1948 Ιούλιος–Αύγουστος: Σοφούλης: «Παράδοσις άνευ όρων, άλλως συντριβή δια των όπλων»

Ο Νίκος Ζαχαριάδης επικεφαλής του Πολεμικού Συμβουλίου του ΔΣΕ

IOYΛΙΟΣ

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ

ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ

1 Αποτυχαίνει η επίθεση του ΔΣΕ στην Αμφιλοχία.

12 Ο βασιλιάς Παύλος και ο στρατηγός Βαν Φλητ πηγαίνουν στη Βόρεια Πίνδο για να ενισχύσουν το ηθικό του στρατού.

14 O πρωθυπουργός Θεμιστοκλής Σοφούλης απαντά στις προτάσεις ειρήνευσης της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης: « Παράδοσις άνευ όρων. Άλλως συντριβή δια των όπλων τα οποία έχουν ήδη τον λόγον».

15 Συνέρχεται η Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος και  αποφασίζει ότι σε περίπτωση που δεν  εξαιρεθούν οι μοναστηριακές εκτάσεις από την αναγκαστική απαλλοτρίωση τότε η μεν Ιερά Σύνοδος θα προτείνει στην κυβέρνηση την ανταλλαγή με δημόσια κτήματα, οι δε μητροπολίτες θα προειδοποιήσουν όλους τους υποψήφιους αγοραστές μοναστηριακών κτημάτων ότι θα αφορισθούν.

28 Τμήματα του ΔΣΕ μπαίνουν στον Πολύγυρο Χαλκιδικής.

28-29 Συνέρχεται στην Πέτρα Μούκα του Γράμμου η 4η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ. Το ΚΚΕ συντάσσεται με την Κομινφόρμ στην αντιπαράθεση με τον Τίτο, αλλά η απόφαση δεν δημοσιοποιείται.

27 O βασιλιάς Παύλος σε συνέντευξη του στους Τάιμς της Νέας Υόρκης προτείνει ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα , με διατήρηση των βρετανικών βάσεων στο νησί. Σε αντάλλαγμα προσφέρει στους δυτικούς συμμάχους νέες βάσεις στην Κρήτη και σε άλλα σημεία της χώρας. Η βρετανική κυβέρνηση απαντά ( στις 29 Ιουλίου) ότι δεν δέχεται καμία συζήτηση για την Κύπρο.

ΔΙΕΘΝΗ

14 Απόπειρα δολοφονίας του ηγέτη του Ιταλικού ΚΚ Παλμίρο Τολιάτι. Η χώρα συγκλονίζεται από μεγάλες διαδηλώσεις και απεργίες διαμαρτυρίας.

19 Στη Γαλλία παραιτείται η κυβέρνηση Σουμάν. Οκτώ μέρες μετά σχηματίζεται η νέα κυβέρνηση Μαρί.

21 Ο Τίτο μιλώντας στο 5^ο Συνέδριο του Γιουγκοσλαβικού ΚΚ επιμένει στις θέσεις που τον έφεραν σε αντιπαράθεση με την Κομινφόρμ.

 Η  επίθεση στην Αμφιλοχία

« …Την περίοδο της κατοχής, ο ΕΛΑΣ έδωσε μια από τις σπουδαιότερες μάχες με τους Γερμανούς και κατάλαβε ολοκληρωτικά την πόλη (…).

Τώρα με διαταγή του Γ.Α. (σ.σ. του Γενικού Αρχηγείου) προς την 2^η Μεραρχία Ρούμελης είναι η σειρά του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας να δοκιμάσει την κατάληψή της. Σκοπός της επιχείρησης, είναι η απόσπαση των δυνάμεων του αντιπάλου από το Γράμμο, αλλά και η αποστομωτική απάντηση στην κυβερνητική προπαγάνδα περί συντριβής του ΔΣΕ στη Ρούμελη.

