Α. Από τον Μπακούνιν στον Λένιν
Είδαμε στο Α ‘ μέρος πώς επαίνεσε ο Μπακούνιν -όπως και ο Μάρξ τον πατριωτισμό του γαλλικού προλεταριάτου και την αντίσταση του στην πρωσσική κατοχή με την εξέγερση της Κομμούνας του Παρισιού. Επίσης την θέση του ,και την αντίθεση του, απέναντι στο ενιαίο γερμανικό Κράτος (το “Κ” πάντα κεφαλαίο γι αυτόν ) , “την πηγή κάθε δεσποτισμού στην Ευρώπη”.
Γι αυτό ο Μπακούνιν θεωρεί πως μέχρι την κατάργηση του Γερμανικού Κράτους και την συνεπαγόμενη “ελεύθερη και αδελφική συμμαχία ” των σλαβικών, λατινικών και γερμανικών λαών της Ευρώπης , ” θά’ναι
μιά αδήριτη ανάγκη η συμμαχία των σλαβικών και των λατινικών λαών, εναντίον των εισβολων των Γερμανών που τους απειλούν και τους δύο ” .(1)
Ώς προς την ” αρχή της εθνικότητας ” γράφει “Η εθνικότητα δεν είναι μιά ανθρώπινη αρχή “, [ μάλλον εννοεί ” πανανθρώπινη ” αρχή ,κάτι που να χαρακτηρίζει το γένος ] , ” είναι μιά αρχή ιστορική ,τοπικιστική, ένα γεγονός που έχει αναμφίβολα το δικαίωμα , όπως και οποιοδήποτε άλλο πραγματικό και αβλαβές φαινόμενο , ν’ αναγνωριστεί δ η μ ό σ ι α. Κάθε λαός ,όπως ακριβώς και κάθε άτομο , είναι εκείνοςπου είναι άθελα του, και έχει αναμφίβολα το δ ι κ α ί ω μ α να είναι αυτό που είναι. Να τί είναι αυτό που ονομάζουμε ε θ ν ι κ ό δ ι κ α ί ω μ α. ”
Όμως “όσο λιγότερο σκέφτονται τον εαυτό τους τόσο περισσότερο αλληλοεισδύουν στην παγκόσμια ιδέα της ανθρωπότητας , και τόσο περισσότερο ζωντανεύουν και προσδίδουν ένα νόημα , ο ένας στην εθνικότητα του και ο άλλος στην ατομικότητα του “.(2)
Θαυμάσια διαλεκτική σκέψη. Προκύπτει κατά συνέπεια και το δικαίωμα υπεράσπισης της εθνικότητας του καθενός ,το δικαίωμα άμυνας σε ξένη επίθεση.
” Ο πόλεμος της Κριμαίας”,(μεταξύ Ρωσίας από την μιά,και Αγγλίας ,Γαλλίας και Τουρκίας από την άλλη ),” δενήταν πόλεμος επιθετικός”(γιά την Ρωσία ), “αλλά αμυντικός. Θα μπορούσε και θα έ π ρ ε π ε να γίνει ένας ε θ ν ι κ ό ς πόλεμος . Γιατί δεν κατάφερε να γίνει ;Επειδή οι ανώτερες τάξεις είναι πάντα σάπιες ,ξεφτυλισμένες και δειλές ,και επειδή ο λαός αποτελεί τον φυσικό εχθρό του Κράτους”(σ. 81).
Πολύ σημαντική η επισήμανση αυτή . Και εξηγεί την διαχρονικά ” κατευναστική “,”ενδοτική”, “φοβική ” στάση της ελληνικής άρχουσας τάξης απέναντι στην ιμπεριαλιστική τουρκική. Αυτό που φοβάται η πρώτη είναι τον λαό άμα πάρει τα όπλα . Προτιμάει να σκύβει το κεφάλι στην τουρκική άρχουσα τάξη και τους ΝΑΤΟικούς προστάτες της ,και να χειραγωγεί έτσι με την φοβία τον ελληνικό λαό. Τώρα που ανέλπιστα (;)προστέθηκε στο οπλοστάσιο της άλλη μιά φοβία, ο κοροναιός , προσπαθεί να δείξει ότι ορθώνει ανάστημα.
Όχι όμως και απέναντι στην πηγή κάθε δεσποτισμού-που θα έλεγε και ο Μπακούνιν- την Γερμανική ΕΕ και το αμερικρατούμενο ΝΑΤΟ .
