Πέμπτη 4 Γενάρη 1945
Η ηρωική μάχη του Δεκέμβρη πλησιάζει στο τέλος της. Ο κίνδυνος περικύκλωσης και εξόντωσης των δυνάμεων του ΕΛΑΣ, το συνεχές ματοκύλισμα των αμάχων της Αθήνας και του Πειραιά που δέχονται τα ανηλεή χτυπήματα της Βρετανικής αεροπορίας και του πυροβολικού, και η αποτυχία των νυχτερινών αντεπιθέσεων, υποχρεώνουν την ηγεσία του ΕΛΑΣ να αποφασίσει τη σύμπτυξη των τμημάτων στα βόρεια της Αττικής.
Αργά τη νύχτα της 3 προς 4 του Γενάρη η διοίκηση του Α΄ Σώματος Στρατού αφού μεταφέρει το Σταθμό Διοίκησης πίσω από τα σχολεία της Νέας Φιλαδέλφειας («κοντά από κει που πριν από 32 ημέρες ξεκινήσαμε», όπως σημειώνει ο καπετάνιος του Σώματος Σπύρος Κωτσάκης- Νέστορας) ενημερώνει για την κατάσταση την ΚΕ του ΕΛΑΣ και λίγο πριν τα μεσάνυχτα φτάνει η διαταγή για τη σύμπτυξη προς Πεντέλη- Πάρνηθα.
Συγκροτήθηκαν τρία αποσπάσματα:
Η Ι Ταξιαρχία στο Λιόπεσι, νότια του Τατοίου και το 54ο Σύνταγμα στις Κουκουβάουνες (σ.σ. Το Σύνταγμα της Μαγνησίας που είχε φτάσει στην Αθήνα μόλις πριν από δύο εικοσιτετράωρα και μετά από μια βασανιστική πορεία).
Η ΙΙ Ταξιαρχία στη Βαρυμπόμπη, νοτιοδυτικά του Τατοϊου
Το Ανεξάρτητο Απόσπασμα και το Μικτό Απόσπασμα στο Μετόχι, στα ριζά της Πάρνηθας, βόρεια από το Μενίδι.
Η πρώτη σελίδα του «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ» ( 4.1.45): Έλληνες στα όπλα-Καινούργιοι τοποτηρητές;»
Στη διαταγή του Α΄ Σώματος, που στάλθηκε με συνδέσμους και παραδόθηκε προσωπικά στους διοικητές αναφέρονται και τα εξής:
«… Η κίνησις θα εκτελεσθή δια μικρών τμημάτων αποφευγομένων των κεντρικών αρτηριών κατά το δυνατόν. Να ληφθούν άπαντα τα μέτρα ασφαλείας και εχεμυθείας.
Δια την διατήρησιν της φυσιογνωμίας του αγώνος να παραμείνουν ελαφρά τμήματα επί της γραμμής επαφής υπό εκλεκτούς βαθμοφόρους και τολμηρούς άνδρας. Τα τμήματα ταύτα να παραμείνουν εις τας θέσεις των μέχρι της πρωίας της αύριον και έπειτα να κινηθούν προς συνάντησίν σας.
Κατά την κίνησιν προς τον χώρον προορισμού σας θ’ αφήσετε εντεύθεν (νοτίως) περί τα τρία χιλιόμετρα επιτηρητικά φυλάκια τα οποία να εξασφαλίσουν τον μεταξύ των σύνδεσμον…».
Στον Πειραιά μετά τη διείσδυση των Βρετανών προς την Ιερά Οδό η κατάσταση έγινε δραματική και ο κίνδυνος περικύκλωσης και εξόντωσης των ελασιτών άμεσος.
Συγκλήθηκε σύσκεψη των μελών του Γραφείου της Κομματικής Οργάνωσης Πειραιά υπό τον γραμματέα της Μήτσο Βατουσιανό, της διοίκησης του 6ου Συντάγματος Πειραιά (ο στρατιωτικός μόνιμος λοχαγός Νίκος Παπαθεοδώρου και ο καπετάνιος Νίκανδρος Κεπέσης) και ο καπετάνιος της ΧΙΙΙ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ, μόνιμος υπολοχαγός Θ. Καλλίνος (Αμάρμπεης). Στη σύσκεψη αποφασίστηκε η εκκένωση του Πειραιά από τον ΕΛΑΣ και η σύμπτυξη των τμημάτων του προς τον Ασπρόπυργο.