Την Αμφιλοχία υπερασπίζονταν 2 λόχοι χωροφυλάκων, 2 λόχοι εθνοφρουράς, 2 πολεμικά πλοία που έριχναν συνέχεια στα υψώματα και κατά μήκος των κάθετων προς το λιμάνι δρόμων, φράζοντας την προσπέλαση των ανταρτών.

Η κύρια αποστολή ανατέθηκε στο 2^ο τάγμα (Περικλή) της 14^ης  (σ.σ 144^ης) ταξιαρχίας ενώ το 3^οτάγμα (Δαφνομήλη) ανέλαβε την πλάγια κάλυψη της επιχείρησης από Αγρίνιο και Άρτα. Τα τμήματά μας, με την έναρξη της επίθεσης τις πρωινές ώρες της 1^ης Ιούλη, κατέλαβαν το ανατολικό ύψωμα της πόλης και αγκιστρώθηκαν στα πρώτα σπίτια. Στη φάση αυτή οι αντάρτες προξένησαν στον αντίπαλο απώλειες 15 νεκρούς και πιάστηκαν 20 αιχμάλωτοι. Πάρθηκαν λάφυρα πολλά φορτώματα. Ο κυβερνητικός στρατός, ωστόσο, αμύνεται σθεναρά και η μάχη γίνεται ολοένα σκληρότερη.

Ο λόχος του τάγματος Περικλή, με διοικητή τον Βάρδα, που είχε επιτεθεί τη νύχτα από την κατεύθυνση της Άρτας, θα βρεθεί στην πορεία της μάχης σε πολύ δύσκολη θέση. Ο Βάρδας, ήταν ένας από τους λίγους αντάρτες που είχαν πάρει μέρος στη μάχη του ΕΛΑΣ κατά των Γερμανών στην Αμφιλοχία. Μάλιστα, ο ίδιος διακρίθηκε σ εκείνη τη μάχη, για το θάρρος της πρωτοβουλίας του στην κατάληψη της πόλης, την οποία γνώριζε καλά. Τώρα με το λόχο του προχώρησε ορμητικά στον τομέα του και διείσδυσε στην Αμφιλοχία. Αποτελεί την κύρια απειλή για τον αντίπαλο, την αιχμή της δικής μας επίθεσης.

Το πολεμικό ναυτικό και η αεροπορία μετέτρεψαν το πεδίο της μάχης σε πραγματική κόλαση. Γκρεμίζονται σπίτια, καίγονται αποθήκες και ο λόχος του Βάρδα στο κέντρο της κόλασης μάχεται παλικαρίσια.

Κάποια στιγμή, το παλικάρι, ο λοχαγός Βάρδας πέφτει νεκρός. Οι αντάρτες του λόχου εγκλωβίζονται σε φράγμα πυρός αντιπάλου και δεν είναι εύκολο να συμπτυχθούν. Τότε, συμβαίνει το χειρότερο. Το τμήμα του ΔΣΕ που κατείχε το ανατολικό ύψωμα υποχωρεί χωρίς  διαταγή.  Ο αντίπαλος ανεβαίνει στο ύψωμα κι αρχίζει την αντεπίθεση. Η μάχη έχει πλέον κριθεί υπέρ των κυβερνητικών δυνάμεων.

Αρκετοί αντάρτες σκοτώθηκαν, άλλοι πιάστηκαν αιχμάλωτοι, μια όμως διμοιρία μέσα στην πόλη κατάφερε να κρατηθεί μέχρι τη νύχτα και να ξεφύγει μετά την υποχώρηση της μεραρχίας, προς το Λουτρό, Βόρειο Βάλτο, Βουλγαρέλι…».

«Εθνική Αντίσταση», τρίμηνη έκδοση της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ , σ. 45-46, Ιούλης- Σεπτέμβρης 2012 ( Απόσπασμα από  βιβλίο του Αριστείδη Θεοχάρη).

