1947 Σεπτέμβριος–Οκτώβριος:  Η κρίση των καυσίμων–Ο Σοφούλης πρωθυπουργός–Το «σχέδιο Λίμνες»

Απαγόρευση κυκλοφορίας του «Ριζοσπάστη» και της «Ελεύθερης Ελλάδας»

 

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ

ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ

 4 Κρίση στα καύσιμα. Οι αμερικανοί στέλνουν πετρέλαιο μόνο για τις ανάγκες του στρατού. Σταματούν να λειτουργούν βιομηχανίες στην Αττική. Οι άνεργοι λόγω της κρίσης φτάνουν τις 50.000.

7 Ορκίζεται η νέα υπό τον Θ. Σοφούλη κυβέρνηση συνεργασίας Φιλελευθέρων- Λαϊκών. Τα κόμματα του Συνασπισμού του ΕΑΜ κατηγορούν τον Σοφούλη ότι γίνεται «όργανο των χιτών».

11-27 Συνέρχεται η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ σε δύο τμήματα 3^η Ολομέλεια). Το ένα στη Γιουγκοσλαβία (στις 11.9 και 12.9 με τη  συμμετοχή και στρατιωτικών στελεχών) και το δεύτερο  (στις 27.9) στην Αθήνα. Συζητείται και αποφασίζεται το «Σχέδιο Λίμνες» για την δημιουργία μεγάλου ελεύθερου τμήματος στη Βόρεια Ελλάδα με κέντρο τη Θεσσαλονίκη. Οι αποφάσεις δεν ανακοινώθηκαν δημόσια.

15 Εφαρμογή του Ψηφίσματος « Περί αμνηστίας εις τους παραδιδομένους συμμορίτας». Μέχρι τη λήξη της προθεσμίας παράδοσης στις 15/11 είχαν παραδοθεί 1.142 ένοπλοι- Διάβημα της ΚΕ του ΕΑΜ στους Σοφούλη και Τσαλδάρη για την ελευθερία του Τύπου, την κατάργηση στων στρατοπέδων συγκέντρωσης και των Επιτροπών Ασφαλείας.

24 Ο ΔΣΕ επιτίθεται στην Κατερίνη.

25 Οι εαμικοί μητροπολίτες Κοζάνης Ιωακείμ και Ηλείας Αντώνιος ζητούν με επιστολή τους στο Σοφούλη τον τερματισμό της εμφύλιας σύγκρουσης

26 Έρχεται στην Αθήνα ο αρχηγός της Αμερικανικής υπηρεσίας Πληροφοριών στρατηγός Τσάμπερλαιν.

28. Ο υπουργός Εξωτερικών Κ. Τσαλδάρης αναπτύσσει τις θέσεις της κυβέρνησης των Αθηνών στη Συνέλευση του ΟΗΕ, όπου είχε παραπεμφθεί το «ελληνικό ζήτημα» μετά το βέτο της Σοβιετικής Ένωσης

ΔΙΕΘΝΗ

1 Νίκη των  κομμουνιστών στις εκλογές της Ουγγαρίας.

4 Eπισιτιστική κρίση στην Δυτική Ευρώπη λόγω της «κρίσης στο κάρβουνο». Αμερικανοί και βρετανοί επίσημοι  εκφράζουν απαισιοδοξία ενόψει του επερχόμενου χειμώνα.

16 Η Τεργέστη κηρύσσεται ελεύθερη ζώνη- H βρετανική κυβέρνηση διακόπτει  το πρόγραμμα εθνικοποιήσεων λόγω της οικονομικής κρίσης.

22-28 Σε σύσκεψη Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων (Σοβιετικής Ένωσης, Τσεχοσλοβακίας, Ουγγαρίας, Πολωνίας, Ιταλίας, Γαλλίας, Ρουμανίας, Βουλγαρίας, Γιουγκοσλαβίας) στην Σκλάρσκα Πορέμπα της Πολωνίας αποφασίζεται η ίδρυση της  Κομινφόρμ.

23 Εκτελείται στη Βουλγαρία ο ηγέτης του Αγροτικού Κόμματος Ν. Πετκόφ.

