Έρχεται κραχ στις αγορές, σύμφωνα με τον Robert Schiller…
Για κραχ στις αγορές κάνει λόγο με συνέντευξή του στη Handelsblatt ο νομπελίστας οικονομολόγος Robert Shiller.
Μάλιστα, όπως επισημαίνει η διολίσθηση στα χρηματιστήρια τείνει να λάβει ακραία χαρακτηριστικά, με την πτώση να αγγίζει έως το -50%.
Κατ’ αρχάς, ο κ. Schiller επισημαίνει ότι τίποτα δεν φαίνεται να εντυπωσιάζει τις χρηματοπιστωτικές αγορές – ούτε ο κορωνοϊός από τον οποίο υποφέρουν πολλές οικονομίες ούτε η μεγάλη αβεβαιότητα για την πορεία της πανδημίας ούτε η επερχόμενη νομισματική σύσφιξη με την αύξηση των επιτοκίων.
«Αυτό είναι πράγματι εκπληκτικό και δεν είναι εύκολο να εξηγηθεί.
Φυσικά, έχει να κάνει με την επεκτατική νομισματική πολιτική και την επιθετική δημοσιονομική πολιτική.
Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι αυτή η τάση δεν είναι παγκόσμιο φαινόμενο.
Υπάρχουν επίσης αδύναμα χρηματιστήρια.
Λοιπόν, τα μεγάλα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια και, πάνω από όλα, η αγορά των ΗΠΑ αποδεικνύονται εύρωστα παρά τις πρόσφατες αποτυχίες» επισημαίνει ο Schiller, και προσθέτει:
Η μακροπρόθεσμη τάση είναι ανοδική εδώ και αρκετό καιρό.
Ξεκίνησε πριν από το ξέσπασμα της πανδημίας.
Και, όπως είπα, έχει να κάνει και με την εξαιρετικά επεκτατική νομισματική πολιτική στις ΗΠΑ και την Ευρώπη.
Τουλάχιστον η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ ανακοίνωσε ότι η νομισματική πολιτική θα ομαλοποιηθεί αρκετά γρήγορα».
Πτώση από -30% έως -50%
Στην ερώτηση για το αν θα υπάρξει διόρθωση στα χρηματιστήρια, ο κ. Schiller αναφέρει:
«Κανείς δεν ξέρει.
Είναι δύσκολο να υπάρξει κάποια πρόβλεψη βραχυπρόθεσμα.
Ωστόσο, όλοι οι σημαντικοί δείκτες υποδηλώνουν ότι οι αγορές είναι υπερτιμημένες, φούσκες.
Και εγώ το βλέπω έτσι.
Θα πρέπει να είναι κανείς προσεκτικός με αριθμούς και ημερομηνίες.
Αλλά το γεγονός είναι ότι οι τιμές των αμερικανικών μετοχών, με όρους PE, δηλαδή τιμή προς κέρδη, βρίσκονται στο δεύτερο υψηλότερο επίπεδο εδώ και 100 χρόνια.
Μόνο κατά τη διάρκεια της φούσκας dot-com του 2000 ήταν υψηλότερη η αναλογία τιμής προς κέρδη.
Μετά ήρθε η δραματική ύφεση.
Σε αυτό το πλαίσιο, είναι πολύ πιθανό οι αγορές να πέσουν από -30% έως το -50% αυτή τη φορά».
Αν μη τι άλλο, η πρόβλεψη του κ. Schiller είναι δραματική, με το εύλογο ερώτημα είναι πότε τοποθετείται χρονικά η προβλεπόμενη από τον ίδιο κρίση…
«Νομίζω ότι αυτό θα συμβεί όταν εδραιωθούν τα νέα αφηγήματα στις αγορές.
Δείτε τα κυρίαρχα αφηγήματα του 1929.
Τότε όλοι μιλούσαν για μετοχές και πώς να δανειστούν χρήματα για να αγοράσουν μετοχές.
Με μόχλευση και δάνεια έως και 90%, οι άνθρωποι κερδοσκοπούσαν, πραγματοποιώντας μεγάλους όγκους στο χρηματιστήριο.
Μετά το αφήγημα άλλαξε, ξαφνικά το νούμερο ένα θέμα ήταν η υπερεκτίμηση, η φούσκα.
Ακολούθησε η συντριβή, η άβυσσος».
Στη συνέχεια, ο νομπελίστας ανέφερε πως είναι πιο δύσκολο σε σχέση με άλλοτε να αξιολογήσει κανείς την εξέλιξη των αγορών.
«Οι θεσμικοί επενδυτές δεν έχουν πλέον τον κυρίαρχο ρόλο που είχαν πριν από μερικά χρόνια.
Αυτό καθιστά τα πράγματα πιο περίπλοκα, επειδή οι μικρομέτοχοι καθοδηγούνται από τα αφηγήματα.
Πάνω από όλα, παρατήρησα ότι δημιουργούνται δυνατά αφηγήματα στα κοινωνικά δίκτυα.
Σκεφτείτε το gaming και την απίστευτη απόδοση στη μετοχή της Gamestop.
Ή δείτε τις τιμές των ακινήτων.
Οι άνθρωποι μπορούν πλέον να βλέπουν στο διαδίκτυο πόσο αξίζει το σπίτι του γείτονά τους.
