Η μνηστηροφονία, η εξέγερση του λαού της Ιθάκης και ο Οδυσσέας του «Φιλοκτήτη»

Με δια­σκέ­δα­σε ο Αλέ­ξης Τσί­πρας με το διάγ­γελ­μα του από την Ιθάκη. Είναι αλή­θεια, τον πρώτο χρόνο της δεύ­τε­ρης πρω­θυ­πουρ­γί­ας του, όταν είχε συ­ντε­λε­στεί και η κω­λο­τού­μπα, ο Τσί­πρας ήταν εκνευ­ρι­στι­κός και κατά τη δική του ομο­λο­γία έπα­σχε από οίηση. Τον δεύ­τε­ρο χρόνο, όταν ξι­φουλ­κού­σε ενα­ντί­ον της δια­πλο­κής, ήταν ψεύ­τι­κος στα μέτρα ενός Πι­νό­κιο. Τον τρίτο χρόνο, που κατά κάποιον τρόπο έληξε και στην τραγωδία στο Μάτι, ήταν άθλιος, ανί­κα­νος και δει­λός. Τώρα, στην αυγή του τέ­ταρ­του, «με­τα­μνη­μο­νια­κού» προ­ε­κλο­γι­κού χρό­νου, είναι δια­σκε­δα­στι­κός. Το διάγ­γελ­μά του, μια μα­γνη­το­σκο­πη­μέ­νη συρ­ρα­φή από την Οδύσ­σεια, όπως δεν την διά­βα­σαν,αυτός και οι λο­γο­γρά­φοι του, ήταν σκέτη από­λαυ­ση. Κα­ταρ­χάς επει­δή ήταν μια μα­γνη­το­σκο­πη­μέ­νη ομο­λο­γία ότι ο πάλαι ποτέ μετρ της επι­κοι­νω­νί­ας και της τη­λε­ο­πτι­κής οθό­νης, έχει χάσει και το στυλ και το χά­ρι­σμά του. Σε αντί­θε­τη πε­ρί­πτω­ση, αν διέ­θε­τε ακόμη στοι­χειώ­δη συ­γκρό­τη­ση και κύρος, θα τρα­γου­δού­σε την «ρα­ψω­δία του με­τα­μνη­μο­νί­ου» ζω­ντα­νά και άμεσα, όχι σε μα­γνη­το­σκο­πη­μέ­νη κον­σέρ­βα. Αλλά αυτά ανή­κουν σε άλλες επο­χές. Προ κω­λο­τού­μπας…

Στο πα­ρελ­θόν, ο Τσί­πρας είχε ξα­να­χρη­σι­μο­ποι­ή­σει την Οδύσ­σεια στον δη­μό­σιο λόγο του. Ήταν πέ­ρυ­σι το Πάσχα, στην Κέρ­κυ­ρα, όταν δίπλα στην βροχή από μπό­τη­δες, δια­τύ­πω­σε την άποψη πως η Ελ­λά­δα περνά τα μνη­μό­νια όπως ο Οδυσ­σέ­ας πέ­ρα­σε από τις Συ­μπλη­γά­δες. Τότε, διά­φο­ροι αγράμ­μα­τοι και αστοι­χεί­ω­τοι φε­η­κνιουζ­γρά­φοι, ανά­με­σά τους και επι­φα­νή μέλη της ΕΣΗΕΑ, που κατά τα άλλα είναι και πο­λι­τι­στι­κό σω­μα­τείο το οποίο στους κα­τα­στα­τι­κούς του σκο­πούς προ­ά­γει την παι­δεία της κοι­νω­νί­ας και την μόρ­φω­ση των μελών του, τού την έπε­σαν, κατά το κοι­νώς λε­γό­με­νο, επει­δή, όπως ισχυ­ρί­ζο­νταν, ο αμόρ­φω­τος πρω­θυ­πουρ­γός είχε μπερ­δέ­ψει την Αρ­γο­ναυ­τι­κή Εκ­στρα­τεία με την Οδύσ­σεια, ένα ασυγ­χώ­ρη­το σφάλ­μα και ένα ολο­φά­νε­ρο έλ­λειμ­μα παι­δεί­ας.

Είχαν πει οι γάι­δα­ροι, τον πε­τει­νό, κε­φά­λα.

Δυ­στυ­χώς για τους δη­μο­σιο­γρά­φους αυτού του τόπου, ο Όμη­ρος συ­μπε­ριέ­λα­βε τις Πλαγ­κτές, Συ­μπλη­γά­δες Πέ­τρες στις δο­κι­μα­σί­ες του Οδυσ­σέα. Και ο Τσί­πρας δεν είχε κάνει λάθος. Μια ματιά και μια ανά­γνω­ση του κλα­σι­κού κει­μέ­νου στην έξοχη με­τά­φρα­ση του Δη­μή­τρη Μα­ρω­νί­τη (Ιδρυ­μα Μα­νό­λη Τρια­ντα­φυλ­λί­δη) θα τους πεί­σει,επει­δή οι πε­ρισ­σό­τε­ροι ούτως ή άλλως θα δυ­σκο­λεύ­ο­νταν με το αρ­χαίο κεί­με­νο.