«Η κρίση στα καύσιμα»

« Η χθεσινή βραδιά ύστερα από τις αλλεπάλληλες ανακοινώσεις του υπουργείου Μεταφορών και τα υπομνήματα των διορισμένων στα Εργ. Κέντρα  της Αθήνας και του Πειραιά, ήταν μια βραδιά πανικού για την πρωτεύουσα και τη γείτονά της. Τα πρώτα αποτελέσματα της κρίσεως που ξέσπασε  στα καύσιμα χθες ήταν ήδη χειροπιαστά. Πάνω από είκοσι πέντε χιλιάδες εργάτες στον Πειραιά έμειναν άνεργοι. Τα περισσότερα εργοστάσια του Πειραιά  είχαν μείνει κλειστά, άλλα απασχόλησαν μόνο ένα ελάχιστο ποσοστό από τους εργάτες τους, άλλα δε τέλος εργάσθηκαν μόνο δυό ώρες (…).

Η χθεσινή σύσκεψη υπό την προεδρία του υπουργού των Μεταφορών στην οποία πήραν μέρος μέλη  της αμερικανικής αποστολής και οι αρμόδιοι διευθυντές του υπουργείου φαίνεται ότι δεν κατάληξε σε κανένα αποτέλεσμα. Οι αμερικανοί εκτελώντας το σχέδιό τους της αποκλειστικής βοήθειας προς τις κυβερνητικές ένοπλες δυνάμεις αδιαφορούν για τις ελλείψεις  που θα παρουσιασθούν στη βιομηχανία μας με το σταμάτημα της παροχής ρεύματος στα εργοστάσια (…).

Επίσης και στις συγκοινωνίες  χθες άρχισαν σημαντικότατοι περιορισμοί, που θα καταταλαιπωρήσουν το κοινό. Η συγκοινωνία Αθηνών- Πειραιώς θα τελειώνει στις 11 τη νύκτα, αντί της 1  μετά τα μεσάνυκτα. Οι περιορισμοί στον Πειραιά είνε ακόμη μεγαλύτεροι. Μετά τις 10-10.30 οι περισσότερες γραμμές θα σταματούν…».

Σύμφωνα με κυβερνητική ανακοίνωση τα διαθέσιμα καύσιμα περιορίστηκαν «λόγω των αναληφθεισών εις ευρείαν κλίμακα επιχειρήσεων εναντίον των συμμοριτών…».

«Ελεύθερη Ελλάδα» 5.9.1947.

« Ωρκίσθη η κυβέρνησις συνεργασίας των δυο ιστορικών κομμάτων»

Από κύριο άρθρο της «Βραδυνής»:

« Από πολλάς κατευθύνσεις καταβάλλονται προσπάθειαι να διαστραφή η έννοια της συμπράξεως των δύο μεγάλων πολιτικών Κομμάτων της Χώρας, των Φιλελευθέρων και του Λαϊκού. Άλλοι την βλέπουν ως απάρνησιν μιάς πολιτικής, η οποία ηκολουθήθη μέχρι σήμερον, άλλοι ως παραχώρησιν φθάνουσαν εις την αλλαξοπιστίαν και άλλοι ως υποταγήν του ενός προς το άλλο κόμμα. Η αληθής έννοια  των πραγμάτων είναι πολύ διάφορος από τας δυσφημιστικάς αυτάς προσπαθείας, των οποίων τα κίνητρα και οι σκοποί είναι πολύ διαφανείς και δι’ αυτόν ακόμη τον ελάχιστα οξυδερκή, αλλ’ αμερόληπτον παρατηρητήν.

Ούτε περί υποταγής πρόκειται, ούτε περί αλλαξοπιστίας ή προσηλυτισμού εις άλλην πολιτικήν θρησκείαν.

Η έννοια της συμπράξεως είναι απλή και διαυγής: Η ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΙΣ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΟΣ…».

«Η Βραδυνή» 8.9.1947.

« 14 σκύλοι και 11 γάτες»

Από  κύριο άρθρο του «Ριζοσπάστη» με την υπογραφή του Κώστα Καραγιώργη

« Την άλλη φορά ένας νεαρός υφυπουργός των Εξωτερικών της Αγγλίας βάφτισε και μύρωσε τον κ. Θεμιστοκλή Σοφούλη πρωθυπουργό. Είχαν κλείσει όλα τα περιθώρια των ψεύτικων «υπηρεσιακών κυβερνήσεων». Το καράβι βούλιαζε. Χρειαζόταν ένας «έγκυρος» άνθρωπος για να το κρατήσει στην επιφάνεια και να κάνει τις ανεκδιήγητες εκλογές. Βρέθηκε πρόθυμος ο φιλόδοξος μαθουσάλας που «εκπροσωπεί βιολογικά το έθνος». Και τον διόρισε ο νεαρός κ. Μακ Νηλ. Άνοιξε έτσι το δρόμο ο κ. Σοφούλης στη «νόμιμη» και επισημοποιημένη από «εκλογές» δικτατορία του μοναρχισμού.

