H προσέλκυση όσο το δυνατόν περισσότερων άμεσων ξένων επενδύσεων είναι το μέγα ζητούμενο για τις σύγχρονες ανταγωνιστικές καπιταλιστικές οικονομίες. Και είναι ευρέως γνωστό ότι η φορολογική πολιτική της κυβέρνησης της κάθε χώρας διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο στην προσέλκυση ξένων επενδύσεων.
Κοινή έρευνα που διεξήγαγαν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης ενισχύει την άποψη αυτή, καθώς δείχνει ότι το 40% των άμεσων επενδύσεων παγκοσμίως αφορούν «κεφάλαια-φαντάσματα» που κατευθύνονται σε «κενές κοινωνίες», στις οποίες δεν αναπτύσσονται «πραγματικές εμπορικές δραστηριότητες».
Μοναδικό κριτήριο για την επένδυση, σε ό,τι αφορά το 40% των περιπτώσεων, είναι το φορολογικό. Κατευθύνονται δηλαδή σε χώρες με μηδενική ή τέλος πάντων αμελητέα φορολόγηση, στις οποίες τα κεφάλαια δεν πρόκειται να επενδυθούν σε κάποια παραγωγική δραστηριότητα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι επενδύσεις της Apple, οι οποίες κατευθύνονται κατά κύριο λόγο στη θυγατρική της στην Ιρλανδία δίχως να παράγει η αμερικανική πολυεθνική κανένα από τα προϊόντα της εκεί.
«Ένα μεγάλο μέρος των κεφαλαίων που επενδύουν οι μεγάλες επιχειρήσεις στο εξωτερικό αφορούν κεφάλαια-φαντάσματα. Και ο σκοπός των επενδύσεων αυτών, που ουσιαστικά δεν αφορούν τίποτε περισσότερο από τοποθετήσεις κεφαλαίων, είναι η ελαχιστοποίηση του φορολογικού λογαριασμού που πληρώνουν οι πολυεθνικές» σημειώνουν σε συνέντευξή τους στους «Financial Times» οι Γιανίκ Ντάμγκααρντ, Τόμας Ελκιερ και Νιλς Γιόγανσεν. Οι τρεις ερευνητές διευκρινίζουν ότι το 2010 το ποσοστό αυτό των «κεφαλαίων-φαντασμάτων» ως προς το σύνολο των άμεσων ξένων επενδύσεων ήταν 31%. Το 2017 είχε εκτιναχθεί στο 38%.
Follow the money
Αίσθηση προκαλεί το ότι, σύμφωνα με την έρευνα, σχεδόν το ήμισυ των άμεσων ξένων επενδύσεων-φαντασμάτων απορροφώνται από δύο χώρες-μέλη όχι μόνο της Ε.Ε. αλλά και της Ευρωζώνης (θεωρούνται μάλιστα απόλυτα προσηλωμένες στην ιδέα της ευρωπαϊκής σύγκλισης και ολοκλήρωσης, ακόμα και της ομοσπονδιοποίησης της Ευρώπης). Πρόκειται για το Λουξεμβούργο και την Ολλανδία. Τις δύο επόμενες θέσεις στη λίστα καταλαμβάνουν δύο γνωστοί φορολογικοί παράδεισοι, τα βρετανικά Παρθένα Νησιά και οι Βερμούδες.
Το παράδειγμα της Apple είναι κραυγαλέο: «Η Apple δεν σχεδιάζει, ούτε αναπτύσσει ούτε παράγει τα iPhone και τα άλλα προϊόντα της στην Ιρλανδία, ωστόσο μια από τις πιο σημαντικές άμεσες επενδύσεις των ΗΠΑ στο εξωτερικό είναι η συμμετοχή της Apple στην ιρλανδική θυγατρική της» σημειώνει ο Μπραντ Σέτσερ, οικονομολόγος στο Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων της Νέας Υόρκης. Εξάλλου, τα δύο τρίτα των άμεσων ξένων επενδύσεων που προσελκύει η Ιρλανδία χαρακτηρίζονται ως επενδύσεις-φαντάσματα.
Σε ορισμένες χώρες οι επενδύσεις-φαντάσματα έχουν εκτιναχθεί εντυπωσιακά τα τελευταία χρόνια. Στη Βρετανία, για παράδειγμα, αντιστοιχούσαν στο 3% του συνόλου το έτος 2009, ενώ το 2017 έφθασαν στο 18%. «Η έρευνα του ΔΝΤ και του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης δίνει στη διεθνή κοινότητα αλεύρι για να αλέσει» σημειώνει ο ρεπόρτερ της γαλλικής οικονομικής εφημερίδας «Les Échos» Ζαν-Φιλίπ Λουί. Πέρα από το οικολογικό ζήτημα, το ζήτημα των ξένων κεφαλαίων που «ταξιδεύουν» για φορολογικούς λόγους ήταν άλλωστε ένα από τα κεντρικά που έθεσαν στις αρχές του μήνα επί τάπητος οι ηγέτες του G7 στο Μπιαρίτζ της Γαλλίας.
Μεγάλες προσδοκίες
Η ιδέα υιοθέτησης ενός διεθνούς φορολογικού πλαισίου επανέρχεται και πάλι στην ημερήσια διάταξη της διεθνούς κοινότητας. «Κάναμε πρόοδο στο ζήτημα αυτό, τώρα πρέπει να εφαρμόσουμε συγκεκριμένα μέτρα» δήλωσε στο περιθώριο της συνόδου ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν. Η γαλλική πρόταση συνίσταται εν προκειμένω στη φορολόγηση των μεγάλων διεθνών τεχνολογικών ομίλων (GAFA). Συναντά, ωστόσο, σθεναρή αντίσταση από τις πολυεθνικές, τις οποίες εξάλλου υποστηρίζει αναφανδόν ο Λευκός Οίκος.
Οπως εξηγεί στους «FT» ο Αλεξ Κόμπαμ, υπεύθυνος της βρετανικής Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης Tax Justice Network, «οι προσπάθειες που εκδηλώνονται την τελευταία δεκαετία και αποσκοπούν στη μείωση της μεταφοράς των κερδών των επιχειρήσεων σε χώρες με χαμηλότερους φορολογικούς συντελεστές, πρέπει να προσλάβουν πιο επιθετικό χαρακτήρα». Διότι «ενώ πριν από λίγα χρόνια η διαβόητη φορολογική βελτιστοποίηση αποτελούσε περιθωριακό στόχο των άμεσων ξένων επενδύσεων, τώρα έχει αναβαθμιστεί σε συστημική τακτική».