Σκοπιμότητες και πραγματικότητα
Ένα άρθρο είναι καλό να γράφεται για να δημιουργήσει ελπίδα..
Ιδιαίτερα αυτή την εποχή, των διαψεύσεων και της απαισιοδοξίας, που τα καλά τα νέα σπανίζουν…
Τι πιο όμορφο, σε τέτοιους καιρούς, από το να γίνεται κανείς άγγελος προάγγελος μιας επερχόμενης ευημερίας..
Όμως τα καλά τα νέα δεν μπορούν να είναι παρά μόνο αυτά που είναι αληθινά και καμιά ευημερία δεν μπορεί να επέλθει αν οι άνθρωποι πορεύονται με τα μάτια κλειστά, αγόμενοι και φερόμενοι από τους αιώνιους επιτήδειους…
Γι’ αυτό κι όταν ακούγονται «καλά νέα» φρόνιμο είναι να σκεφτεί κανείς ποιοι τα μεταδίδουν και τι πράγματι επιδιώκουν.
Δυό χρόνια τώρα, τους τελευταίους μήνες όλο και πιο συχνά, ο ελληνικός λαός ακούει, βλέπει και διαβάζει:
-
«Φλέβα χρυσού»…, «Θησαυρός»…, «πολύφερνη νύφη…», «Αφήνουν αναξιοποίητα αέριο, πετρέλαιο, χρυσό… αξίας εκατοντάδων δισεκατομμυρίων ευρώ»…, αυτές τις ειδήσεις παραγγέλνουν οι εκδότες και τις γράφουν, ανεπιφύλακτα δυστυχώς, κάποιοι εντελλόμενοι δημοσιογράφοι.
-
«Τολμήσαμε να ξαναβάλουμε σε κίνηση το ζήτημα της έρευνας και της αξιοποίησης υδρογονανθράκων.. μετά από 15 χρόνια τέλματος και ακινησίας..».., λέει ο υπουργός
-
«τεράστιες ποσότητες που θα μπορούσαν μακροπρόθεσμα να βοηθήσουν την Ελλάδα όχι μόνο να ξεπεράσει τη βαθειά της οικονομική κρίση, αλλά και να πάρει τέτοια ανάσα που θα την τοποθετούσε στην ομάδα των G20»…, γράφει ο εξ ΗΠΑ καθηγητής…
-
«δημιουργείται νέα γεωστρατηγική» δηλώνει ο υπουργός κ. Παπακωνσταντίνου, και « το αέριο που θα μεταφερθεί στην Ευρώπη θα μειώσει την εξάρτηση της ηπείρου από το ρωσικό αέριο» συμπληρώνουν οι ισραηλινοί δημοσιογράφοι της Maariv..
Δεν είναι βέβαιο αν μπορεί να αντιληφθεί κανείς για ποιο λόγο, τόσο άξαφνα, μεσούσης της κρίσης, ανακαλύφθηκε, αν πράγματι ανακαλύφθηκε, αυτό το «μάννα εξ’ ουρανού». Ούτε ακόμη για ποιο λόγο κάποιοι τώρα σκέφτηκαν να μιλήσουν για «15 χρόνια ακινησίας και αποτελμάτωσης». Όταν είναι αυτοί οι ίδιοι που, όλα αυτά τα χρόνια, την έρμη τούτη χώρα κυβερνούσαν. Όταν αυτοί -και όχι κάποιοι άλλοι- είχαν την πρόσβαση στις πληροφορίες που τώρα μας γνωστοποιούν και ήταν αυτοί που τόσο στενά συναναστρέφονταν τα εγχώρια και διεθνή επιχειρηματικά κυκλώματα.
Η αφελής σκέψη είναι να θεωρήσουμε ότι οι άνθρωποι αυτοί είτε απλά δεν γνώριζαν ότι υπάρχει ο, κατά πως λένε, θησαυρός, είτε ότι κάποιοι τους εμπόδισαν να προσπαθήσουν να τον αξιοποιήσουν. Τώρα όμως λένε πως γνωρίζουν την ύπαρξή του κι ακόμη ότι έχουν την θέληση, το σχέδιο και το θάρρος για να προχωρήσουν.