Η βα­ρύ­τη­τα όμως που έδω­σαν πρώτα ο Τσί­πρας και μετά οι φι­λι­κές προς αυτόν εφη­με­ρί­δες στο επει­σό­διο της μνη­στη­ρο­φο­νί­ας, («ή εμείς ή οι μνη­στή­ρες») όταν ο Οδυσ­σέ­ας, όχι μόνος αλλά συ­νε­πι­κου­ρού­με­νος από τον Τη­λέ­μα­χο, τον Εύ­μαιο, τον Φι­λοί­τιο και την θεά Αθηνά με την μορφή του Μέ­ντο­ρα, φο­νεύ­ει τους μνη­στή­ρες, είναι πολ­λα­πλώς ελατ­τω­μα­τι­κή και «πε­ρί­ερ­γη».

Και αυτό γιατί στην ρα­ψω­δία χ της Οδύσ­σειας, μια φα­νε­ρά πο­λι­τι­κή ρα­ψω­δία, έχου­με την σύ­γκρου­ση δύο εξου­σιών, το ίδιο αντι­λαϊ­κών και βά­ναυ­σων-της βα­σι­λεί­ας απέ­να­ντι στην ολι­γαρ­χία. Ο Οδυσ­σέ­ας εξο­ντώ­νει τους μνη­στή­ρες, επει­δή αμ­φι­σβή­τη­σαν την πρω­το­κα­θε­δρία του,και με την συν­δρο­μή λαϊ­κών στοι­χεί­ων, μια αντα­νά­κλα­ση των κοι­νω­νι­κών ζυ­μώ­σε­ων στον ελ­λα­δι­κό χώρο του 8ου-7ου αιώνα π.Χ. Είναι χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό στοι­χείο της ρα­ψω­δί­ας ότι ο φρι­κτό­τε­ρος θά­να­τος επι­φυ­λάσ­σε­ται στον λαϊκό άν­θρω­πο που θέλει να δώσει όπλα στους άρ­χο­ντες του τόπου, προ­κει­μέ­νου να αμυν­θούν στοι­χειω­δώς όντας ξαρ­μά­τω­τοι και όχι υπο­δε­έ­στε­ροι του βα­σι­λιά.

Ο βο­σκός Με­λάν­θιος κατά δια­τα­γή του Οδυσ­σέα υπο­κύ­πτει έπει­τα από φρι­κτά βα­σα­νι­στή­ρια – ο Τη­λέ­μα­χος και ο Εύ­μαιος κό­βουν τα αυτιά και την μύτη του, ξε­ρι­ζώ­νουν τους όρ­χεις του και τους πε­τούν στα σκυ­λιά, ενώ τον στέλ­νουν στον Άδη, αφού του κό­ψουν πόδια και χέρια. Λί­γους στί­χους νω­ρί­τε­ρα, ο Τη­λέ­μα­χος, αφού δια­τάσ­σει όλες τις δού­λες των βα­σι­λι­κών δια­με­ρι­σμά­των να ξε­πλύ­νουν τους χώ­ρους από τα αί­μα­τα και να εξα­φα­νί­σουν τα πτώ­μα­τα και τα τεκ­μή­ρια της μνη­στη­ρο­φο­νί­ας, βγά­ζει μακρύ σκοι­νί και προ­χω­ρά στον ομα­δι­κό απαγ­χο­νι­σμό τους – «εκεί­νες στη σειρά κρα­τού­σαν το κε­φά­λι τους με τη θηλιά στο λαιμό τους πε­ρα­σμέ­νη να βρού­νε άθλιο θά­να­το, καθώς τα πόδια σφά­δα­ζαν».

Αυτή η απρό­σμε­νη επι­στρο­φή και το λου­τρό αί­μα­τος στο πα­λά­τι εξω­θούν την Ιθάκη και την γει­το­νι­κή Κε­φαλ­λο­νιά σε ξε­ση­κω­μό ενα­ντί­ον του Οδυσ­σέα και σε εμ­φύ­λιο πό­λε­μο, όπως μας πλη­ρο­φο­ρεί ο Ομη­ρος στο τέ­ταρ­το και τε­λευ­ταίο επει­σό­διο της ρα­ψω­δί­ας ω.

