Ο αιφνίδιος θάνατος του αρχηγού των μυστικών υπηρεσιών της κυβέρνησης του Φαγιέζ Αλ Σαράτζ της Λιβύης (κυβέρνηση της Τρίπολης) έρχεται να ανακατέψει την τράπουλα στη φλεγόμενη αυτή χώρα της βορείου Αφρικής.
Σύμφωνα με επίσημες ανακοινώσεις και αναφορές από το Λονδίνο, ο Αμπντούλ Καντέρ Αλ Τουχάμι απεβίωσε το Σάββατο που μας πέρασε στην Τρίπολη της Λιβύης από καρδιακή προσβολή, ωστόσο γαλλικά δημοσιεύματα αναφέρουν τον προβληματισμό διπλωματικών και στρατιωτικών κύκλων στις δυτικές πρωτεύουσες, οι οποίοι αφήνουν να εννοηθεί πως ο αρχηγός των μυστικών υπηρεσιών της κυβέρνησης πέθανε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες, σύμφωνα με περιγραφές των γειτόνων του.
Επισημαίνεται πως ο Αμπντούλ Καντέρ Αλ Τουχάμι υπήρξε ο αρχιτέκτονας της προσέγγισης του πρωθυπουργού Φαγιέζ Αλ Σαράτζ και της κυβέρνησης της Τρίπολης προς την Τουρκία και προσωπικά προς τον Ταγίπ Ερντογάν. Πριν από λίγα 24ωρα ανακοινώθηκε σε θριαμβευτικό ύφος η στρατηγική νίκη του στρατού της κυβέρνησης της Τρίπολης κατά του διεκδικητή της εξουσίας στη Λιβύη Χαλίφα Χαφτάρ, του οποίου οι δυνάμεις απώλεσαν αεροδρόμιο στρατηγικής σημασίας στα νότια της λιβυκής πρωτεύουσας.
Τις τελευταίες ώρες ο στρατάρχης, όπως αυτοαποκαλείται, Χαλίφα Χαφτάρ ανακοίνωσε πως σύντομα θα αρχίσει μαζική αεροπορική επίθεση κατά στόχων που συνδέονται με τη στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας στη Λιβύη και στο πλευρό της κυβέρνησης της Τρίπολης.
Το χρονοδιάγραμμα των δηλώσεων αυτών καθώς και των εξελίξεων έχουν μεγάλη σημασία διότι με αυτόν τον τρόπο προσδιορίζεται η έντονη κινητικότητα των τελευταίων ωρών στο προσκήνιο και το παρασκήνιο της Λιβύης. Έτσι, μετά τον απροσδόκητο θάνατο του αρχηγού των μυστικών υπηρεσιών της κυβέρνησης Αλ Σαράτζ, ο Ταγίπ Ερντογάν προέβη σε μία ασυνήθιστη για αυτόν ενέργεια συγκαλώντας εσπευσμένα συνεδρίαση στην προεδρεία της Τουρκίας για θέματα ασφαλείας, στην οποία παρακάθησαν όλοι οι παράγοντες οι οποίοι ασκούν με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο εξωτερική πολιτική ή ασχολούνται με την άμυνα της χώρας ή τέλος έχουν σχέση με θέματα εσωτερικής ασφάλειας της Τουρκίας.
Όπως προκύπτει από το ρεπορτάζ, στην εσπευσμένη αυτή ενέργεια του προέδρου της Τουρκίας να συνομιλήσει δηλαδή με βασικούς παράγοντες του τουρκικού κράτους συμμετείχαν ο αντιπρόεδρος Φουάτ Οκτάι, ο υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου, ο υπουργός Άμυνας Χουλουσί Ακάρ, ο υπουργός Εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϊλού, ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Γκιασάρ Γκιουλέρ, ο αρχηγός της MIT Χακάρ Φιντάν, ο διευθυντής Επικοινωνιών Φαχρετίν Αλτούν, καθώς και ο εκπρόσωπος της προεδρίας της Τουρκίας Ιμπραΐμ Καλίμ.