« Επεδείξατε ηρωισμόν, αυταπάρνησιν και γενναιότητα»

Απόσπασμα από την Ημερησία Διαταγή (7.7.1948) του διοικητή του Κέντρου Βασικής Εκπαιδεύσεως Πατρών  προς τους «ανανήψαντες» στρατιώτες, πρώην κρατουμένους της Μακρονήσου, που πήραν μέρος στη μάχη της Χαλνδρίτσας:

« Με ιδιαιτέραν συγκίνησιν διεπίστωσα, ότι εις την μάχην της Χαλανδρίτσης, εις ην ελάβατε μέρος, επεδείξατε ηρωισμόν, αυταπάρνησιν και γενναιότητα, ανταξίαν Έλληνος στρατιώτου (…). Η πατρίς μας έχουσα στρατιώτας ως υμάς, οι οποίοι, καίτοι είσθε εισέτι ανεκπαίδευτοι, αναπληρώσατε τας τεχνικάς και τακτικάς σας ελλείψεις δια της γενναιότητός σας και της πειθαρχίας σας, πρέπει να είναι βεβαία διά την αύριόν της, διά την σύντομον πραγμάτωσιν των ηρωικών πεπρωμένων της».

Βασίλη Κ. Λάζαρη «Ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Αχαία», σ. 177-178, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2006.

« Μια ευχάριστη είδηση- Τα Πάντζερς (Μπαζούκας)»

« Μετά τη μάχη της Χαλανδρίτσας, τα τμήματα των Αρχηγείων Αργολιδοκορινθίας και Αχαϊας- Ηλείας αποχώρησαν προς τις περιοχές τους, ενώ το Αρχηγείο Πελοποννήσου, τα τμήματα του Αρχηγείου Μαινάλου και το 2^ο Τάγμα Ταϋγέτου από τις 8 του Ιούλη είχαμε εγκατασταθεί στην περιοχή των χωριών Πορεστό, Μορόχοβα και Λιβάρτζι για ολιγοήμερη ανάπαυση και ανασυγκρότησή μας.

Εκεί, στο Πορεστό, όπου ήταν και ο Σταθμός Διοίκησης του Αρχηγείου Πελοποννήσου, στη διάρκεια μιας Σύσκεψης στελεχών, στις 20/7/1948, που ως κύριο θέμα είχε την κριτική της μάχης στη Χαλανδρίτσα (συμμετείχαν στη σύσκεψη αυτή τα στελέχη που είχαν πάρει μέρος στη μάχη, από ταγματάρχη και πάνω- είχαν προηγηθεί ανάλογες συσκέψεις κατά διμοιρίες και λόχους), ο Αρχηγός του ΔΣΠ Στέφανος Γκιουζέλης μας είπε, στη διάρκεια της ομιλίας του, χαμογελώντας: «Να σας αναγγείλω και ένα πολύ ευχάριστο νέο που σχετίζεται με την αποστολή μας, ως Δημοκρατικός Στρατός Πελοποννήσου, γενικά, και με την ανάπτυξή μας ιδιαίτερα… Στις 18 Ιούλη έφτασε, επιτέλους , στο μέρος που το αναμέναμε, σε όρμο της Ανατολικής Πελοποννήσου, το πλοιάριο που μας έστειλε το Γενικό Αρχηγείο. Ο οπλισμός που μας έφερε είναι τακτοποιημένος τώρα σε ασφαλή μέρη, στον Πάρνωνα και στον Ταϋγετο, και σε λίγες μέρες θα μοιραστεί σε όλα τα τμήματά μας… Θα διαθέτουμε τώρα και αντιαρματικούς εκτοξευτές-Πάντζερς, που είναι αποτελεσματικό όπλο  και σε μάχες σε κατοικημένους τόπους, για την ανατίναξη οχυρωμένων θέσεων του εχθρού… Γι’ αυτό, αύριο κιόλας, το Τάγμα του Αρίστου, πλην της πυροβολαρχίας του, θα αναχωρήσει για τον Ταϋγετο για να μεταφέρει από εκεί τον οπλισμό που προορίζεται για τα τμήματά μας της Κεντρικής και της Βόρειας Πελοποννήσου…».