Ιθα­κή­σιοι και Κε­φαλ­λη­νί­τες με ηγέτη τον Ευ­πεί­θη κι­νού­νται ενα­ντί­ον της ολι­γά­ριθ­μης ομά­δας που υπο­στη­ρί­ζει τον Οδυσ­σέα, και την λύση δί­νουν ξανά οι θεοί, πρώτα η Αθηνά, που εξο­ντώ­νει τον Ευ­πεί­θη και έπει­τα ο Δίας, που ρί­χνει κε­ραυ­νό και πα­νι­κο­βάλ­λει τους εξε­γερ­μέ­νους οι οποί­οι ρί­χνουν τα όπλα τους και υπο­χω­ρούν.

Μόνο τότε επι­τί­θε­ται ο Οδυσ­σέ­ας, όταν μέ­νουν άο­πλοι και τρέ­χουν σαν λαγοί οι έως πρό­τι­νος πι­στοί υπή­κο­οί του. Η Αθηνά πα­ρεμ­βαί­νει και τον συ­γκρα­τεί, κατ’ εντο­λή του Δία. Και η ρα­ψω­δία και το έπος κλεί­νουν όχι με την εμ­φα­νή ανάρ­ρη­ση του Οδυσ­σέα ξανά στον θρόνο,αλλά με σπον­δές και όρ­κους συμ­φι­λί­ω­σης των δύο στρα­τών και την Αθηνά να πε­ρι­φέ­ρε­ται ανά­με­σα στους θνη­τούς με την μορφή του Μέ­ντο­ρα, ώστε να τη­ρη­θούν οι όρκοι ει­ρή­νευ­σης. Πολύ πε­ρί­ερ­γο και ανοι­κτό τέλος για τον πο­λυ­τρα­γου­δι­σμέ­νο νόστο…

Γιατί άραγε οι ΣΥ­ΡΙ­ΖΑί­οι, ο Τσί­πρας και οι φι­λι­κές προς αυτόν εφη­με­ρί­δες διά­λε­ξαν να προ­τά­ξουν αυτό το επει­σό­διο από το διάγ­γελ­μα; Ξέ­ρουν τι λέει πραγ­μα­τι­κά η Οδύσ­σεια ή απλώς πέ­τα­ξαν μια ψευ­το­συμ­βο­λι­κή μπούρ­δα μπας και κερ­δί­σουν την προ­σο­χή του πό­πο­λου; Προ­σω­πι­κά κλίνω στην δεύ­τε­ρη εκ­δο­χή. Εκτός και αν πο­ντά­ρουν σε μια άκρως πο­λω­τι­κή και «αι­μα­τη­ρή» προ­ε­κλο­γι­κή εκ­στρα­τεία, που μάλ­λον άνοι­ξε ανε­πί­ση­μα στο διάγ­γελ­μα.

Τότε καλό θα ήταν να μας πουν προ­κα­τα­βο­λι­κά, ποιοι εν­δέ­χε­ται να παί­ξουν τον κα­θο­ρι­στι­κό,πα­ρεμ­βα­τι­κό ρόλο του Δία και της Αθη­νάς. Γιατί αλ­λιώς ο… Οδυσ­σέ­ας τους μάλ­λον δεν την βγά­ζει κα­θα­ρή, όταν στη­θούν οι επό­με­νες κάλ­πες.

Και αυτό γιατί ο έως σή­με­ρα πρω­θυ­πουρ­γι­κός του βίος ται­ριά­ζει πε­ρισ­σό­τε­ρο στον Οδυσ­σέα του Σο­φο­κλή, όπως αυτός πα­ρου­σιά­στη­κε και σκια­γρα­φή­θη­κε στον «Φι­λο­κτή­τη». Αμο­ρα­λι­στής, δο­λο­πλό­κος, κρυ­ψί­νους, προ­σβλη­τι­κός και ψεύ­της, λέει ταυ­τό­χρο­να τα πάντα και τα αντί­θε­τα τους και βυσ­σο­δο­μεί διαρ­κώς έχο­ντας ως στόχο, να απο­σπά­σει τα όπλα του Ηρα­κλή από τον τραυ­μα­τι­σμέ­νο και εγκα­τα­λειμ­μέ­νο ήρωα, που δίχως την δική του πο­λε­μι­κή σκευή, η Τροία δεν πέ­φτει.

Ο Τσί­πρας της τε­λευ­ταί­ας τριε­τί­ας μοιά­ζει πε­ρισ­σό­τε­ρο με τον Οδυσ­σέα του Σο­φο­κλή και λι­γό­τε­ρο με τον Οδυσ­σέα του Ομή­ρου,όπως και αν δια­βά­σει ή ερ­μη­νεύ­σει κα­νείς τις τε­λευ­ταί­ες, σκο­τει­νές ρα­ψω­δί­ες του έπους.

Πηγή: rproject.gr