Μεταξύ 2 και 6 Μαρτίου 1919, πριν από 100 χρόνια, συγκλήθηκε διεθνής διάσκεψη στη Μόσχα, η οποία έμελε να θέσει τις βάσεις της Τρίτης Διεθνούς.
Η Τρίτη Διεθνής ή Κομμουνιστική Διεθνής ή Κομιντέρν δεν έπεσε ξαφνικά από τον ουρανό, εξαιτίας μόνο της ρώσικης Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917. Οι διεργασίες είχαν ξεκινήσει μετά τη χρεοκοπία της Β΄ Σοσιαλιστικής Διεθνούς, όταν τα πιο βασικά της τμήματα (Γερμανίας, Γαλλίας, Βελγίου) ουσιαστικά τάχθηκαν υπέρ του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της υπεράσπισης των εθνικών αστικών κρατών, ψηφίζοντας υπέρ των πολεμικών δαπανών. Δηλαδή, οι απαρχές της ίδρυσις της ήταν ο πόλεμος και οι δύο διασκέψεις των αντι-πολεμικών σοσιαλιστών, οι οποίες έγιναν η πρώτη στο Τσίμερβαλντ της Ελβετίας, τον Σεπτέμβρη του 1915, με πρωτοβουλία του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ιταλίας, ενώ η δεύτερη πραγματοποιήθηκε τον Απρίλη του 1916, στο Κίενταλ της Ελβετίας. Αυτές οι κινήσεις ήταν η απαρχή του σχίσματος με τη Β΄ Διεθνή. Μάλιστα, σε άλλη συνδιάσκεψη, στη Στοκχόλμη, αποφασίστηκε η ίδρυση νέας Διεθνούς.
Κατόπιν, μετά τη νίκη της Οκτωβριανής Επανάστασης και την κρίση της Β΄ Διεθνούς, η προηγούμενη απόφαση έγινε πράξη, με τη σύγκλιση στη Μόσχα, του ιδρυτικού συνεδρίου της Τρίτης Διεθνούς, παρότι είχε πιο πολύ αναγνωριστικό χαρακτήρα. Εκεί αντιπροσωπεύτηκαν διάφορα κόμματα και ομάδες, όπως το Νορβηγικό Εργατικό Κόμμα, το Κ.Κ. Γερμανίας, το Ιταλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα κ.ά., μέχρι και αναρχικές ή αναρχοσυνδικαλιστικές ομάδες Ιταλών, Γάλλων και Ισπανών (π.χ. Βίκτορ Σερζ, Αλφρέντ Ροσμέρ, Μπόργκι, Μίχσαμ, Αντρές Νιν, Πεστάνια κ.λπ.). Μάλιστα, η μεγαλύτερη εργατική ομοσπονδία της Ισπανίας, η CNT, η οποία ήταν υπό την επιρροή των αναρχοσυνδικαλιστών, σε συνέδριό της, αποφάσισε να γίνει μέλος της ιδρυθείσης Τρίτης Διεθνούς. Εκπρόσωποί της ήταν ο Αντρές Νιν και ο Πεστάνια. Επίσης, μεταξύ άλλων, είχαν προταθεί να συμμετέχουν οι Βιομηχανικοί Εργάτες του Κόσμου (IWW Αμερικής, Αγγλίας, Αυστραλίας), καθώς και η Βιομηχανική Ένωση Εργαζομένων της Αμερικής.
Το γεγονός ότι συμμετείχαν πολλές αναρχικές ομάδες οφείλεται επιπλέον και στο περίφημο βιβλίο του Λένιν, «Κράτος και Επανάσταση», το οποίο γράφτηκε μεταξύ Αυγούστου-Σεπτεμβρίου 1917, και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως το πιο αναρχικό του κείμενο. Το εν λόγω βιβλίο είχε διαμορφώσει, μαζί με την νίκη της επανάστασης, ένα ευνοϊκό κλίμα προς μια συμφιλίωση μεταξύ αναρχισμού και μαρξισμού.