Με λίγα λόγια, στη σύσκεψη αυτή συμμετείχαν όλοι οι σημαντικοί παράγοντες και φορείς του τουρκικού κράτους. Δημοσιογραφικές πληροφορίες αναφέρουν από το πρωί της Πέμπτης πως η ατζέντα της σύσκεψης αφορούσε τις εξελίξεις στη Συρία και τη Λιβύη. Εκτός από αυτή την πληροφορία, επικρατεί πλήρης σιγή γύρω από τη συγκεκριμένη σύσκεψη, αλλά, όπως είναι φυσικό, η σκέψη των δυτικών διπλωματικών παρατηρητών στην Άγκυρα στρέφεται κυρίως προς τις εξελίξεις στη Λιβύη και τον αιφνίδιο θάνατο του ανθρώπου-αρχιτέκτονα, ο οποίος οικοδόμησε βήμα προς βήμα τις σχέσεις των τουρκικών κρατικών και παρακρατικών παραγόντων με την κυβέρνηση της Τρίπολης. Σχέσεις που κατέληξαν στην υπογραφή του περίφημου Συμφώνου Τουρκίας-Λιβύης για τον καθορισμό των εκατέρωθεν ΑΟΖ.
Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, οι δυνάμεις του Χαλίφα Χαφτάρ προανήγγειλαν αεροπορικές επιδρομές κατά τουρκικών στόχων στη Λιβύη.
Είναι γνωστό πως η κυβέρνηση της Τρίπολης διαθέτει μεγάλο αριθμό μη επανδρωμένων αεροσκαφών τουρκικής κατασκευής τύπου Bairaktar με δυνατότητες προσβολής στόχων.
Στο τέλος της περασμένης εβδομάδας όμως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ανακοίνωσαν επίσημα πως έστειλαν αριθμό πολεμικών αεροσκαφών τύπου Mirage 2000 στη Λιβύη προκειμένου να στηρίξουν τις δυνάμεις του Χαλίφα Χαφτάρ. Τα αεροσκάφη αυτά βρίσκονται σε αιγυπτιακή βάση πάνω στα σύνορα Αιγύπτου-Λιβύης. Είναι προφανές πως η προαναγγελία περί επιδρομών κατά τουρκικών στόχων αφορά αυτά ακριβώς τα αεροσκάφη.
Ηχηρή παρέμβαση από Δαμασκό για τουρκολιβυκό μνημόνιο
Όμως δεν είναι μόνο ο πονοκέφαλος της Λιβύης που απασχολεί την Τουρκία και τον Ταγίπ Ερντογάν. Είναι και το μέτωπο που σχηματίζεται ανά δυάδες ή ανά τριάδες κατά της Τουρκίας στην ανατολική Μεσόγειο και περιλαμβάνει το Ισραήλ, την Αίγυπτο, τη Συρία, την Κύπρο, την Ελλάδα.
Οι παράμετρες αυτές δεν συμφωνούν μεταξύ τους και δεν είναι και απαραίτητο. Συμφωνούν ωστόσο σε ένα ζήτημα το οποίο είναι και το κυρίαρχο. Πως η τουρκική εξωτερική πολιτική αυτής της περιόδου συνιστά στρατηγική απειλή για τα συμφέροντα καθεμιάς από αυτές τις χώρες. Στο πλαίσιο αυτό έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον η αποκάλυψη της κυπριακής εφημερίδας «Φιλελεύθερος», που αφορά σε επίσημη επιστολή της Δαμασκού προς το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Η επιστολή αυτή εξηγεί τις παράνομες ενέργειες της Τουρκίας και καταρρίπτει την όποια νομιμότητα επικαλείται η Άγκυρα ως προς το τουρκολιβυκό σύμφωνο και τον καθορισμό των ΑΟΖ Λιβύης και Τουρκίας.
Συγκεκριμένα ο Φιλελεύθερος δημοσίευσε τα εξής:
Η παρέμβαση της Συρίας για το τουρκολιβυκό μνημόνιο έχει ιδιαίτερη σημασία και στέλνει πολλαπλά μηνύματα, ιδιαίτερα σε σχέση με τις εξελίξεις στην ανατολική Μεσόγειο. Η επιστολή του Σύρου μόνιμου αντιπροσώπου στον ΟΗΕ (την οποία αποκαλύπτει ο Φ) καταγράφει την έντονη αντίθεση της Δαμασκού στη συμφωνία Τουρκίας και Λιβύης, υπογραμμίζει ότι αυτή έρχεται σε αντίθεση με το διεθνές δίκαιο και καταγγέλλει την Τουρκία ότι προσπαθεί να νομιμοποιήσει την κατοχή εδαφών σε άλλες χώρες.
Η επιστολή του Σύρου μόνιμου αντιπροσώπου στον ΟΗΕ στάλθηκε στις 29 Απριλίου 2020 με παραλήπτη τον γενικό γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών. Ο Μπασάρ Ζα’αφάρι σημειώνει στην επιστολή του εκ μέρους της κυβέρνησης της Συρίας:
– Το μνημόνιο Τουρκίας-Λιβύης παραβιάζει τις αρχές και αξίες του διεθνούς δικαίου της θάλασσας σχετικά με την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων καθότι δεν υπάρχει επικάλυψη θαλάσσιων περιοχών ή κοινά σύνορα ανάμεσα σε Τουρκία και Λιβύη. Συνεπώς, δεν υπάρχει νομικό υπόβαθρο για την υπογραφή ενός τέτοιου «μνημονίου κατανόησης» ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο μέρη. Μάλλον τα πολιτικά γεγονότα και οι νόμιμες Αρχές επιδεικνύουν ότι η υπογραφή αυτού του μνημονίου είναι απλώς μια προκλητική πολιτική πράξη η οποία θα μετατρέψει την περιοχή της Μεσογείου εστία σύγκρουσης και έντασης και μπορεί να προκαλέσει περιορισμένες ή εκτενείς συγκρούσεις.
– Το πιο πάνω μνημόνιο αντικατοπτρίζει μια κατάφωρη επίθεση κατά των κυριαρχικών οικονομικών δικαιωμάτων της Ελλάδας, της Κύπρου και της Αιγύπτου και επηρεάζει αρνητικά τις αποκλειστικές οικονομικές ζώνες ανάμεσα σ’ αυτά τα κράτη.
– Τα σύνορα της υποτιθέμενης «υφαλοκρηπίδας και αποκλειστικής οικονομικής ζώνης» όπως καθορίζονται σ’ αυτό το μνημόνιο είναι φανταστικά, παράνομα, αυθαίρετα και προκλητικά κι έτσι θέτουν σε σοβαρό κίνδυνο την περιφερειακή ειρήνη και σταθερότητα, με ενδεχόμενο η Μεσόγειος να μετατραπεί σε ζώνη πολέμου.
Στην επιστολή της Συρίας προς τον ΓΓ ΟΗΕ κρίνονται ιδιαίτερα σημαντικά τα όσα αναφέρονται σχετικά με το πώς επηρεάζει έναν πιθανό διάλογο ανάμεσα σε Δαμασκό και Άγκυρα για οριοθέτηση των μεταξύ τους θαλάσσιων συνόρων.
Συγκεκριμένα αναφέρονται τα εξής:
– Η κυβέρνηση της Συριακής Αραβικής Δημοκρατίας εκφράζει την έντονη αντίθεσή της στο παράνομο μνημόνιο και το απορρίπτει ως άκυρο, που δεν έχει καμία επίπτωση στα κυριαρχικά της δικαιώματα.
– Περαιτέρω, ένα τέτοιο μνημόνιο σίγουρα θα δημιουργούσε νομικά, πολιτικά και πρακτικά προβλήματα στο μέλλον και σε μια ενδεχόμενη συμφωνία των θαλάσσιων συνόρων ανάμεσα σε Συρία και Τουρκία.
– Είναι ξεκάθαρο ότι η τουρκική πλευρά επιδιώκει, μέσω αυτού του μνημονίου, να νομιμοποιήσει και να παγιώσει το στάτους κβο της παράνομης κατοχής εδαφών σε άλλες χώρες, πέραν της προσπάθειας να διαγράψει τα δικαιώματα άλλων στην αποκλειστική οικονομική ζώνη.
Η Δαμασκός με την παρέμβασή της προς τα Ηνωμένα Έθνη ζητάει να αποφευχθεί η όποια εγγραφή των σχετικών εγγράφων που στέλνει η τουρκική πλευρά «για χάρη της διασφάλισης των κυριαρχικών δικαιωμάτων όλων των χωρών της περιοχής».
Η Συρία θεωρεί πως «πρόκειται για μια απελπισμένη πολιτική κίνηση της τουρκικής πλευράς, η οποία τα τελευταία χρόνια επιλέγει την τακτική των παράλογων πολιτικών ανάμειξης στα ζητήματα των χωρών της περιοχής κατά τρόπο που αποσταθεροποιεί την ασφάλεια και τη σταθερότητα». Στην προκειμένη περίπτωση, υποστηρίζει η Δαμασκός, «η τουρκική πλευρά επιδιώκει να πολιτικοποιήσει τις έρευνες για πετρέλαιο και φυσικό αέριο εντός αποκλειστικής οικονομικής ζώνης, η οποία θα προκαλέσει ένταση».
Στην επιστολή προς τον γενικό γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Συρίας υπενθυμίζει προς τον διεθνή οργανισμό την αντίθεση της Βουλής της Λιβύης, η οποία απέρριψε το μνημόνιο που συνυπέγραψαν η τουρκική κυβέρνηση και η Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας της Λιβύης. Ο πρόεδρος της Λιβυκής Βουλής με επιστολή του προς τον ΓΓ ΟΗΕ κατέθεσε τη διαφωνία του στο εν λόγω μνημόνιο.
Τι σημαίνει για την Κύπρο
Η θέση που παίρνει η Συρία έναντι του τουρκολιβυκού μνημονίου έχει ιδιαίτερη σημασία για την Κύπρο. Η Δαμασκός με έναν πολύ κατηγορηματικό τρόπο απορρίπτει την τουρκική θέση περί μη ύπαρξης δικαιωμάτων ΑΟΖ στα νησιά και τα νησιωτικά κράτη. Παράλληλα αναγνωρίζει τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Το γεγονός ότι η Δαμασκός τοποθετείται αυτή τη στιγμή απέναντι στην Τουρκία είναι εξίσου σημαντικό και έρχεται να διαλύσει τις όποιες σκέψεις υπήρχαν από πλευράς Άγκυρας για να χρησιμοποιήσει τη φόρμουλα του τουρκολιβυκού μνημονίου και σε άλλες περιπτώσεις. Η Συρία σπεύδει να ξεκαθαρίσει ότι δεν πρόκειται να δεχθεί κάτι ανάλογο στις όποιες συζητήσεις γίνουν στο μέλλον για τον καθορισμό των θαλάσσιων συνόρων της με την Τουρκία.
Επιπρόσθετα η συριακή κυβέρνηση κατ’ αυτό τον τρόπο αναγνωρίζει τα κυριαρχικά δικαιώματα της ΚΔ και σε μια περιοχή όπου η Τουρκία προσπαθεί να περάσει τη θέση ότι ανήκει στη λεγόμενη «τουρκική δημοκρατία βόρειας Κύπρου».
Οι προσπάθειες της Τουρκίας να αμφισβητήσει την κυριαρχία της ΚΔ βρίσκονταν συνεχώς στο επίκεντρο των επαφών μεταξύ Δαμασκού και Λευκωσίας. Υπενθυμίζεται ότι ο Νίκος Χριστοδουλίδης είχε συζητήσει όλα αυτά στη συνάντηση που είχε με τον Σύρο ομόλογό του Γουαλίντ Μουαλέμ.