Η άλλη σκέψη, η φαινομενικά απαισιόδοξη, είναι πως δεν υπάρχει ο θρυλούμενος θησαυρός. Πως ίσως υπάρχει μόνο αυτό που και χθες γνωρίζαμε ότι είναι πιθανό να υπάρχει. Άλλωστε, έτσι και αλλιώς, έχουν την αξία τους και τα γνωστά, εδώ και πολλά χρόνια, πιθανά κοιτάσματα υδρογονανθράκων, τόσο αυτά που βρίσκονται στις ελληνικές θάλασσες όσο και στην θάλασσα της Ανατολικής Μεσογείου. Σχετικά με αυτά τα τελευταία άρχισε τον τελευταίο καιρό μια νέα «εθνική» αφήγηση για την νέα γεωοικονομία και γεωπολιτική της περιοχής.
Στα πολυσύνθετα αυτά ζητήματα ένα άρθρο δεν μπορεί να δώσει ικανοποιητικές απαντήσεις. Μπορεί όμως να θέσει ορισμένα σωστά ερωτήματα και να εκτρέψει κάπως την συζήτηση από το πεδίο της παραπληροφόρησης, της μυθοπλασίας και του πολιτικού καιροσκοπισμού. Παράλληλα, μπορεί να προσπαθήσει να συμβάλει στη δημιουργία αντανακλαστικών μέσα στην ίδια την κοινωνία, ώστε να αποτραπεί η επικείμενη έφοδος της αεριτζίδικης, μεταπρατικής εγχώριας ολιγαρχίας που φαίνεται να προετοιμάζεται, με διεθνείς «κολεγιές», για ένα όσο-όσο ξεπούλημα του υπαρκτού (όσος φυσικά υπάρχει) ορυκτού πλούτου.
Πάμε στα ερωτήματα
Εάν είχαμε φυσικό αέριο θα έπρεπε σήμερα να αρχίσουμε να πουλάμε;
Κάποιοι λένε ναι. Λένε ακόμη πως αργήσαμε πως πρέπει να βιαστούμε. Δεν λένε όμως ότι η τιμή του φυσικού αερίου τα τελευταία χρόνια πήρε την κατρακύλα. Από 14 $ το MMBtu (θερμαντική μονάδα που αντιστοιχεί σε 1.000 κυβ. πόδια αερίου) το 2006, έπεσε στα 7 $ το 2007, ανέβηκε το 2008 στα 14 $ για να πάρει στην συνέχεια την κατηφόρα φτάνοντας τις μέρες αυτές μόλις τα 2,18 $.
Διακύμανση τιμών φυσικού αερίου
Εάν δεν έχεις ενεργειακή πολιτική, εάν δεν έχεις αποφασίσει να διατηρήσεις με κάθε θυσία τους ενεργειακούς σου πόρους για να στηρίξεις την εγχώρια παραγωγική ανάπτυξη, αν δεν μπορείς να τους διαχειριστείς στρατηγικά κρατώντας 2 γενεών –τουλάχιστον– αποθέματα, αν δεν μπορέσεις να αντισταθείς στις ασφυκτικές πιέσεις των τρωϊκανών και λοιπών «εταίρων» που θα θελήσουν να στο πάρουν κοψοχρονιά, και ταυτόχρονα τα ελάχιστα έσοδά σου από την πώλησή του να τα περάσουν στην εξόφληση του χρέους της χώρας, αν δεν μπορείς να πάρεις πίσω τις υπογραφές που έβαλαν οι τωρινοί κυβερνήτες αυτής της χώρας, αν ακόμη δεν σκέφτεσαι με όρους προστιθέμενης αξίας, τότε το δώρο θα είναι άδωρο και η δυνατότητα για ενδογενή, αξιοβίωτη ανάπτυξη θα μετατραπεί σε ευτελή μειοδοσία.