Τούτη τη φορά δεν χρειάσθηκε καν υφυπουργός για να βαφτίσει και μυρώσει τον κ. Θεμ. Σοφούλη. Στάθηκε αρκετός ένας απλός διευθυντής του υπουργείου των Εξωτερικών της Ουάσιγκτον, ο κ. Χέντερσον. Και τώρα είχαν εξαντληθεί όλα τα περιθώρια. Η κοινοβουλευτική πλειοψηφία έσπασε σαν σαπουνόφουσκα. Όλα τα κόμματα του μοναρχισμού, από τον κ. Τσαλδάρη ως τον κ. Σοφοκλή Βενιζέλο χρεωκόπησαν μπρος στα μάτια όλης της Οικουμένης. Το καράβι πάλι βουλιάζει. Αλλά τούτη τη φορά οι τρομερές αμαρτίες των ξενόδουλων Γραικύλων το τραβούν προς το φούντο με ακατάσχετη δύναμη.

Και πάλι χρειάστηκε ο «έγκυρος» άνθρωπος που θα μπορούσε να δώσει μια ανάσα στους Αμερικανούς- ένα δυό μήνες, για να δουν τι θα κάνουν παραπέρα. Ο άνθρωπος βρέθηκε και πάλι πρόθυμος για να « εισβάλη εις τον στίβον, στητός και ακαταγώνιστος», κατά μίαν προς ώρας φιλική του (λόγω κοκάλου εξουσίας) εφημερίδα.

Έτσι ξανάγινε πρωθυπουργός ο κ. Θεμ. Σοφούλης σε κοινή κυβέρνηση Λαικών και Φιλελευθέρων ( 14 σκύλοι και 11 γάτες)…».

«Ριζοσπάστης» 9.9.1947.

 « Περί  ‘‘Ελευθεροτυπίας’’»

« Ενώ οι φωνασκίες περί κατευνασμού εξακολουθούν, ενώ καθημερινά διαδίδεται από ενδιαφερομένους κυβερνητικούς κύκλους ότι μέτρα επί μέτρων πρόκειται να ληφθούν, ο αριστερός τύπος, ο μόνος σήμερα αντιπολιτευόμενος τύπος, αντιμετωπίζει απηνή διωγμό. Έξω από την σπασμένη βιτρίνα της Αθήνας, τόσο η «Ελεύθερη Ελλάδα», όσο και ο «Ριζοσπάστης», ΔΕΝ ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ.

Γράφαμε χθες ότι από τις 18 Αυγούστου τα φύλλα μας δεν κυκλοφορούν και στη Θεσσαλονίκη. Κατάσχονται και καταστρέφονται στο εκεί αεροδρόμιο από τους δικτάτορες του Γ΄ Σώματος Στρατού κάτω από τις ευλογίες της κυβερνήσεως Σοφούλη, που ούτε ενδιαφέρθηκε γι’ αυτό το ζήτημα. Πάνω από 50.000 φύλλα μας καταστράφηκαν ως τώρα. Πληροφορούμαστε ότι και το Β΄ Σώμα Στρατού μιμείται τους συναδέλφους του της Μακεδονίας. Έτσι σε καμμιά γωνιά της επαρχίας δεν τολμά να τολμά να εμφανισθεί αριστερό φύλλο. Παντού ο θαυμάσιος αυτός κρατικός μηχανισμός του κ. Σοφούλη το απαγορεύει. Από τη Λάρισα, Βόλο, Λαμία, Κομοτηνή, Σέρρες, Δράμα, Καβάλα, Τρίκαλα, Γρεβενά, Καστρί, Μουρηές, Αλμυρό, Ικαρία, Σπάρτη  και το Ηράκλειο ΤΑ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ ΠΟΥ ΡΩΤΗΘΗΚΑΝ ΤΗΛΕΓΡΑΦΙΚΑ, ΑΠΗΝΤΗΣΑΝ OΤΙ ΤΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΦΥΛΛΑ ΔΕΝ ΕΠΙΤΡΕΠΕΤΑΙ ΝΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΟΥΝ.