Όλα αυτά αλλάζουν τις αντιλήψεις των ανθρώπων – και αλλάζουν και τις τιμές».
Κρυπτονομίσματα – Πληθωρισμός
Ένα άλλο μεγάλο θέμα είναι τα κρυπτονομίσματα: «Είναι μια αγορά ψυχολογίας, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι υπάρχει μια εντυπωσιακή τεχνολογία πίσω από αυτό.
Έχω σκεφτεί ακόμη και να αγοράσω bitcoin ο ίδιος.
Αλλά μετά τα παράτησα λόγω των τρελών διακυμάνσεων».
Σε ό,τι αφορά τον πληθωρισμό, ο διακεκριμένος οικονομολόγος επισημαίνει:
«Με ανησυχεί πολύ ο πληθωρισμός, ακόμα κι αν πολλές κεντρικές τράπεζες εξακολουθούν να θεωρούν την εξέλιξη αυτή προσωρινή.
Αλλά οι άνθρωποι μιλούν πολύ για τον πληθωρισμό – και αυτό από μόνο του είναι ένας μεγάλος κίνδυνος.
Η απειλή του πληθωρισμού θα μπορούσε το επόμενο μεγάλο αφήγημα.
Ορισμένοι οικονομολόγοι ήδη συγκρίνουν την κατάσταση με τη δεκαετία του 1970.
Αυτή τη στιγμή βιώνουμε κάτι σαν πληθωρισμό «εν καιρώ πολέμου».
Λόγω της πανδημίας, υπάρχει ξαφνικά έλλειψη πολλών αγαθών.
Δεν είναι οι βόμβες που καταστρέφουν κάτι, είναι η μάχη ενάντια στον ιό και τα lockdown που τον συνοδεύουν που καταστρέφουν τις αλυσίδες εφοδιασμού.
Οι βιομηχανικές χώρες θεσπίζουν αυτήν τη στιγμή γιγαντιαία πακέτα διάσωσης για να σώσουν τις οικονομίες τους».
Ο Trump ξανά στην εξουσία
Αν και υπάρχουν μεγάλα κοινωνικά προβλήματα στις ΗΠΑ, οι Αμερικανοί απορρίπτουν την ιδέα ενός μεγάλου κράτους πρόνοιας όπως αυτό που προσπαθεί να κάνει ο Biden.
«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Ευρώπη έχει πλεονεκτήματα από αυτή την άποψη.
Έχουμε δει πόσο σημαντική είναι η κοινωνική συνοχή.
Δεν είμαι σίγουρος αν το ευρωπαϊκό σύστημα μπορεί να εφαρμοστεί στις ΗΠΑ.
Ωστόσο, είμαι σίγουρος για ένα πράγμα: το πολιτικό κεφάλαιο του Biden είναι πολύ αδύναμο για να εφαρμόσει τέτοιες θεμελιώδεις κοινωνικές αλλαγές.
Πιστεύω, λοιπόν, ο Donald Trump είναι πολύ πιθανό να αναλάβει ξανά την εξουσία.
Οι Αμερικανοί εξακολουθούν να πιστεύουν ότι η… επιχειρηματική ιδιοφυΐα του ανήκει στον Λευκό Οίκο.
Εμπνέει ακόμα και ανθρώπους που δεν τον συμπαθούν…».
Επιτόκια… και παγκοσμιοποίηση
Ο οικονομολόγος Kenneth Rogoff πιστεύει ότι τα μακροπρόθεσμα χαμηλά επιτόκια δεν είναι εγγυημένα – και ότι είναι πολύ επικίνδυνο για τα κράτη να στοιχηματίζουν σε αυτό αναλαμβάνοντας περισσότερα χρέη. «Και έχει δίκιο», λέει ο Schiller, προσθέοντας:
«Αυτός είναι ο λόγος που η κατάσταση είναι επί του παρόντος τόσο δύσκολη τόσο από άποψη δημοσιονομικής όσο και από άποψη νομισματικής πολιτικής.
Η αντίληψη των ανθρώπων είναι επίσης καθοριστικός παράγοντας, και πολλά αλλάζουν αυτή τη στιγμή.
Όλοι μιλούν για πληθωρισμό, η εμπιστοσύνη στις κεντρικές τράπεζες μειώνεται.
Όμως ένα είναι ξεκάθαρο: θα έρθει η μέρα του απολογισμού.
Επίσης, είναι αλήθεια ότι βιώνουμε μια κρίση σε μια εντελώς νέα διάσταση – πολλοί τομείς, πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο επηρεάζονται ταυτόχρονα.
Ίσως έρχεται το τέλος της παγκοσμιοποίησης.
Οι μνήμες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου σβήνουν.
Ξαφνικά, άνθρωποι και πολιτικοί επικεντρώνονται και πάλι σε ζητήματα εθνικής ταυτότητας. Αυτή η νοοτροπία οδήγησε τη Μεγάλη Βρετανία στο Brexit.
Πήρε o Donald Trump.
Ο θυμός αυξάνεται – και δεν είμαι σίγουρος τι θα προκαλέσει αυτό στην εμπιστοσύνη των επιχειρήσεων και των καταναλωτών.