Β. Ο Λένιν γιά τον πατριωτισμό
Να μιά χρήσιμη τοποθέτηση του Λένιν ως προς τον πατριωτισμό ,από το άρθρο του ” Ο πολεμοχαρής μιλιταρισμός ” του 1908. ” Το ότι οι προλετάριοι δεν έχουν πατρίδα ‘, αυτό πράγματι ειπώθηκε στο στο Μανιφέστο .Το ότι η θέση των Φόλμαρ, Νόσκε,κ.α., χτυπάει κατάμουτρα αυτή τη βασική αρχή,είναι επίσης σωστό “. [Αυτοί είχαν ταχθεί άνευ όρων υπέρ ενός αμυντικού πολέμου ,ο δε Νόσκε – ο μετέπειτα δήμιος της Ρόζας και του Λίμπκνεχτ – υπέρ του εξοπλισμού της Γερμανίας όσο το δυνατό περισσότερο ! ] .(3)
” Όμως από δω δεν βγαίνει πως είναι ορθός ο ισχυρισμός του Ερβέ ότι για το προλεταριάτο είναι αδιάφορο σε ποια πατρίδα ζει ,αν ζει στην μοναρχική Γερμανία, είτε στην δημοκρατική Γαλλία, είτε στην δεσποτική Τουρκία “(sic !)[ και σήμερα ισλαμοιμπεριαλιστική] .Ο ” αναρχικός ” Ερβέ υποστήριζε ότι σε περίπτωση
κήρυξης πολέμου από οποιαδήποτε πλευρά ,το προλεταριάτο πρέπει να απαντήσει με στρατιωτική απεργία και εξέγερση.
Ο Λένιν αντίθετα ζητούσε συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης και όχι ευσεβείς πόθους.
” Το ζήτημα εδώ δεν είναι αν μ π ο ρ ε ί το προλεταριάτο,όταν το θεωρήσει σκόπιμο, ν’απαντήσει με απεργία και εξέγερση στην κήρυξη πολέμου. Η συζήτηση
γίνεται γιά το αν π ρ έ π ε ι να δεσμευτεί με την υποχρέωση ν’ απαντάει με εξέγερση στον κ ά θ ε πόλεμο.
Να λύσουμε το ζήτημα μ’ αυτό τον τελευταίο τρόπο,σημαίνει να αφαιρούμε από το προλεταριάτο την εκλογή της στιγμής της αποφασιστικής μάχης και να την παραδίδουμε στους εχθρούς του.” Γι’ αυτό ο Λένιν προτιμούσε την κάπως γενικόλογη απόφαση του συνεδρίου της Β’ Διεθνούς του 1907 (που επαναλήφθηκε το1910 και το 1912 ), ότι θα ” επιδιώξουν με όλα τα μέσα να εκμεταλλευθούν την οικονομική και πολιτική κρίση που προκάλεσε ο πόλεμος ,γιά να αφυπνίσουν τις λαικές μάζες και να επιταχύνουν την πτώση της καπιταλιστικής ταξικής κυριαρχίας “.
Τότε υπήρχε γενικός επαναστατικός αναβρασμός- και ενάντια σ’αυτόν κυρίως έγινε ο πόλεμος,γιατί οι αστοί γνώριζαν πως έτσι μπορούσαν να παρασύρουν και να διασπάσουν τις μάζες. Κάτι τους ξέφυγε όμως τελικά.
Σημειωτέον ότι ο Ερβέ μέσα σ’αυτόν τον πόλεμο έγινε φανατικός σοσιαλσωβινιστής, ενώ το 1930-40 υποστήριζε την προσέγγιση της Γαλλίας με την φασιστική Γερμανία. Ενώ οι Γερμανοί σοσιαλδημοκράτες υποστήριξαν όχι έναν αμυντικό πόλεμο, αλλά έναν επιθετικό.
Προσπαθούσαν όλοι αυτοί να ξορκίσουν το δόγμα “οι προλετάριοι δεν έχουν πατρίδα”, το οποίο τους τρόμαζε. Όπως τρόμαζε ,όπως αποδείχτηκε,και μεγάλο μέρος των μαζών. Μόνον λίγοι μέσα στην Β’ Διεθνή αντιτάχθηκαν στον σοσιαλσωβινισμό: οι Λένιν, Λούξεμπουργκ, Κ.Λίμπκνεχτ, Μέριγκ, ,Τρότσκι ,Μαρτόφ, κ.α.