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ – ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ
«Θόδωρε- Θόδωρε, μάζεψτα-μάζεψτα»
Μπροστά στον κίνδυνο της περικύκλωσης του ΕΛΑΣ στον Πειραιά ο διοικητής της ΧΙΙΙ Μεραρχίας υποστράτηγος Δ. Ματσούκας, από το Σταθμό Διοίκησης στα Λιόσια αποφασίζει να πάρει την πρωτοβουλία, πριν ακόμη ληφθεί η διαταγή του Α΄ Σώματος Στρατού, και να διατάξει την σύμπτυξη. Επικοινωνεί με τον καπετάνιο της Μεραρχίας , μόνιμο υπολοχαγό Θεόδωρο Καλλίνο (Αμάρμπεη) που διοικεί τις δυνάμεις στον Πειραιά. «Επεκοινώνησε με ασύρματο ανοιχτά, (χωρίς κώδικα ) γιατί ο χρόνος δεν άφηνε περιθώρια για κρυπτογράφηση και αποκρυπτογράφηση. Μπορούσε βέβαια ο αντίπαλος ν’ ακούση κι αυτός τη διαταγή, αλλά ο στρατηγός φρόντιζε να είναι όσο το δυνατό «άλληγορικός». Μίλησε, φορώντας ο ίδιος τα ακουστικά:
-Θόδωρε-Θόδωρε, εγώ-εγώ σου μιλάω-σου μιλάω. Μ’ ακούς-ακούς;
-Σ’ ακούω- σ’ακούω, λέγε-λέγε, Μπαρμπαμήτσο…
-Μάζεψτα-μάζεψτα, γρήγορα ακούς-ακούς;
-Σύμφωνοι-σύμφωνοι, ακούω-ακούω…».
( Φοίβου Γρηγοριάδη «Ιστορία του Εμφυλίου Πολέμου 1945-49 ( Το Δεύτερο Αντάρτικο) σ. 277, Καμ. Καμαρινόπουλος)
Ο θάνατος του λοχαγού Βασίλη
Μετά το μακελειό στην πολυκατοικία Ναυαρίνου και Μαυρομιχάλη στα Εξάρχεια (βλέπε και το αφιέρωμα του Ημεροδρόμου στην Πρωτοχρονιά του ’45, εδώ), οι μαχητές του λόχου σπουδαστών του ΕΛΑΣ «Λόρδος Μπάυρον» , μέσα από τρύπες που άνοιξαν στους τοίχους γειτονικών σπιτιών πέρασαν στην οχυρωμένη πολυκατοικία στο νούμερο 47 της οδού Διδότου. Όμως ούτε κι εκεί μπόρεσαν να σταθούν, αφού περικυκλώθηκαν από ινδούς στρατιώτες με σαρίκια τους οποίους συνόδευαν Άγγλοι της στρατιωτικής αστυνομίας με κόκκινα πηλίκια . Έτσι αποφάσισαν να κάνουν έξοδο, οι μισοί προς το τέρμα της Διδότου και οι άλλοι προς τη Χαριλάου Τρικούπη. Σ’ αυτή την ηρωική έξοδο σκοτώθηκε ο διοικητής τους, υπολοχαγός του τακτικού στρατού, Βασίλης Καρπαντλής. Ο Μανώλης Κορνήλιος, μαχητής του Λόχου έγραψε σχετικά:
Από την «ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ». Όργανο του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ (4.1.45): « Οι φοιτητές στο όπλα- Ηρωικοί μπουρλοτιέρηδες» με αναφορά στις μάχες του λόχου «Λόρδος Μπάυρον»
«…Ο Καρπαντλής είχε τραγικό τέλος. Με κλεισμένη τώρα τη μόνη έξοδο από Χαριλάου Τρικούπη που την είχε αντιληφθεί ο αντίπαλος, τραυματισμένος βαριά στην έξοδο, ανηφόρισε προς τη Γερμανική Σχολή (Ιπποκράτους), όπου ένα αξιωματικός της εθνοφρουράς, περνώντας τυχαία, τον είδε και τον αποτελείωσε με μαχαίρι. Η άγρια αυτή σκηνή είχε αυτόπτες μάρτυρες: Δύο γυναίκες Κεφαλλονίτισσες, οι οποίες την παρακολουθούσαν απ’ το παράθυρο του σπιτιού τους και την εξιστόρησαν σε συμπατριώτη τους φοιτητή ΕΛΑΣίτη (Ανδρέα Μαρκέτο)…».