Το τι έγινε μετά τη λήξη της σύσκεψης δεν περιγράφεται. «Πετούσαμε» από τη χαρά μας, παρ’ όλο που στο φορτίο αυτό υπήρχαν ελάχιστα πυρομαχικά οπλοπολυβόλων και ατομικών όπλων, από τα οποία είχαμε κυρίως ανάγκη. Έγινε η αρχή, λέγαμε, και το ρίξαμε στο γλέντι εκείνο το βράδυ, μέχρι τα μεσάνυχτα, ενθουσιασμένοι, που θα διαθέταμε τα περίφημα Πάντζερς (Μπαζούκας) και που ενισχυθήκαμε με 200 καινουργή οπλοπολυβόλα (αγγλικά, τύπου Μπρεν- δεν είχαμε, όμως,  άμεση ανάγκη οπλοπολυβόλων, αφού διαθέταμε πάνω από 50, κρυμμένα σε «αποθήκες» μας, λάφυρα σε νικηφόρες μάχες που είχαν γίνει μέχρι τότε), 2 βαριά πολυβόλα με 6.000 σφαίρες και επιθετικές χειροβομβίδες και νάρκες».

Αρίστος Καμαρινός « Ο Εμφύλιος Πολέμος στην Πελοπόννησο 1946-1949» σ. 422-423, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2000. (σ.σ. Μετά την ήττα του ΔΣΠ ο Αρίστος Καμαρινός παρέμεινε παράνομος στην Καλαμάτα μέχρι το 1962 και στην Αθήνα μέχρι το 1964. Το Μάρτιο του 1964 με τη βοήθεια του ΚΚΕ διέφυγε στο εξωτερικό και εγκαταστάθηκε στην Τασκένδη).

«Δεν μπορέσαμε να ξεσηκώσουμε στις πόλεις ένα παλλαϊκό κίνημα πάλης»

Απόσπασμα της απόφασης της 4ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ:

«… Η βασική και κύρια αδυναμία, που παρουσιάζει το ΚΚΕ, μέσα στις τόσο ευνοϊκές αντικειμενικές συνθήκες, βρίσκεται στο ότι δεν κατορθώσαμε να συντρίψουμε την οπορτουνιστική συνθηκολόγηση και τις ταλαντεύσεις μέσα στις κομματικές οργανώσεις, πρωτ’ απ’ όλα των πόλεων. Δεν μπορέσαμε να ξεσηκώσουμε στις πόλεις ένα παλλαϊκό κίνημα πάλης, να σπάσουμε τους δισταγμούς και το πνεύμα αναμονής, που δημιούργησε μέσα σε πλατιά λαϊκά στρώματα η δολοφονική τρομοκρατία και ο ψυχολογικός εκβιασμός, που εφαρμόζουν οι μοναρχοφασίστες λακέδες και οι αμερικανοάγγλοι καταχτητές…».

«Το ΚΚΕ Επίσημα Κείμενα», τ. 6, σ. 268-270, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1987.

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ

 ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ

ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ

11 Κυβερνητική κρίση στην Αθήνα. Βουλευτές του Λαϊκού Κόμματος ζητούν να σχηματισθεί ισχυρή «μη κομματική κυβέρνηση». Ο Σ. Βενιζέλος και βουλευτές των Φιλελευθέρων προτείνουν την αποχώρηση του κόμματος τους από τον κυβερνητικό συνασπισμό. Η κρίση δεν παίρνει μεγαλύτερες διαστάσεις λόγω των κρίσιμων επιχειρήσεων στο Γράμμο.

20-21 Μετά από 70 ημέρες μαχών οι κυβερνητικές δυνάμεις καταλαμβάνουν το Γράμμο. Οι δυνάμεις του ΔΣΕ με ελιγμό περνούν στο Βίτσι.

26 Μεγάλες μάχες στο Καϊμακτσαλάν.

27 Μετά την απομάκρυνση του Μάρκου Βαφειάδη από την αρχηγία του ΔΣΕ τη διοίκηση του Δημοκρατικού Στρατού αναλαμβάνει το Ανώτατο Πολεμικό Συμβούλιο με επικεφαλής το Νίκο Ζαχαριάδη. Στη θέση των Αρχηγείων Περιοχών συγκροτούνται 9 Μεραρχίες.