Όμως, ουσιαστικά ήταν το δεύτερο Συνέδριο, της Τρίτης Διεθνούς (από 19 Ιουλίου έως 7 Αυγούστου 1920), το οποίο υπήρξε το πρώτο και πιο οργανωμένο. Αλλά, επειδή είχε προηγηθεί η διεθνή συνάντηση του 1919, αποφάσισαν να της δώσουν τον ιδρυτικό χαρακτήρα του πρώτου Συνεδρίου.
Κατά πώς φαίνεται, ήταν ο επαναστατικός αναβρασμός όλη εκείνη την περίοδο, ιδιαίτερα μεταξύ 1918-20, που συνέβαλαν στον ενθουσιασμό και στη δημιουργία της Τρίτης Διεθνούς. Συγκεκριμένα, τον Ιανουάριο 1918 ξεσπά επανάσταση στη Φινλανδία, τον Οκτώβριο πέφτει η μοναρχία των Αψβούργων στην Αυστροουγγαρία, τον Νοέμβριο ξεσπά επανάσταση στη Γερμανία, ενώ μεταξύ Μαρτίου και Αυγούστου 1919 έχουμε την ολιγόμηνη σοβιετική δημοκρατία στην Ουγγαρία, και μεταξύ 1919-20 δημιουργούνται τα εργοστασιακά συμβούλια στην Ιταλία, στο Τορίνο.
Σε αυτό το κλίμα έγινε το 1ο και 2ο Συνέδριο της Τρίτης Διεθνούς, στο οποίο αντιπροσωπεύτηκαν αριστερές πτέρυγες από σοσιαλιστικά κόμματα, καθώς επίσης νεοδημιουργημένα Κ.Κ. και αναρχοσυνδικαλιστές. Ειδικά στο δεύτερο Συνέδριο τέθηκαν επί της ουσίας όλα τα ζητήματα της επαναστατικής διαδικασίας, της μεταβατικής περιόδου, του συνδικαλισμού, του ρόλου του κόμματος, το εθνικό ζήτημα κ.λπ., με μεγάλες διαφορές και αποκλίσεις μεταξύ των συμμετεχόντων. Ιδιαίτερα, στην οργάνωση κόμματος υπήρξε μεγάλη διαφωνία μεταξύ αναρχικών και μπολσεβίκων, όπως αυτή εκφράστηκε στην αντιπαράθεση μεταξύ Πεστάνια και Τρότσκι. Ο Πεστάνια έφερνε την εμπειρία μιας μεγάλης εργατικής αναρχοσυνδικαλιστικής οργάνωσης, της CNT, και γι’ αυτό υποβάθμιζε τη δημιουργία Κομμουνιστικού Κόμματος στην Ισπανία. Μάλιστα, αυτές οι διαφορές, μεταξύ άλλων, ήταν που ώθησαν τη CNT έξω από τις γραμμές της Τρίτης Διεθνούς το 1920.
Όμως, η προαναφερθείσα επαναστατική άνοδος δεν διήρκεσε. Η καταστολή των επαναστάσεων και εξεγέρσεων και η βαθμιαία σταθεροποίηση του καπιταλισμού άρχισαν να εξασθενούν την Γ΄ Κομμουνιστική Διεθνή προς όφελος της Β΄ Σοσιαλιστικής Διεθνούς. Παρά τη ζημιά που είχε υποστεί η Δεύτερη Διεθνής, άρχισε σταδιακά να ανακτά το κύρος και την υπεροχή της στην εργατική τάξη έναντι της Τρίτης. Γι’ αυτό στο τρίτο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς (Ιούνης 1921) και ιδιαίτερα στο τέταρτο (5/11 έως 15/12/1922) διατυπώνεται η θέση του Ενιαίου Εργατικού Μετώπου και το σύνθημα «προς τις μάζες», ενώ τίθεται το ζήτημα της συνεργασίας με τις άλλες δύο διεθνείς οργανώσεις (της Δεύτερης και της Δυόμιση Διεθνούς).
