκιά της.
Την ίδια ώρα, για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια, είδαμε να εμφανίζεται στις ΗΠΑ το παράδοξο φαινόμενο της αντιστροφής, όταν τα επιτόκια του 10ετούς αμερικάνικου ομολόγου έφτασαν σε τέτοιο σημείο καθίζησης, ώστε να πέσουν κάτω από το επιτόκιο του 2ετούς.
Σύμφωνα με τους αναλυτές, όποτε είχε -σπανίως βέβαια- ξανασυμβεί αυτό στις ΗΠΑ ακολουθούσε ύφεση, συνήθως βαθιά, στην αμερικάνικη οικονομία, η οποία συμπαρέσυρε όλο τον πλανήτη.
Όλα αυτά τα κρίσιμα σημάδια προμηνύουν πολύ δύσκολες οικονομικοκοινωνικές μέρες για τον κόσμο και πρώτα απ’ όλα για την Ευρώπη και τις ΗΠΑ.
Όταν τα επιτόκια των ομολόγων αλλά και το Euribor, βάση με την οποία δανείζουν οι τράπεζες, είναι αρνητικά, αυτό σημαίνει ότι τα κεφάλαια δεν βρίσκουν κερδοφόρες διεξόδους στις επενδύσεις και αναζητούν σχετικά σίγουρα καταφύγια στα ομόλογα των πιο ισχυρών οικονομιών, ακόμα κι αν με αυτά έχουν απώλειες και από το αρχικό κεφάλαιο.
Με δυο λόγια, τα αρνητικά επιτόκια σημαίνουν ότι έχουμε μπει σε φάση κατάρρευσης των επενδύσεων και έχει ανοίξει ο δρόμος προς την οικονομική καθίζηση και την ύφεση.
Αυτό ακριβώς συμβαίνει σήμερα.
Και αντιστρόφως, κεντρικές τράπεζες, διαπιστώνοντας τις υφεσιακές τάσεις της οικονομίας, ρίχνουν σε όλο και πιο αρνητικά επίπεδα τα επιτόκιά τους και ενισχύουν τα πακέτα ρευστότητας προς τράπεζες και εσχάτως σε επιχειρήσεις, με στόχο να τονώσουν το επενδυτικό κλίμα και να ανακόψουν τον οικονομικό κατήφορο.
Οι τάσεις ύφεσης ρίχνουν τα επιτόκια και αντιστρόφως οι κεντρικές τράπεζες με την πτώση των επιτοκίων και τις τεράστιες ενέσεις ρευστότητας (κοπής χρήματος) επιχειρούν να ανακόψουν την επερχόμενη ύφεση.
Φαίνεται, όμως, ότι τα παλιά αυτά εργαλεία αναχαίτισης των κρίσεων έχουν σκουριάσει αρκετά και δεν είναι καθόλου αποτελεσματικά για να ανακόψουν τις σύγχρονες πολυσύνθετες καπιταλιστικές κρίσεις σε έναν χαώδη πλανήτη. Ο σύγχρονος χρηματιστικός και σκληρά κερδοσκοπικός καπιταλισμός συνιστά μάλλον ό,τι πιο αγριότερο γα την ανθρώπινη ιστορία και πολύ γρήγορα εγκυμονεί καταστροφές που ούτε καν μπορούμε να συλλάβουμε.
Το τραγικό είναι ότι στην Ελλάδα οι κυρίαρχες παρακμιακές, παρασιτικές και ξενόδουλες πολιτικοοικονομικές δυνάμεις, πλήρως παραδομένες στην ευρωπαϊκή και διεθνή χρηματιστική ολιγαρχία, καθιστούν όλο και περισσότερο τη χώρα το χειρότερο πειραματόζωο μιας καταστροφικής ευρωπαϊκής και πλανητικής πορείας.