Περιμένουμε μια σαφή δήλωση από μέρους του κ. Σοφούλη επάνω στο ζήτημα αυτό».

«Ελεύθερη Ελλάδα» 17.9.1947

« Σοβιετικαί αντιπροτάσεις δια το ελληνικόν- Λόγος του κ. Γκρομίκο»

« ΛΕΙΚ ΣΑΞΕΣ, 27. ( Ιδ. Υπ.).- Η σημερινή συνεδρίασις της πολιτικής επιτροπής του ΟΗΕ διήρκεσε τρεις ώρας περίπου (…) Κατά την μακράν αγόρευσίν του εν αρχή της συνεδριάσεως ο κ. Γκρομίκο διεξήγαγε δριμυτάτην επίθεσιν εναντίον της «φασιστικής», ως είπεν, ελληνικής κυβερνήσεως, κατηγόρησε τους Έλληνας επισήμους και τας εφημερίδας των Αθηνών ως υποκινούντας νέον πόλεμον και προειδοποίησε τας Ηνωμένας Πολιτείας ότι η απειλή των περί προσφυγής εις ενέργειαν  συλλογικής ασφαλείας, εάν η γενική Συνέλευσις ήθελεν αποτύχει εις την εξεύρεσιν λύσεως επί του ελληνικού, είναι δυνατόν να προκαλέση κατάρρευσιν του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών  και να ζημιώση της υπόθεσιν της διεθνούς συνεργασίας.

Κατά τους κύκλους του ΟΗΕ το σημείον τούτο του λόγου του κ. Γκρομίκο θεωρείται ως απειλή της Ρωσσίας περί αποχωρήσεώς της εκ του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών…».

«Εμπρός» 28.9.1947.

 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ

ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ

 9 Αντάρτες εμφανίζονται στη Χασιά, κοντά στην Αθήνα και συγκρούονται με μάυδες.

16 Από το ραδιοφωνικό σταθμό του ΔΣΕ μεταδίδεται γράμμα του Μάρκου Βαφειάδη προς τους  «Έλληνες πατριώτες» με το οποίο τους καλεί να πάρουν τα όπλα και ν’ ανέβουν στο βουνό. Μία μέρα μετά το γράμμα δημοσιεύεται στο «Ριζοσπάστη».

18 Απαγορεύεται η κυκλοφορία του «Ριζοσπάστη» και της «Ελεύθερης Ελλάδας»

22 Αποφασίζεται η τοποθέτηση Αμερικανών αξιωματικών ως συμβούλων στις στρατιωτικές μονάδες- Συγκροτείται νέα Βαλκανική Επιτροπή Ερεύνης χωρίς τη συμμετοχή εκπροσώπων από τη Σοβιετική Ένωση και τις σύμμαχες χώρες της.

18-25 Μάχες του ΔΣΕ στην περιοχή του  Μετσόβου.

28 Ο αντιστράτηγος Γιατζής αναλαμβάνει τη θέση του αρχηγού του ΓΕΣ. Διοικητής της 1^ης  Στρατιάς αναλαμβάνει ο αντιστράτηγος Κ. Βεντήρης.

ΔΙΕΘΝΗ

19 Στις δημοτικές εκλογές στη Γαλλία ο «Συναγερμός» του στρατηγού Ντε Γκωλ αποκτά σχετική πλειοψηφία.

20 Στην Ουάσινγκτον αρχίζουν ανακρίσεις κατά των κομμουνιστών ηθοποιών, σκηνοθετών, σεναριογράφων κ.α. Σε ρόλο καταδότη συναδέλφων του ο Ρόναλντ Ρήγκαν.

24 Λόγω της κρίσης η βρετανική κυβέρνηση μειώνει τις μερίδες σε βασικά τρόφιμα.

 «Αντάρτες στη Χασιά»

« Δυνάμεις ανταρτών εμφανίσθηκαν χθες για πρώτη φορά από την ίδρυση του Δημοκρατικού Στρατού σε εγγύτατο σημείο από την Αθήνα και συγκεκριμένα στην περιοχή Χασιάς (Φυλή), μόλις 15 χιλιόμετρα από την Ομόνοια.