Πέρα από τους τρωϊκανούς όμως, και τα οικονομικά συμφέροντα που αυτοί εκπροσωπούν, οφέλη προσδοκούν και οι εγχώριοι συνεργάτες τους, μέλη λαμπρά κατά πως το απέδειξαν της ιθαγενούς μεταπρατικής πολιτικο-οικονομικής ολιγαρχίας. Η ίδια λογική ισχύει και για το πετρέλαιο, κι ας ανεβαίνουν οι τιμές· τα οφέλη από τα royalties είναι ασήμαντα αν δεν έχεις στρατηγικό πλεόνασμα, αν δεν είσαι πλούσια σε κοιτάσματα χώρα. Και τέτοια χώρα δεν είναι η Ελλάδα, η Ελλάδα δεν είναι Κατάρ, και βέβαια τα παγκόσμια αποθέματα πετρελαίου μειώνονται συνεχώς, το ενεργειακό πρόβλημα του πλανήτη μπαίνει σε βαθύτερη κρίση, οι ήπιες τεχνολογίες δεν παίρνουν πνοή και η πυρηνική ενέργεια υπομονετικά καιροφυλακτεί στα μέσα του αιώνα να επιβάλει την ηγεμονία της. Με όποιο ανθρώπινο και περιβαλλοντικό κόστος.
Όμως, υπάρχει πραγματικά το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο που μας λένε; Η λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου, και η Ελλάδα μέσα σε αυτήν, προοιωνίζονται, όπως διαβάζουμε, την μεγάλη γεωοικονομική και γεωπολιτική ανατροπή; Η ευρωπαϊκή απεξάρτηση από τους ρωσικούς υδρογονάνθρακες που φαίνεται να τους ενδιαφέρει είναι πιθανή ή κάτι άλλο συμβαίνει;
Αν στην προηγούμενη ερώτηση η απάντηση περιόρισε τον κάπως αφελή ενθουσιασμό, αλλά παράλληλα διατήρησε την ελπίδα, ονοματίζοντάς την μάλιστα ενδογενή ανάπτυξη θεμελιωμένη σε εθνική οικονομική στρατηγική και όχι εύκολο κέρδος, σε αυτή την ερώτηση, η εύκολη ελπίδα που μας καλλιεργούν, αυτή που στηρίζεται στον «από μηχανής θεό», θα δοκιμαστεί ακόμη περισσότερο.
Σε ό,τι αφορά στα ελληνικά κοιτάσματα το μόνο βέβαιο είναι πως μέχρι στιγμής, καμία έγκριτη επιστημονική ομάδα, κανένα επιστημονικό σώμα, από τον χώρο της γεωλογίας, ελληνικό ή διεθνές, στηριζόμενο σε αξιόπιστα ερευνητικά δεδομένα, δεν επιβεβαιώνει κάτι περισσότερο από τις ήδη γνωστές εκτιμήσεις για τα κοιτάσματα, Ν. και Ν.Α. της Κρήτης, για το Ιόνιο και, ευτυχώς να μας επιτραπεί να πούμε, για το Αιγαίο.
Να ληφθεί ακόμη υπόψη ότι οι έρευνες για τον εντοπισμό, την αποτίμηση και τον σχεδιασμό αξιοποίησης κοιτασμάτων υδρογονανθράκων αποτελούν μια σοβαρή επιστημονική-τεχνικοοικονομική δραστηριότητα που έχει τα υποχρεωτικά της στάδια.
Αυτή η δραστηριότητα, όταν ωριμάσει, μπορεί να πιθανολογήσει την οικονομική και τεχνική εφικτότητα αξιοποίησης ενός κοιτάσματος. Η δραστηριότητα αυτή δεν υποκαθίσταται με προφητείες ή με επιχειρήματα όπως: «αφού δείχνουν ενδιαφέρον οι εταιρείες κάτι θα υπάρχει». Κράτη και εταιρείες έχουν πολλούς περισσότερο από έναν λόγους να «δείχνουν ενδιαφέρον».