Η μεγαλοφυία του Λένιν διαισθανόταν κάποια πράγματα. Γι’ αυτό στο παραπάνω άρθρο του συνεχίζει :”Η πατρίδα,δηλαδή το δοσμένο πολιτικό,πολιτιστικό και κοινωνικό περιβάλλον είναι ο πιό ι σ χ υ ρ ό ς παράγοντας στην πάλη του προλεταριάτου.Δεν μπορεί να αντιμετωπίζει με αδιαφορία τις πολιτικές,κοινωνικές και πολιτιστικές συνθήκες της πάλης του, συνεπώς δεν μπορεί να του είναι αδιάφορη η τ ύ χ η τ η ς χ ώ ρ α ς του.
Μα η τύχη της χώρας του δεν μπορεί να τον ενδιαφέρει παρά σ τ ο β α θ μ ό
που αυτό αφορά την ταξική του πάλη ,και όχι εξαιτίας κάποιου αστικού ‘ πατριωτισμού ‘ ” (σ.194 ). Η πατρίδα λοιπόν είναι ο πιό ισχυρός παράγοντας στην ταξική πάλη ,άρα πρέπει να υπάρχει αυτή η πατρίδα και το προλεταριάτο πρέπει να την περιφρουρεί, στο βαθμό όμως μόνο που του παρέχει ήδη το καλύτερο πλαίσιο γι” αυτήν την ταξική πάλη ,ή τουλάχιστον ανοίγονται καλές προοπτικές γιαυτό.Έτσι δεν είναι το ίδιο να δρά μέσα σε μιά στοιχειωδώς δημοκρατική χώρα ,ή σε μιά χώρα σαν την “δεσποτική Τουρκία “.
Τον Μάρτη του 1917, όταν ο Λένιν επέστρεψε σε μια επαναστατημένη Ρωσία χωρίς Τσάρο ,αλλά με μιά αστική κυβέρνηση και με τη πλειοψηφία στα σοβιέτ να την έχουν οι εσέροι και οι μενσεβίκοι, βρέθηκε σε μιά εντελώς νέα κατάσταση και είδε τις πραγματικές διαθέσεις των επαναστατημένων μαζών.
Ιδού πως εξηγεί τη στάση των μπολσεβίκων απέναντι στον πόλεμο και τα διδάγματα που πήραν από τους εργάτες και τους αγρότες.( Άπαντα,τ.44, σ.57, Ιούλ 1921): “Στην αρχή του πολέμου εμείς οι μπολσεβίκοι, ακολουθήσαμε μονάχα ένα σύνθημα -εμφύλιος πόλεμος και μάλιστα αμείλικτος. Εμείς στιγματίζαμε σαν προδότη τον καθένα που δεν τασσόταν υπέρ του εμφυλίου πολέμου.
Όμως όταν τον Μάρτη του 17 επιστρέψαμε στη Ρωσία αλλάξαμε εντελώς τη θέση μας.” [ Οι σπόροι όμως του συνθήματος γιά εμφύλιο πόλεμο είχαν ήδη δώσει καρπούς] .
” Όταν μιλήσαμε με τους εργάτες και τους αγρότες, είδαμε ότι αυτοί ό λ ο ι τάσσονταν υπέρ της υπεράσπισης της πατρίδας , όμως φυσικά με εντελώς άλλη έννοια απ’ ό,τι οι μενσεβίκοι, και δεν μπορούσαμε τους απλούς αυτούς εργάτες και αγρότες να τους αποκαλούμε παλιάνθρωπους και προδότες. Αυτό το χαρακτηρίσαμε σαν ‘ευσυνείδητο αμυντισμό ‘. Θέλω γι αυτό να γράψω γενικά ένα μεγάλο άρθρο και να δημοσιεύσω όλα τα υλικά.
Στις 7 Απρίλη δημοσίευσα τις θέσεις όπου έλεγα-περίσκεψη και υπομονή.” [ Οι θέσεις του Απρίλη.]