Από το θάνατο του Λένιν και έπειτα τα συνέδρια της Κομμουνιστικής Διεθνούς (Κ.Δ.) άρχισαν να γίνονται πιο αραιά. Η επικράτηση του σταλινισμού οδήγησε την Κ.Δ. σε όργανο συμφερόντων της Σοβιετικής Ένωσης, μέχρι που διαλύθηκε στις 15-5-1943 με απόφαση της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κ.Δ. και όχι από συνέδριο.
Τα ερωτήματα που τίθενται είναι τα εξής: Έχουμε ανάγκη σήμερα από ένα νέο διεθνισμό; Τι είδους διεθνισμό; Γιατί δεν υπάρχει; Γιατί δεν γίνονται προσπάθειες και κινήσεις για μια νέα Διεθνή;
Αν δούμε τη ρώσικη Οκτωβριανή Επανάσταση και πώς αυτή προέκυψε, θα διαπιστώσουμε ότι δεν ήταν αποκλειστικά ρώσικο φαινόμενο, αλλά είχε διεθνή σημασία, διότι εισήγαγε κυριολεκτικά μια νέα εποχή και κυρίως την αντίληψη ότι μπορεί να υλοποιηθεί η κατάργηση της εκμετάλλευσης, άσχετα αν μετά εκφυλίστηκε από το σταλινισμό. Με την ανάδυση του πρώτου εργατικού κράτους υπήρχε πλέον μια σαφής αναφορά για όλους τους επαναστάτες και διεθνιστές, για όλους τους εργάτες και καταπιεσμένους λαούς του κόσμου. Δεν ήταν μόνο μια επίκληση σε μια Διεθνή, αλλά κάτι πολύ συγκεκριμένο.
Τι έχουμε σήμερα; Σχεδόν τίποτα. Ούτε διεκδικητικό εργατικό κίνημα ούτε επαναστάσεις ούτε μαζικά επαναστατικά κόμματα ούτε μαζική Διεθνή.
Απεναντίας, έχουμε μια τεράστια διεθνοποίηση του κεφαλαίου, η οποία έχει επιφέρει μια στρατηγική ήττα στις δυνάμεις της εργασίας διεθνώς, οι οποίες κινούνται αντιστρόφως ανάλογα από την τάση του κεφαλαίου. Δηλαδή, ενώ αφενός το κεφάλαιο κινείται και διεθνοποιείται αφετέρου η εργασία περιχαρακώνεται στα εθνικά κράτη και γι’ αυτό έχουμε αύξηση του εθνικισμού. Και αυτό είναι το επίτευγμα του νεοφιλελευθερισμού: δεν κινδυνεύει από πουθενά, ενώ αντίθετα έχουμε κρίση της εργασίας.
Διότι, αν διεθνισμός είναι η διεθνής ενότητα της εργατικής τάξης για την κατάργηση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, ενάντια στις λογικές της εθνικής εχθρότητας των εργατικών τάξεων, τότε πού υπάρχει αυτό; Υπάρχει τέτοια κουλτούρα στην εργατική τάξη;
Βέβαια, διεθνισμός δεν σημαίνει «εθνομηδενισμός», όπως διατείνονται οι αντίπαλοί του, καθώς τα έθνη-κράτη δεν καταργούνται επειδή κάποιοι το θέλουν. Διότι για να υπάρχει διεθνισμός, προϋποθέτει έθνη στα οποία η εργατική τάξη θα πρέπει να συσπειρωθεί σε μια νέα Διεθνή. Άρα, σημαίνει αντιπαράθεση με τους διαχωρισμούς, συσπείρωση σε ενιαίες εργατικές οργανώσεις, καλλιέργεια της δημοκρατικής αρχής της αυτοδιάθεσης και του αυτοπροσδιορισμού ως βασικής αρχής του διεθνισμού, η οποία βοηθά στην ειλικρινή προσέγγιση και ενότητα, και τέλος καλλιέργεια αντίστοιχης κουλτούρας.