Επείγουσες πληροφορίες επίσημες και ιδιωτικές άρχισαν να μεταδίδονται τόσο από τη Διοίκηση Χωροφυλακής Μενιδίου (Αχαρναί) όσο και από άλλα στρατιωτικά κέντρα και μονάδες της γύρω περιοχής. Οι πληροφορίες ανέφεραν ότι στις 5 το απόγευμα σημειώθηκες η πρώτη σύγκρουση μεταξύ δυνάμεων του Δημοκρατικού Στρατού και συμμοριών των ΜΑΥ. Μετά την πρώτη σύγκρουση οι αντάρτες επετέθησαν κατά των ΜΑΥ με ενέδρα που είχαν στήσει προηγουμένως. Τους αιφνιδίασαν και όπως αφήνουν οι πληροφορίες να νοηθεί, τους προξένησαν θύματα. Επίσημο τηλεφώνημα προς τις αρχές αναφέρει ένα ΜΑΥ νεκρό. Δεν αναφέρεται κανένα θύμα από την πλευρά των ανταρτών.

Τμήμα χωροφυλακής που έσπευσε σε βοήθεια των ΜΑΥ δεν φαίνεται να κατόρθωσε να έλθει σε επαφή  με τους αντάρτες γιατί αυτοί μπήκαν εν τω μεταξύ σε δασώδη περιοχή και εξαφανίσθηκαν…».

«Ριζοσπάστης» 10.10.1947.

Η κυβέρνηση κλείνει το «Ριζοσπάστη» και την «Ελεύθερη Ελλάδα»

 «Η πρόθεση των Αμερικανών να κλείσουν τις αριστερές δημοκρατικές εφημερίδες, εκδηλώθηκε αμέσως χθες, την επομένη δηλαδή της μέρας που δημοσιεύθηκε το νέο ψήφισμα για τα έκτακτα μέτρα κατά του αριστερού τύπου. Με κυβερνητική εντολή ο Εισαγγελέας Αθηνών έπαυσε χθες το βράδυ τις εφημερίδες  «Ριζοσπάστη» και «Ελεύθερη Ελλάδα» και κατέσχεσε τα γραφεία τους. Τα όργανα της Ασφάλειας συνέλαβαν επίσης από τους συντάκτες  που βρίσκονταν εκείνη την ώρα στα γραφεία του «Ριζοσπάστη» τους δημοσιογράφους Θανάση Τσουπαρόπουλο και Χρήστο Ανταχόπουλο. Ο Εισαγγελέας  κατάγραψε όλα τα έπιπλα και σφράγισε τα γραφεία. Ομάδα αστυνομικών εξ’ άλλου έσπασε με κασμάδες τις ταμπέλλες του «Ριζοσπάστη», ενώ πλήθος κόσμου που είχε συγκεντρωθεί από κάτω παρακολουθούσε. Έγινε ταυτόχρονα έρευνα και έλεγχος ταυτοτήτων στους συντάκτες και στους πολίτες που βρίσκονταν εκείνη την ώρα στα γραφεία.

Η ενέργεια αυτή της κυβέρνησης αποκορυφώνει τα μέτρα της κατά του λαού των Αθηνών. Ό,τι δεν ετόλμησε να κάμει ο Τσαλδάρης και ο Ζέρβας επί τόσον καιρό, το πραγματοποιεί σήμερα ο κ. Σοφούλης εφαρμόζοντας την πολιτική του «κατευνασμού».

Δεν υπάρχει καμμιά αμφιβολία ότι πρόκειται για πρωτοβουλία και εντολές των Αμερικανών. Ο «Ριζοσπάστης» και η «Ελεύθερη Ελλάδα» ήταν οι εφημερίδες που απεκάλυψαν την πολιτική των Αμερικανών στην Ελλάδα, την καταστροφική τους επέμβαση για το φούντωμα του εμφυλίου πολέμου, τα οικονομικά τους μέτρα που υποδουλώνουν τη χώρα και εξαθλιώνουν τον ελληνικό λαό, τις ανοικτές επεμβάσεις τους στην αλλαγή κυβερνήσεων που μεταβάλλουν την Ελλάδα σε προτεκτοράτο δικό τους.

Η κυβέρνηση Σοφούλη απέρριψε κυνικά το προσωπείο του «κατευνασμού» και παρουσιάζει το πραγματικό πρόσωπό της: του υπερδυναμικού τρομοκράτη του λαού.