Ο θόρυβος όμως για τους ελληνικούς υδρογονάνθρακες ακολούθησε έναν προηγούμενο, πολύ μεγαλύτερο, θόρυβο που τον ξεκίνησε το Ισραήλ και για δικό του όφελος, κατά κάποιο τρόπο, ενέπλεξε σε αυτόν Κύπρο και Ελλάδα σε ένα περιφερειακό-μεσανατολικό παιχνίδι. Είναι τότε, 1-2 χρόνια πριν, που η θριαμβολογία για την ανακάλυψη του ισραηλινού κοιτάσματος Λεβιάθαν στη λεκάνη της Λεβαντίνης διαπερνούσε τα εγχώρια ΜΜΕ και συνέπαιρνε την ελληνική πολιτική ηγεσία. Τότε η ελληνική κοινή γνώμη εθιζόταν σε αριθμούς που μιλούσαν για τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου και για τον μεγάλο κομβικό ρόλο που προσέφερε ο πρόεδρος του Ισραήλ κ. Νετανιάχου στον Έλληνα πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου: την μεταφορά υδρογονανθράκων στην Ευρώπη, μέσω Ελλάδας (από το « λεφτά υπάρχουν στο πετρέλαιο υπάρχει..»).
Όμως οι αριθμοί έχουν τη δική τους λογική και ορισμένοι τεχνοκράτες, ενίοτε, την δική τους στεγνή γλώσσα…
Η εταιρεία Noble Energy, επικεφαλής του κονσόρτσιουμ που πραγματοποιεί τις έρευνες των κοιτασμάτων Λεβιάθαν (Ισραήλ) και, αργότερα, Αφροδίτης (Κύπρου), εκτιμά το κοίτασμα Λεβιάθαν σε 16 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια (με διακύμανση +/- 40%) και με γεωλογική πιθανότητα αξιοποίησης 50%. Παράλληλα όμως, με την αγγελία των ερευνητικών αποτελεσμάτων, ο πρόεδρος της ίδιας εταιρείας κ. Ch. Davidson δήλωνε στις 13 Ιούλη 2010 στην ισραηλινή εφημερίδα Haaretz: «Εμείς λέμε δυνατότητα, οι Ισραηλινοί ακούνε ανακάλυψη» (We say potential, Israelis hear discovery) προσθέτοντας: «Οι επενδυτές πρέπει να είναι προσεχτικοί και να ξεχωρίζουν μια επενδυτική ιδέα από ένα επενδυτικό πρόγραμμα».
Ο Πρόεδρος της «Noble Energy» Charles Davidson
Τι αντιπροσωπεύουν όμως σε πραγματικά μεγέθη τα τρισεκατομμύρια κυβικών ποδιών (τ.κ.π.) που προαναφέρθηκαν συγκρινόμενα με το παγκόσμιο απόθεμα ή με τα αποθέματα άλλων χωρών;
-
μόλις το 11% των εκτιμώμενων (223 τρισ. κ.π.) της γειτονικής τους Αιγύπτου
-
μόλις το 1,5% των βεβαιωμένων της πρώτης στην παγκόσμια κατάταξη Ρωσίας.
– μόλις το 0,15% [τα βεβαιωμένα] ή 0,40% [τα εκτιμώμενα] των παγκόσμιων βεβαιωμένων αποθεμάτων
Στο μεταξύ η Noble Energy υποβίβασε τις αρχικές της εκτιμήσεις για το κυπριακό κοίτασμα Αφροδίτη (αρχικά είχε προβλέψει 8 έως 11 τρις. κ.π.) σε 5 τρισ. κ.π.. Παιχνίδια τακτικής ή ερευνητικές αβεβαιότητες; Μάλλον και τα δύο μαζί. Πάντως για την Κύπρο το μέγεθος αυτό έχει, υπό προϋποθέσεις, ενδιαφέρον.