(« Εθνική Αντίσταση», Οκτώβρης-Δεκέμβρης 2004,τρίμηνη έκδοση της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ).
«Αφού δεν τρελάθηκα αυτές τις μέρες, δεν φοβάμαι τίποτα»
O μεγάλος μας ηθοποιός Μίμης Φωτόπουλος όμηρος των εγγλέζων, πιάστηκε στο Κολωνάκι την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1945, με υπόδειξη ενός ταξιθέτη θεάτρου ( βλέπε και το αφιέρωμα του Ημεροδρόμου για τις 31.12.44, εδώ) κρατήθηκε στο Γουδί και σε στρατόπεδο στο Χασάνι, εκεί που βρίσκεται σήμερα το αεροδρόμιο του Ελληνικού, και στη συνέχεια μεταφέρθηκε σε στρατόπεδο στην Ελ Ντάμπα της Αιγύπτου. Αφέθηκε ελεύθερος μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας. Για τη μεταφορά του στη Βόρεια Αφρική, μαζί με χιλιάδες άλλους Έλληνες, που είχαν πιαστεί όμηροι από τους Εγγλέζους και τις κυβερνητικές δυνάμεις έγραψε («Όμηρος των Εγγλέζων- Ελ Ντάμπα», σ. 50-54, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1980):
« Τέσσερις του Γενάρη. Ξυπνήσαμε πάλι, σα βάρκες, μέσα στο λασπόνερο. Ένα σωρό διαδόσεις αρχίσανε να κυκλοφορούνε στο στρατόπεδο. Μοιράσανε κ’ ένα δελτίο των «Εν Ελλάδι Βρετανικών Δυνάμεων»… Μύριζε πάλι ξεσήκωμα. Για πού; Ποιός ξέρει! (…).
Κατά τις τέσσερις το απόγευμα, μας φορτώσανε πάλι στ’ αυτοκίνητα. Άλλοι λένε πως θα μας πάνε στην Αίγινα, άλλοι στο Τομπρούκ. Αφού δεν τρελάθηκα αυτές τις μέρες, δεν φοβάμαι τίποτα (…).
Μας αδειάσανε στο Δέλτα του Φαλήρου, εκεί που είναι σήμερα το Ναυτικό αεροδρόμιο, και βιαστικά-βιαστικά, μας φορτώσανε σε μια τεράστια σχεδία-μαούνα. Ήμαστε δυό χιλιάδες άνθρωποι. Κ’ εκεί μέσα σε λίγα λεπτά, πάνω σ’ αυτήν την ασήμαντη σχεδία, παραστάθηκα μάρτυρας σ’ αφάνταστες σκηνές μεγαλείου και τραγικότητας. Χαμένα παιδιά ξανάβρισκαν τον χαμένο τους πατέρα. Αδέρφια αγκαλιαζόντουσαν και κλαίγανε, φίλοι σφίγγανε τα χέρια τους και δακρύζανε. Παιδάκια δώδεκα χρονών, γέροι εβδομηντάρηδες, άρρωστοι, παπάδες, χωροφύλακες, δάσκαλοι, αστυνόμοι, Αρμένηδες, Εβραίοι- όλοι τραγικές μορφές με φλογισμένα μάτια, κλαίγανε και γελάγανε. Και, ξαφνικά, καθώς ξεκίνησε η σχεδία, για ένα υπερωκεάνειο που είχε αγκυροβολήσει στ’ ανοιχτά, δύο χιλιάδες όμηροι, βγάλανε ό,τι πράγματα φορούσανε στο κεφάλι τους για το κρύο, και μ’ ένα στόμα αρχίσανε να ψέλνουνε τον εθνικό ύμνο. Σκηνή που δεν περιγράφεται-ούτε την είχα ξαναδεί, ούτε την φαντάστηκα, ούτε πρόκειται να την ξαναδώ. Αλλ’ η δύναμη της ήτανε τέτοια, που είδα και τούτο το αφάνταστο! Οι Εγγλέζοι φαντάροι, που μας είχανε περικυκλώσει με εφ’ όπλου λόγχη, αυτοί οι κυνικοί πλιατσικολόγοι (σ.σ. τις προηγούμενες μέρες οι βρετανοί στρατιώτες είχαν αφαιρέσει από τους ομήρους κάθε πολύτιμο είδος που είχαν πάνω τους), αρχίσανε να κλαίνε. Ναι μάλιστα να κλαίνε…Δάκρυα χοντρά κυλούσανε στα ροζιασμένα πρόσωπά τους, ενώ από την παραλία, κάτι έλληνες ναύτες είχανε τεντώσει τα δάκτυλά τους και μας μουντζώνανε, για … να’ χουμε καλό ταξίδι!».
«Η ανάθεση του Υπουργείου Εξωτερικών στο Σοφιανόπουλο ερμηνεύεται ως προσπάθεια εξευμενισμού της Ρωσίας»
Από τις ημερολογιακές σημειώσεις του Γιώργου Θεοτοκά για τις μέρες του Δεκέμβρη ( « Τετράδια Ημερολογίου (1939-1953)», σ.553, εκδόσεις Εστία):
Το «ΔΕΛΤΙΟΝ ΕΙΔΗΣΕΩΝ» του στρατηγείου των Βρετανικών Ενόπλων Δυνάμεων στην Ελλάδα στις 4 του Γενάρη του ’45
« 4 Ιανουαρίου
Όλμοι πέφτουν στην πλατεία Συντάγματος. Η μάχη, μετά την εκκαθάριση της αριστερής όχθης του Ιλισσού, μαίνεται τώρα στη λεωφόρο Αλεξάνδρας. Η σύνθεση της Κυβέρνησης Πλαστήρα κάνει καλή εντύπωση. Η ανάθεση του Υπουργείου Εξωτερικών στο Σοφιανόπουλο ερμηνεύεται ως προσπάθεια εξευμενισμού της Ρωσίας. Ήρθε επιτέλους η ώρα να παίξει το ρόλο του αυτός ο τόσο εξαιρετικά έξυπνος, φιλόδοξος, ανήσυχος και ανησυχητικός άνθρωπος».
Οι επιχειρήσεις των Εγγλέζων στο Μεταξουργείο και την πλατεία Βάθης
Περιγραφή της επίθεσης της 2ης Βρετανικής Ταξιαρχίας Αλεξιπτωτιστών στο Μεταξουργείο και την πλατεία Βάθης, από την έκδοση της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού « Η Απελευθέρωσις της Ελλάδος και τα μετά ταύτην γεγονότα , Ιούλιος 1944-Δεκέμβριος 1945» (σ. 217-219):
«… Η 2α Ταξιαρχία Αλεξιπτωτιστών, έχουσα εντολήν να επιτεθή εν τη γενική κατευθύνσει πλατεία Ομονοίας- Πλατεία Βάθης-Πλατεία Αττικής, εκκαθαρίζουσα εις πρώτην φάσιν τας συνοικίας Μεταξουργείου και Βάθης, ενώ χρόνω εκ παραλλήλου η εις το αριστερόν της 12ηΒρετανική Ταξιαρχία θα ηπείλη την εχθρικήν διάταξιν από Νότου και το Συγκρότημα KDG καταλαμβάνον την γέφυραν Κολοκυνθούς, θα απέκοπτε την κυρίαν οδόν διαφυγής του ΕΛΑΣ εκ του Μεταξουργείου, διέθεσε δια την ενέργειάν της και τα τρία τάγματά της. Προς υποστήριξιν της ενεργείας της ταξιαρχίας ταύτης, διετέθησαν 4 ουλαμοί αρμάτων μάχης και δύο ουλαμοί τεθωρακισμένων καθώς και τα 143,151 και 154 Τ.Ε. Αι προς εκκαθάρισιν περιοχαί Μεταξουργείο, Βάθης και Ομονοίας, κατείχοντο υπό τμημάτων του 4ου , 7ου και 9ου «Συνταγμάτων» του ΕΛΑΣ, ευρισκομένων εκείθεν της γραμμής των οδών Αγησιλάου, Κουμουνδούρου, Κωνσταντινουπόλεως, Σωκράτους, Σατωβριάνδου και Γ΄ Σεπτεμβρίου (…)
Εξάλλου η περιοχή Μεταξουργείου είχεν ωργανωθή ισχυρώς και κατά τρόπον εγγυόμενον το απόρθητον ταύτης, θεωρούμενη υπό των κομμουνιστών ως το δεύτερον «Στάλινγκραντ» των δυτικών συνοικιών των Αθηνών. Κωλύματα εκ σιδηροδοκών τοποθετημένα εις την αρχήν των οδών των αγουσών προς το κέντρον της περιοχής Μεταξουργείου, έφρασσον πάσας τας προς την πλατείαν προσβάσεις εις τα άρματα μάχης.