Ο λαϊκός τύπος όμως δεν πρόκειται να σταματήσει να είνε ο εκφραστής των δημοκρατικών πόθων του λαού ούτε να πάψει να τον καθοδηγεί στους ιστορικούς αγώνες του.

Μένει και πάλι, όπως και  πάντα, στις επάλξεις των εθνικών μας αγώνων για τη Δημοκρατία, την ανεξαρτησία και την ευημερία της χώρας μας».

«Ο Ρίζος της Δευτέρας» 20.10.1947.

« Πιασμένοι κατά ομάδες χέρι χέρι, ακόμα και χαμογελαστοί, μπροστά στο απόσπασμα»

«… Λίγες μέρες αργότερα, βλέπουμε ξαφνικά την εφημερίδα σκεπασμένη με φωτογραφίες από νέες εκτελέσεις στο Εφταπύργιο. Γυναίκες και άντρες, πενήντα τον αριθμό, πιασμένοι κατά ομάδες χέρι χέρι, ακόμα και χαμογελαστοί, μπρος στο απόσπασμα. Τρεμούλα μας κυρίεψε. Βγαίνοντας από το μάθημα, η εφημερίδα, που δεν είχαμε ν’ αγοράσουμε, άφαντη από το περίπτερο, την είχαν κατασχέσει.

Περίεργο μου είχε φανεί, πώς μπόρεσαν να πλησιάσουν οι φωτογράφοι. Πολύ αργότερα, άκουσα σ’ ένα μοναστήρι πάνω στα Μετέωρα, μια ιστορία από τον ηγούμενο, που έλυσε κατά πολύ τις απορίες μου αυτές; «Εγώ στον ανταρτοπόλεμο ήμουν στη Σαλονίκη, έλεγε. Όταν επρόκειτο να γίνουν εκτελέσεις, περνούσε πρωί πρωί με το τζιπ ο Βασιλικός Επίτροπος, φίλος μου γκαρδιακός, και μ’ έπαιρνε να παρακολουθήσω. Με συγκινούν, μου αρέσουν. Έχω ιστορία εγώ^.

ήμουν ο λοχίας στο απόσπασμα που εκτέλεσε στο Γουδί τους «Έξι». Κάπως έτσι θα είχαν εισχωρήσει και οι φωτογράφοι της  ‘‘Μακεδονίας’’».

Από το πεζογράφημα του Γιώργου Ιωάννου «Τα ίχνη της πυρκαγιάς», («Το δικό μας αίμα»), σ. 177, εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 1980

« Ανταρτόπληκτοι: Μια μέρα»

Απόσπασμα κειμένου του Άγγελου Ελεφάντη που δημοσιεύθηκε στο «Αρχειοτάξιο» :

« Ήταν τελευταίες ημέρες του Οκτώβρη του 1947, πάντως μετά του Αγίου Δημητρίου. Γύρω από το χωριό μας το Νεχώρι Τυμφρηστού , στις πλαγιές του Βελουχιού, εκείνες τις μέρες μαίνονταν μάχες ανάμεσα σε τμήματα του Δημοκρατικού Στρατού και του Κυβερνητικού. Εμείς παιδιά τότε, «έμπειροι» στα στρατιωτικά καταλαβαίναμε από το κροτάλισμα των πολυβόλων ότι οι δικοί μας, οι αντάρτες, ήταν ακόμη κοντά μας γιατί γνωρίζαμε τα πολυβόλα τους που έριχναν τις ριπές με φειδώ, ενώ τα πολυβόλα του Στρατού ήταν ιδιαιτέρως φλύαρα. Κι ύστερα άλλα ήταν τα πολυβόλα των ανταρτών άλλα του Στρατού, διαφορετικές ήταν οι λαλιές τους και τα μηνύματά τους. Το βράδυ από τις τροχιοδεικτικές σφαίρες που αυλάκωναν τον ουρανό βλέπαμε καθαρά ποιούς τόπους κατείχαν οι εχθροί και πού βρίσκονταν οι φίλοι. Κάποτε όμως τα πολυβόλα των ανταρτών απομακρύνθηκαν, μάκραινε το κροτάλισμά τους, ώσπου χάθηκε πέρα από τα βουνά των Αγράφων. Οι αντάρτες δεν στέκονταν πολύ στο ίδιο μέρος, μετακινούνταν συνεχώς, τακτική τους ήταν το «πεδίο βολής και λακίσεως».

Τότε, όταν οι αντάρτες δεν ακούγονταν πιά και η μάχη καταλάγιασε, μας έζωσαν τα φίδια. Θα ερχόταν ο Στρατός. Και πραγματικά, ένα απογευματάκι με κρύα φθινοπωρινή λιακάδα, το χωριό γέμισε φαντάρους, που άδειαζαν τους γεμιστήρες των όπλων τους στον αέρα για εκφοβισμό (αλλά και για να ξεφορτωθούν το υπερβολικό βάρος από τις σφαίρες τους). Το χωριό ζάρωσε  απ’ το φόβο, δεν είχαν έρθει για το καλό οι μουσαφίρηδες. Δεν ξέραμε τι μας περιμένει. Πριν το σούρουπο μια περίπολος, μαζί με τον παπά και τον πρόεδρο της κοινότητας, πέρασε από σπίτι σε σπίτι  και διέταξε όλους τους χωριανούς, γυναίκες, παιδιά, γερόντους, να μαζευτούν στην πλατεία. Άνδρες άνω των 18 βρίσκονταν ελάχιστοι στο χωριό. Όσοι δεν ήταν φαντάροι ή αντάρτες, κρύβονταν στα πέριξ δάση για το φόβο των παρακρατικών. Και τα νέα κορίτσια επίσης κρύβονταν.

Μαζευτήκαμε λοιπόν στην πλατεία. Εκεί ένας αξιωματικός μας έβγαλε λόγο. Δεν μπορώ να πω, βέβαια, πως θυμάμαι τι είπε, μετά από 53 ολόκληρα χρόνια. Μπορώ όμως, εν πνεύματι αληθείας, να ανασυστήσω τα λόγια του γιατί την αλήθεια τους, ως βιωμένη πραγματικότητα, την μάθαμε όλοι πολύ καλά τις αμέσως επόμενες ημέρες, τους μήνες και τα χρόνια που ήρθαν, ώσπου τελείωσε ο εμφύλιος, και πολύ μετά απ’ αυτόν.

Είπε λοιπόν ο αξιωματικός.

Ως αύριο θα έχετε φύγει όλοι από χωριό. Δεν θα μείνει κανείς. Όποιος , παραμείνει συλλαμβάνεται. Θα πάτε στις πόλεις που κρατά ο Στρατός, στο Καρπενήσι, στη Λαμία. Η πατρίδα θα σας φροντίσει. Πάρτε μαζί σας ό,τι μπορείτε, ρουχισμό, φαγώσιμα και πολύτιμα πράγματα- σιγά τα χρυσαφικά-, κρύψτε τα υπόλοιπα γιατί σύντομα θα επαναπατριστείτε. Αυτός ο λίγος καιρός κράτησε 3 ολόκληρα χρόνια και για ορισμένους κράτησε για πάντα. Και επειδή προφανώς ήξερε ότι οι άνδρες κρύβονταν «συνέστησε» στις γυναίκες να πάνε να τους βρουν, και να τους πείσουν να εμφανιστούν, να είναι κι αυτοί μαζί με τις φαμελιές τους. Κανείς δεν θα πείραζε κανένα, όλους τους προστάτευε η Κυβέρνηση και ο στρατιωτικός του λόγος τιμής.

Έτσι μίλησε ο αξιωματικός.

Και πράγματι, δεν σκότωσε κανέναν, σπίτι δεν κάηκε, πλιάτσικο δεν έγινε, κανένα δεν κακοποίησαν, εκτός απ’ τον άμοιρο Βαγγέλη που έφαγε της χρονιάς του. Ήταν φαντάρος με άδεια, λιποτάκτησε και τον έπιασαν κάπου εκεί κοντά, σε μια σπηλιά όπου κρυβόταν μαζί με δύο συγχωριανά κορίτσια.

Κατά τα άλλα η διαταγή, διαταγή. Τα κλάματα των γυναικών και τα παρακάλια των γερόντων δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα. Μπροστά στο αναπόφευκτο μοιραίο όλοι άρχισαν να συμμορφώνονται, βάλθηκαν να κρύβουν τα πράγματα σε πρόχειρους κρυψώνες, να ξεχωρίζουν τα κειμήλια, τις εικόνες, τα τιμαλφή, να σφάζουν τις κότες για το φαί των πρώτων ημερών, να ετοιμάζονται για το ταξίδι στο άγνωστο την άλλη μέρα, με υποζύγια όσοι διέθεταν, ζαλίγκα οι υπόλοιποι.