30 Ήττα του ΔΣΕ στη Δημητσάνα.

ΔΙΕΘΝΗ

12 Ο Πρόεδρος Τρούμαν αναγνωρίζει τη Νότια Κορέα με πρωτεύουσα τη Σεούλ.

13 Ο βρετανός κυβερνήτης της Κύπρου λόρδος  Γουίνστερ  διαλύει τη  Διασκεπτική (Συμβουλευτική Συνέλευση) που είχε συγκροτηθεί για το νέο Σύνταγμα.

16 Ολυμπιακοί Αγώνες στο Λονδίνο, οι πρώτοι μετά τον πόλεμο. Απέχει η Σοβιετική Ένωση.

 «Καταδικάζω και αποκηρύσσω μετά βδελυγμίας»

Στις  εφημερίδες της Αθήνας , της Θεσσαλονίκης και των άλλων πόλεων  δημοσιεύονταν συχνά  πανομοιότυπες δηλώσεις αποκήρυξης του ΚΚΕ, του ΕΑΜ και άλλων αριστερών οργανώσεων  («παραφυάδων» σύμφωνα με την ορολογία της εποχής). Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα από δηλώσεις που δημοσιεύθηκαν στις αθηναϊκές εφημερίδες στις 10 Αυγούστου 1948:

Η πρώτη:

« Ο κάτωθι υπογεγραμμένος …, ετών 30, υποδηματοποιός, κάτοικος… , δηλώ υπευθύνως και εν γνώσει των συνεπειών του νόμου περί ψευδούς δηλώσεως ότι επί εαμοκρατίας υπηρέτησα εις την ΕΠΟΝ, αλλ’ ουδέποτε υπήρξα κομμουνιστής και ούτε είμαι. Καταδικάζω και αποκηρύσσω μετά βδελυγμίας και όλως αβιάστως, πάσας τας σλαυοδούλους και προδοτικάς οργανώσεις και κόμματα ως το ΚΚΕ, ΕΛΑΣ,ΕΠΟΝ, ΕΑ, ΝΟΦ,ΕΤΑ, Κ.Λ.Π., τους αντάρτας και την κυβέρνησιν του βουνού ως προδοτικάς, αντεθνικάς και εγκληματικάς, εργαζομένας προς βλάβην των συμφερόντων της Πατρίδος μας και προς συμφέρον των Σλαύων. Τάσσομαι εις το πλευρόν της Πατρίδος μας και δηλώ ότι θ’ αγωνισθώ με όλας μου τας δυνάμεις, μέχρι της τελικής συντριβής κατά παντός επιβουλευομένου τα συμφέροντα ταύτης.

Αθήναι τη 8 Αυγούστου 1948.

Ο δηλών…».

Η δεύτερη:

«Ο υπογεγραμμένος…., ετών 22, εργάτης, κάτοικος… δηλώ υπευθύνως ότι επί εαμοκρατίας υπηρέτησα εις την ΕΠΟΝ  του χωριού μου. Κομμουνιστής δεν υπήρξα, ούτε και είμαι. Αποκηρύσσω το ΚΚΕ, ΕΑΜ,ΕΛΑΣ,ΕΠΟΝ κ.λ.π., τους αντάρτας και την κυβέρνησιν του βουνού , ως εγκληματικάς, προδοτικάς και αντεθνικάς. Συνιστώ εις τους παραπλανημένους νέους να συνέλθουν και να κτυπήσουν αλύπητα τους προδότας κομμουνιστάς.

Αθήναι τη 9 Αυγούστου 1948

Ο δηλών…».

Ο υπίλαρχος Γεώργιος I. Ράλλης

 «… Στις πρώτες μέρες του Αυγούστου εγκαταστάθηκα στο χωριό Ζίτσα του νομού Ιωαννίνων και μου δόθηκε η εντολή να συνεργαστώ με τα πεζικά τμήματα της ταξιαρχίας και να εκκαθαρίσουμε την περιοχή Κασιδιάρη-Άγιος Μηνάς. Κάθε πρωί, προτού ξεκινήσουμε για την αποστολή μας, είχε ήδη προπορευτεί το συνεργείο ναρκοσυλλεκτών, το οποίο πάντοτε ανακάλυπτε και εξουδετέρωνε δύο-τρεις νάρκες. Φαίνεται ότι, κατά τη διάρκεια της νύχτας, ολιγομελείς ομάδες ανταρτών περνούσαν τον ποταμό Καλαμά και ναρκοθετούσαν τους δρόμους από τους οποίους υποχρεωτικά θα περνούσαν τα τεθωρακισμένα.

Λίγο πριν από την εορτή της Παναγίας, διατάχτηκα να εγκατασταθώ στη Δωδώνη. Ένα τάγμα της ταξιαρχίας είχε αναλάβει να εκκαθαρίσει την περιοχή Λάκκας-Σουλίου, όπου δρούσε τμήμα ανταρτών με αρχηγό κάποιον Πετρίτη (σ.σ. πρόκειται για το δάσκαλο Πολυχρόνη Βάη)  και η ταξιαρχία, θέλοντας να εμποδισει τη διαφυγή των ανταρτών , μου ανέθεσε να επιτηρώ το δρομολόγιο γύρω από το μαντείο της Δωδώνης.

Στο τέλος Αυγούστου, λάβαμε εντολή να κινηθούμε προς Ηγουμενίτσα δια μέσου Άρτας και Πρέβεζας από τον παραλιακό δρόμο και να συνεργαστούμε με ένα τάγμα της ταξιαρχίας που είχε συμπλακεί με τους αντάρτες στην περιοχή της Παραμυθιάς.

Ξεκίνησα πολύ νωρίς το πρωί, ο δρόμος όμως ήταν σε κακά χάλια και έτσι έφτασα στο Μαργαρίτι αργά το απόγευμα. Εκεί συνάντησα το διοικητή του τάγματος και συνεννοήθηκα μαζί του να προχωρήσω 3-4 χιλιόμετρα ακόμη και να αρχίσω βολή με τα δύο πυροβόλα των «Μάρμον» προς την κατεύθυνση όπου ήταν οχυρωμένοι οι αντάρτες. Ρίξαμε 20 περίπου βλήματα, χωρίς να βλέπουμε τον εχθρό, σε λίγο όμως ειδοποιήθηκα από τον ασύρματο των πεζικών τμημάτων να σταματήσω τη βολή, γιατί οι αντάρτες είχαν αναδιπλωθεί. Δεν ξέρω αν η αποχώρησή τους οφειλόταν σε επιτυχημένη βολή των πυροβόλων μας ή σε ενέργεια των πεζικών τμημάτων που προσπαθούσαν να τους κυκλώσουν από αριστερά και δεξιά…».

Γεωργίου Ι. Ράλλη «Κοιτάζοντας πίσω», σ. 454-455, εκδόσεις Ερμείας, Αθήνα 1993. (σ.σ. Ο Γεώργιος Ράλλης, γιός του τελευταίου κουίσλιγκ  πρωθυπουργού των χρόνων της κατοχής Ιωάννου Ράλλη, πρωθυπουργός ο ίδιος από το Μάιο του 1980 έως τον Οκτώβριο του 1981, υπηρέτησε στον Εμφύλιο Πόλεμο ως αξιωματικός των τεθωρακισμένων).

Αύριο: Ο συγγραφέας Δημήτρης Φωτιάδης περιγράφει τη σύλληψή του-Υπόμνημα της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης στη Γενική Σύνέλευση του ΟΗΕ-Οι άθλιες συνθήκες ζωής των εξορίστων στα νησιά- Στρατιωτικός νόμος στην Πελοπόννησο.

*Οι απόψεις του κειμένου δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη τις θέσεις της Iskra