Βρετανοί αλεξιπτωτιστές επιχειρούν με την κάλυψη άρματος μάχης
Προς συμπλήρωσιν του αποκλεισμού των οδών είχον ανεγερθή διά ανατινάξεως οικιών και ανατροπής οχημάτων, πολυάριθμα οδοφράγματα, τουλάχιστον δώδεκα, ιδία επί των κυριωτέρων διασταυρώσεων της συνοικίας, εδημιουργήθησαν δε και κρατήρες επί των οδών. Επίσης οπαί συγκοινωνίας διανοιγείσαι εις τους τοίχους των οικιών, εξησφάλιζον την αθέατον μετακίνησιν των τμημάτων του ΕΛΑΣ εντός της περιοχής.
H επίθεσις της 2ας Ταξιαρχίας Αλεξιπτωτιστών εξεδηλώθη την 07.30 της 4ης Ιανουαρίου δια του 6ου Τάγματος ενεργούντος προς την πλατείαν Βάθης.
Παρά την αντιμετωπισθείσαν πείσμονα αντίστασιν, συνεπεία της οποίας το Τάγμα απώλεσεν εντός ημισείας ώρας 1 νεκρόν και 5 τραυματίας Αξιωματικούς υποστηριχθέν στενώς υπό 6 αρμάτων μάχης εσημείωσε αξιόλογον πρόοδον αχθέν μέχρι της Πλατείας Βάθης. Εν άρμα ετέθη εκτός μάχης προσκρούσαν επί νάρκης, ενώ ετέρου άρματος ηχρηστεύθη το πυροβόλον του εξ αντιαρματικού όπλου.
Παραλλήλως το 5ον Τάγμα, ενεργούν προς εκκαθάρισιν του ανατολικού τμήματος του Μεταξουργείου, ενεπλάκη επίσης εις ιδιαιτέρως σκληράς συγκρούσεις με αποτέλεσμα την καθήλωσίν του. Συνεπεία τούτου ο Διοικητής της Ταξιαρχίας ανέκοψε την περαιτέρω κίνησι του δεξιά δρώντος 6ου Τάγματος, δια να προστατεύση το πλευρόν του. Τέλος, το 4ον Τάγμα ενεργούν εις το άκρο αριστερόν της Ταξιαρχίας εσημείωσε ικανοποιητικήν πρόοδον εις την προσπάθειαν του εκκαθαρίσεως του δυτικού τμήματος του Μεταξουργείου.
Κάπου κοντά στην Ομόνοια, μετά την ανατίναξη Εγγλέζικου τανκς (φωτογραφία του DmitriKessel)
Εν αντιθέσει προς το 6ον Τάγμα, το 4ον και 5ον Τάγματα, μη υποστηριχθέντα αποτελεσματικώς υπό των δύο ουλαμών αρμάτων μάχης, λόγω της αποφράξεως των οδών δι’ εμποδίων και καταστροφών εσημείωσαν περιορισμένην και βραδέιαν πρόοδον. Οπωσδήποτε παρά την σημειωθείσαν βραδύτηταν, ληγούσης της ημέρας της 4ης Ιανουαρίου, είχον καταληφθή υπό των 4ου και 5ουΤαγμάτων το Μεταξουργείον, υπό δε του 6ου Τάγματος η Πλατεία Βάθης και το βόρειον αυτής τμήμα μέχρι της οδού Παρασίου.