Οι γυναίκες πήγαν νύχτα στα κρησφύγετα των ανδρών, τους είπαν τα μαντάτα, κι αυτοί κάτω από την αμείλικτη λογική των πραγμάτων άρχισαν απ’ τα χαράματα της επόμενης μέρας να εμφανίζονται, σκιαγμένοι, άπλυτοι, αξούριστοι, μ’ ένα πόντο γένι. Μερικοί δεν συμμορφώθηκαν πήγαν στους αντάρτες. Σκοτώθηκαν οι περισσότεροι αργότερα, άλλοι στη Ρούμελη κι άλλοι στον Γράμμο ή κατέληξαν στην Τασκένδη. Ο πατέρας επέστρεψε και το πρώτο που έκανε ήταν να ξουριστεί.

Κατά τις 11 δόθηκε το σύνθημα της αναχώρησης, μέσα σε οδυρμούς και κλάματα που εμπόδιζαν τα μάτια να ρίξουν την τελευταία ματιά στο χωριό που αφήναμε πίσω. Εμείς, μάνα , πατέρας, τα’ αδέρφια, φορτωμένοι με ό,τι μπορούσαμε , άνευ υποζυγίου, πήραμε το δρόμο για το Καρπενήσι, απ’ την άλλη μεριά του Βελουχιού. Οκτώ ώρες κάναμε να φτάσουμε, ξέπνοοι και με σκισμένα πόδια (…).

Πάντως οι άνθρωποι αυτοί, που μας κατέβασε ο Στρατός, απ’ όλα τα ορεινά και ημιορεινά χωριά της Ελλάδας το 1947-48, με τη βία βέβαια, είμασταν κάτι μεταξύ 700.000 με 800.000 ψυχές. Πάνω από το 10% του τότε πληθυσμού της Ελλάδας. Οι πολλοί έζησαν μέσα στη λάσπη των καταυλισμών, σε αντίσκηνα και στρατιωτικά τολ ως την άνοιξη του 1950. Γύρω από τις επαρχιακές πόλεις ολόκληρες παραγκουπόλεις. Δράμα, Λαμία, Άρτα, Λάρισα, Κοζάνη, Γιάννενα, Τρίκαλα, Φλώρινα, Καστοριά, Τρίπολη κλπ. δέχθηκαν χιλιάδες ανθρώπους που ζούσαν με τα συσσίτια της τότε «ανθρωπιστικής βοήθειας» και κουτσοδουλεύοντας. Τα μεροκάματα τότε, και αρκετό καιρό μετά τη λήξη του εμφυλίου, γνώρισαν κατακόρυφη πτώση, πράγμα που πολύ βοήθησε την ονομαζόμενη «ανασυγκρότηση» της χώρας μετά το ’50 (…).

Ά ναι. Μας έδωσαν κι ένα όνομα. Μας βάφτισαν «συμμοριόπληκτους» αν και στην πράξη επικράτησε το όνομα «ανταρτόπληκτοι». Μ’ αυτό το όνομα μείναμε στην επίσημη ιστορία και στη συλλογική μνήμη, ακόμη και στη δική μας μνήμη, μολονότι ξέραμε πολύ καλά ότι δεν είμασταν ανταρτόπληκτοι, αλλά «στρατόπληκτοι». Ώσπου ξεχάστηκαν «όλα αυτά».

Και για την ιστορία: Το σχέδιο της εκτόπισης των ορεσίβιων πληθυσμών ήταν του αμερικανού στρατηγού Βαν Φλητ που το είχε εφαρμόσει με επιτυχία στις Φιλιππίνες και το επανέλαβε, επίσης με επιτυχία στην Ελλάδα…».

«Αρχειοτάξιο» τ. 2, Ιούνιος 2000, σ.94-96.

Αύριο: Σχηματίζεται η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση- Η μάχη της Κόνιτσας-Νόμος 509, εκτός νόμου το ΚΚΕ και το ΕΑΜ.

*Οι απόψεις του κειμένου δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη τις θέσεις της Iskra