“Εμείς δεν είμαστε μπλανκιστές, δεν θέλουμε να διοικούμε με τη μειοψηφία της εργατικής τάξης ενάντια στην πλειοψηφία.” [ Ήταν τότε που πρόβαλε το σύνθημα ” Όλη η εξουσία στα σοβιέτ “, όταν ,επαναλαμβάνουμε ,την πλειοψηφία σ’ αυτά την είχαν οι εσέροι και οι μενσεβίκοι. Αλλά θα αγωνιστούμε, θα πείσουμε ,θα κερδίσουμε την πλειοψηφία ,έλεγε ο Λένιν].
Αλλά βέβαια δεν ήταν μόνο οι εργάτες και οι αγρότες που έπεισαν τον Λένιν να αλλάξει θέση στο θέμα της εθνικής άμυνας .Ήταν και η συνέπεια του με τις θέσεις τού 1908 περί πατρίδας . Ότι δηλαδή δεν είναι αδιάφορο στο προλεταριάτο σε ποιά πατρίδα ζεί ,αν αυτή έχει δημοκρατικό ,μοναρχικό ,ή δεσποτικό καθεστώς. Κι εκείνη την περίοδο ο Λένιν θεωρούσε ότι η Ρωσία ήταν η πιό προωθημένη δημοκρατία στον κόσμο, μια πραγματική λαϊκή δημοκρατία ,αν και ακόμα αστική.
Πληρούσε δηλ. και το δεύτερο κριτήριο του Λένιν,το αν διευκολύνει την ταξική πάλη. Που πράγματι την διευκόλυνε .
Γ. Ο Κροπότκιν.
Στην χορία των “ευσυνείδητων αμυντιστών “, πρέπει να εντάξουμε και τον έτερο πατριάρχη του αναρχισμού, τον πρίγκηπα Π. Κροπότκιν, ο οποίος ακολουθώντας την αντιγερμανική και λαικοαμυντικη γραμμή του
Μπακούνιν , είχε ταχθεί ,όπως και οι εργάτες και αγρότες του Λένιν, υπέρ της υπεράσπισης της πατρίδας.
Ο Λένιν βέβαια του είχε κάνει πολεμική γι αυτό. Ο Κροπότκιν που είχε επιστρέψει κι αυτός στη Ρωσία, το 1920 προσπάθησε να επικοινωνήσει με τον Λένιν. Ήδη είχε εκφράσει την υποστήριξη του στην επανάσταση και την εξουσία των σοβιέτ ,αλλά σε δυό γράμματα που του έστειλε τού κάνει κριτική και του ζητάει μετριοπάθεια . Κυρίως του ζητάει να αποκατασταθεί η πραγματική εξουσία των των σοβιέτ με βάση τις τοπικές δυνάμεις και όχι το κόμμα.(4) Αγαπούσε την πατρίδα του και αγωνιούσε γι αυτήν, καθώς και γιά το μέλλον της επανάστασης. Ανησυχούσε γιά το ξεθύμασμα της επανάστασης και τον αναπόφευκτο τότε ερχομό της αντίδρασης,όπως γράφει σε ένα γράμμα που έστειλε το 1919 προς τους εργάτες της Δ.Ευρώπης.
” Το ίδιο το κυβερνητικό κόμμα βρίσκεται στην ίδια κατάσταση (αδυναμίας ). Δεν κυβερνάει πιά ,παρασύρεται από το ρεύμα που αυτό βοήθησε να δημιουρ-
γηθεί , αλλά που είναι τώρα χίλιες φορές πιό ισχυρό από το ίδιο το κόμμα…” (σ.107).
Φαίνεται ότι το κόμμα κάτι έκανε τελικά. Δεν μου είναι γνωστή η απάντηση του Λένιν, αν υπήρξε βέβαια. Αν διαβεβαίωνε πάντα ότι οι μπολσεβίκοι δεν είναι μπλανκιστές.
Ο Λένιν απ’ την μεριά του, ανάμεσα σε πολλά άλλα ανησυχούσε για τη νόθευση της ρωσικής γλώσσας , ένδειξη κι’αυτό του πατριωτισμού του (Άπ.τ.40,σ.49).
Ήδη από τον Φλεβάρη του 1918 ,αμέσως μετά την επονείδιστη συνθήκη του Μπρέστ-Λιτόφσκ (“επειδήδεν είχαμε στρατό ” λέει), ο Λένιν κηρύσσει έναν “νέο και πραγματικά π α τ ρ ι ω τ ι κ ό πόλεμο, τον πόλεμο για τη διατήρηση και στερέωση τον πόλεμο γιά την διατήρηση και στερέωση της Σοβιετικής εξουσίας ” που θα ανοίξει τον δρόμο για απελευθερωτικούς πολέμους, “που επιβάλονται από τους κατακτητές στη Σοβιετική Ρωσία “.
Ο πρώτος απ’αυτούς τους απελευθερωτικούς πολέμους τέλειωσε αναίμακτα γιά την Ρωσία με την συντριβή της Γερμανίας του Κάιζερ στο δυτικό μέτωπο.
Ο δεύτερος και πολύ αιματηρός, με την συντριβή της ξένης ιμπεριαλιστικής επέμβασης , της Αντάντ( όπου συμμετείχε και η Ελλάδα του Βενιζέλου με 23
χιλιάδες στρατιώτες ).
Στην συνέχεια ηττήθηκαν και οι αντεπαναστάτες στρατηγοί του τσάρου.
Τέταρτος απελευθερωτικός πόλεμος, ο Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος , ο πιό αιματηρός ,ο πιο φρικαλέος ,που τέλειωσε με την συντριβή της Γερμανίας του Χίτλερ.
Έτσι οι δυό συν-π α τ ρ ι ώ τ ε ς Ρώσοι αναρχικοί, Μπακούνιν και Κροπότκιν, μπορούν να κοιμούνται ήσυχοι. Προσωρινά τουλάχιστον.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
(1) Μ. Μπακούνιν ,”Κρατισμός και Αναρχία”, Ελεύθερος Τύπος,Αθήνα 1979 ,σ.82.
(2) Στο ίδιο,σ.50-51. Στην διάρκεια αυτού του πολέμου η Ελλάδα του ΄Οθωνα τάχθηκε έμμεσα με το μέρος της Ρωσίας .Ένα σώμα “εθελοντών” πήγε να πολεμήσει στην Κριμαία ,ενώ σώματα ανταρτών ξεχύθηκαν σε Θεσσαλία, Ήπειρο, Μακεδονία, γιά να πολεμήσουν κατά των Τούρκων κατακτητών. Οι Αγγλογάλλοι σύμμαχοι των Τούρκων ,αποβιβάστηκαν στον Πειραιά και τον κατείχαν γιά τρία χρόνια (1853-6). Τα στρατεύματα κατοχής έφεραν μιά επιδημία χολέρας, η οποία θέρισε χιλιάδες .
Στον Κριμαικό πόλεμο χάθηκαν ένα εκατομμύριο ζωές. Ο Όθων θεωρούνταν αυταρχικός (τον έσερνε η γυναίκα του λένε ) ,αλλά καλών προθέσεων, και αγαπούσε την Ελλάδα. Μετά το 1850 μεταστράφηκε σε Ρωσόφιλο ,γιά να βοηθηθεί στην
απελευθέρωση ελληνικών εδαφών.Ανετράπη από συνδυασμένη στρατιωτική και λαϊκή εξέγερση. Πολλοί βλέπουν βρετανικό δάκτυλο.
Γιά διάδοχος του προτάθηκε ο γιός της βασίλισσα της Αγγλίας ,αλλά κάπου χάλασε η δουλειά.Τελικά επιβλήθηκε ο Δανός Γεώργιος, ευνοούμενος της αγγλικής τράπεζας Humbro,όπως γράφει ο Νίκος Μπελογιάννης στο βιβλίο του “Το ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα”. Οι Άγγλοι γιά να κερδίσουν την ευγνωμοσύνη των Ελλήνων τους έδωσαν το Επτάνησα.
Μιά χώρα (σαν σύνολο) όταν μπορεί να ελίσσεται μεταξύ των Μ.Δυνάμεων και αξιοποιεί τις αντιθέσεις τους, κάτι κερδίζει τελικά. Αυτό έδειξαν και οι επόμενες εξελίξεις. (Θεσσαλία,Άρτα 1879 ,Κρήτη 1909 Ήπειρος,Μακεδονία ,Αιγαίο 1912-13 ).
(3) Λένιν, “Άπαντα”, Σύγχρονη Εποχή, τ.17, σ.194.
(4) Πιότρ Κροπότκιν,” Προς τους νέους “, Ελεύθερος
Τύπος, Αθήνα 1975 , σ.96.