Αι συγκρούσεις της 4ης Ιανουαρίου υπήρξαν σκληρόταται και διεξήχθησαν μετά μεγάλης σφοδρότητος και ταχύτητος. Τα τμήματα του ΕΛΑΣ συνετρίβησαν κυριολεκτικώς. Συνελήφθησαν 520 αιχμάλωτοι και καταμετρήθησαν 151 νεκροί και 72 τραυματίαι, οίτινες δεν κατέστη δυνατόν να συναποκομισθώσι. Επίσης αι απώλειαι της 2ας Ταξιαρχίας Αλεξιπτωτιστών υπήρξαν βαρείαι ανελθούσαι εις 15 νεκρούς εξ ων 4 Αξιωματικοί και εις 100 τραυματίας.
Το εσπέρας της 4ης Ιανουαρίου τα ακολουθούντα τάγματα Εθνοφυλακής εγκατεστάθησαν το μεν 151 εις το δυτικόν τμήμα του Μεταξουργείου, το 153 εις το ανατολικόν τμήμα και το 143 εις την περιοχήν Βάθης (…)
Από την πρώτη σελίδα της εφημερίδας «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ» (4.1.1945)
Παραλλήλως από της 4ης Ιανουαρίου το Συγκρότημα του Συντάγματος Τεθωρακισμένων KDG KING’S DRAGON GUARD) δια της δυνάμεώς του, του Λόχου του Τάγματος KRRC και 3 ουλαμών αρμάτων του 40ου Συντάγματος Αναγνωρίσεως, με την υποστήριξιν Μοίρας Πεδινού Πυροβολικού, εκινήθη δια της οδού Λένορμαν δια την αιφνιδιαστικήν κατάληψιν της γεφύρας Κολοκυνθούς. Καίτοι ο επιδιωχθείς αιφνιδιασμός δεν επετεύχθη, η δε πρόοδος των τμημάτων Συγκροτήματος υπήρξε βραδεία, εξ αιτίας των επί των δρομολογίων συναντηθέντων πολυαρίθμων οδοφραγμάτων και κρατήρων, εν τούτοις τας μεσημβρινάς ώρας η γέφυρα Κολοκυνθους, η οποία είχε τεθή υπό το συνεχές πυρ του πυροβολικού, κατελήφθη άθικτος υπό της προπορευομένης ίλης. Ταύτην ευθύς αμέσως υπερέβη η ακολουθούσα ίλη, ήτις μετά δύο ουλαμών αρμάτων κινουμένη νοτιώτερον, διέβη υπό την κάλυψιν αεροσκαφών Σπιτφάιρς, την επί του Κηφισσού ποταμού ετέραν γέφυραν και ήχθη μέχρι Πυριτιδοποιείου είτα δε στραφείσα και αύτη προς τα δεξιά, προς το Περιστέρι, συνηντήθη μετά της ήδη εισελθούσης εις τον συνοικισμόν δευτέρας ίλης, άνευ ουσιαστικής αντιστάσεως.
Τοιουτοτρόπως δια της καταλήψεως των γεφυρών Κολοκυνθούς και προς Δαφνί και του συνοικισμού Περιστερίου επετεύχθη η αποκοπή των προς δυσμάς δρομολογίων διαφυγής των ελασιτών (…)
To Συγκρότημα K.D.G είχεν αχθή εις Περιστέρι, αποκόψαν τα δια των γεφυρών του Κηφισσού δρομολόγια συμπτύξεως του ΕΛΑΣ δια της Ιεράς Οδού και της οδού Λένορμαν. Ως εκ τούτου το σύνολον των δυνάμεων ΕΛΑΣ ηπειλείτο πλέον δια πλήρους κυκλώσεως και εκμηδενίσεως».
*Πηγή: imerodromos.gr