Όσο για την μεταφορά του ισραηλινού φυσικού αερίου στην Ευρώπη, μέσω Ελλάδας κατ’ αρχάς, ο αγωγός, αν και όταν σχεδιαστεί, θα έπρεπε να είναι μεγαλύτερος σε μήκος από έναν αντίστοιχο αγωγό που θα μετέφερε φυσικό αέριο από τα πράγματι πιο πλούσια κοιτάσματα της Αιγύπτου προς την Ευρώπη. Παράλληλα, να μην παραβλέπονται και οι πρόσφατες αναθεωρήσεις των σχεδίων των μεγάλων αγωγών που διασχίζουν την Μέση Ανατολή και την Τουρκία, καθώς και οι «σκέψεις» που διατυπώνονται, υπό την σιωπή του Ισραήλ, να περάσει το Ανατολικο-Μεσογειακό αέριο από την Τουρκία.
Πριν ένα μήνα άλλωστε, το σενάριο τροφοδοσίας της Ευρώπης από το ισραηλινό φυσικό αέριο φάνηκε να εξαερώνεται οριστικά όταν ο Ισραηλινός ομιλητής κ. Zaki Shalom, του Ινστιτούτου Σπουδών Εθνικής Ασφαλείας του Ισραήλ, σε Συνέδριο του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου επιβεβαίωσε ότι η χώρα του δεν προτίθεται να πουλήσει φυσικό αέριο και θα το αξιοποιήσει ως στρατηγικό απόθεμα. Αυτά, για όσους ημέτερους πίστεψαν τις δηλώσεις Νετανιάχου το 2010 και πήραν θέση αναμονής…
Μια σχετικά ολοκληρωμένη συζήτηση για τα ενεργειακά ζητήματα, για τα πετρέλαια, το φυσικό αέριο και για ορισμένες ακόμη κρίσιμες πηγές φυσικού πλούτου, περιλαμβάνει πολύ σημαντικότερες διαστάσεις από τις καθαρά οικονομικές που πιο πάνω περιγράφτηκαν.
Γεωπολιτικές και περιβαλλοντικές διαστάσεις, όπου οι μεν πρώτες περιλαμβάνουν το μεγάλο ζήτημα της ΑΟΖ –με φόντο τις συγκυριακές αλλά και δομικές ισραηλινο-τουρκικές σχέσεις–, την ανάδυση ενός επικίνδυνου για την προοπτική της Ελλάδας ισραηλινο-ελληνικού άξονα που θα την απομονώσει από τον αραβικό και τον πέριξ αυτού κόσμο, ενώ οι δεύτερες αναδεικνύουν τις μεγάλες ασυμβατότητες των περιβαλλοντικών αξιών με την λογική του εμπορικού κέρδους. Μια, εκτός κοινωνικού εθνικού ελέγχου, χωροθέτηση των εξεδρών αντλήσεως των υδρογονανθράκων, υπό την πίεση των ξένων κηδεμόνων μπορεί να οδηγήσει σε διαχρονική καταστροφή. Η υποθαλάσσια γεωλογική δομή και η σεισμικότητα της χώρας πρέπει να αποτελούν καθοριστικό παράγοντα στην λήψη οποιασδήποτε απόφασης (το περιβαλλοντικό έγκλημα στον κόλπο του Μεξικού δεν μπορεί εύκολα να αποσιωπηθεί) ενώ η αισθητική ρύπανση (ηλιοβασιλέματα στο Αιγαίο με θέα τις τεράστιες εξέδρες των γεωτρήσεων) μπορεί να υπονομεύσει τα αιώνια και ανεκτίμητα ιστορικά και πολιτισμικά μας κληροδοτήματα.
Ηλιοβασιλέματα στο Αιγαίο
Όσο για το επιχείρημα «η χώρα είναι σε κρίση πώς αλλιώς θα βγεί;» η απάντηση είναι ότι το μέλλον καθορίζεται από την κινητοποίηση των ανθρώπων της και των υλικο-τεχνικών της δυνατοτήτων μέσα από ένα δίκαιο κοινωνικό σχέδιο ανασυγκρότησης της εθνικής παραγωγής. Κοντός ψαλμός…
*Ο Βαγγέλης Πισσίας είναι Δρ. Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων
