Η ποίηση του Κάλβου προέκυψε από το συνδυασμό ποικίλων τεχνικών, θεμάτων και άλλων στοιχείων λογοτεχνικής υφής και εξωλογοτεχνικής προέλευσης. Η πληθωρική παρουσία ετερόκλητων συστατικών στοιχείων στην ποίηση του Κάλβου δυσχέρανε την ένταξή σε μια συγκεκριμένη λογοτεχνική σχολή. Έτσι η πλειοψηφία των καλβιστών ταλαντεύεται μεταξύ του νεοκλασικιστικού και ρομαντικού χαρακτήρα των πρώιμων έργων και των δύο συλλογών Ωδών. Η βαθύτερη μελέτη του έργου επιβάλλει, κατά τη γνώμη αρκετών μελετητών (Κ. Θ. Δημαράς, M. Vitti, Α. Γιώτη), να αποδώσουμε μεικτά κλασικορομαντικά χαρακτηριστικά στην ποίηση του Ανδρέα Κάλβου[1].
Πρόκειται για ένα δίκαιο, αλλά συγχρόνως αντινομικό και αντιφατικό χαρακτηρισμό. Η αντιφατικότητα δεν έγκειται μόνο στις αντινομίες μεταξύ των νεοκλασικών και ρομαντικών στοιχείων, αλλά επεκτείνεται και στην αντίθεση μεταξύ των Ολύμπιων θεών και του χριστιανικού ή παλαιοχριστιανικού θεού, μεταξύ καθαρεύουσας και δημοτικής. Στις αντινομίες αυτού του είδους προστίθενται οι αδυναμίες που οι κριτικοί απέδωσαν στη δομή και τη διάρθρωση των Ωδών, ως αποτέλεσμα της αντιφατικότητας των συστατικών τους.
Ωστόσο, ο Κάλβος κατόρθωσε να υπερβεί αντινομίες και δομικές αδυναμίες και συναρθρώσει αυτά τα ποικίλα στοιχεία σε ένα ποιητικό σώμα με συνοχή και ενότητα που ασκεί μέχρι σήμερα απέραντη γοητεία στους επαρκείς αναγνώστες, όχι μόνο για την ιδιοτυπία του. Ο ποιητής ενσωμάτωσε τα ετερογενή στοιχεία σε ένα ενιαίο σχήμα και σφυρηλάτησε την ενότητα του έργου του επιστρατεύοντας διάφορα μέσα.
Το σημαντικότερο από αυτά τα μέσα ήταν ο εθνικός και πολιτικός χαρακτήρας που προσέδωσε στο έργο του. Όπως επισήμανε ο Κ. Παλαμάς, «ἡ ποίησις τοῦ Κάλβου ἐξυμνεῖ τὴν ἐπανάστασιν, ἐκπροσωποῦσα τὴν ἑλληνικὴν παράδοσιν. Ἰδεῶδες αὐτῆς εἶναι αἱ Ἀθῆναι, ὄχι ὁ Βόσπορος»[2]. Το πολιτικό είναι κάτι ευρύτερο από το εθνικό, διότι ο Κάλβος δεν οραματίστηκε μόνο την απελευθέρωση του Ελληνισμού, αλλά με τη γραφίδα του αγωνίστηκε ασυμβίβαστα για την ίδρυση ενός κράτους απολύτως ανεξάρτητου από τις Μεγάλες Δυνάμεις και για το γκρέμισμα των τυραννικών καθεστώτων της εποχής του, καθώς ήταν διαποτισμένος από τη ριζοσπαστική ιδεολογία των Ιακωβίνων και των Καρμπονάρων. Η σύνταξη των Ωδών και το ταξίδι του στην Ελλάδα αποτελούν την κατάληξη μιας μακράς διαδρομής που διήνυσε ως στρατευμένος λόγιος στην υπόθεση τριών πατρίδων (της Ιταλίας, της Ζακύνθου και της Ελλάδας), στην πανευρωπαϊκή επανάσταση των Καρμπονάρων και στην καταπολέμηση των τυράννων, των οποίων τα καθεστώτα προστάτευε η Ιερά Συμμαχία.
Το πολιτικό στοιχείο λοιπόν αποτελεί ένα είδος νήματος που διατρέχει το έργο του Κάλβου απ’ αρχής μέχρι τέλους και εξασφαλίζει τη συνοχή του. Το στοιχείο αυτό συνδέθηκε έντονα με το νεοκλασικισμό και τον κύκλο του Μόντι και του Φώσκολου, προτού φτάσει ο ρομαντισμός στην Ιταλία (1816). Η κλίση του Κάλβου για την αρχαιότητα, τις αξίες και τους μύθους, οι οποίοι προέβαλλαν αυτές της αξίες διαμορφώθηκε στα χρόνια της μαθητείας του κοντά στο Φώσκολο.
Αποτέλεσμα της σύνδεσης του νεοκλασικισμού με πολιτικές επιδιώξεις στην ποίηση του Κάλβου ήταν η χρήση του μυθικού στοιχείου, με τη βοήθεια του οποίου ο ποιητής προσπάθησε να φωτίσει και να νοηματοδοτήσει το πανόραμα των γεγονότων της Επανάστασης. Το ιδεολογικό περιεχόμενο των μύθων και η εικονοποιΐα τους προσέδωσαν στην ποίησή του τα χαρακτηριστικά της υψηλής τέχνης, ενώ η σύνδεση και ο παραλληλισμός του μύθου με τα ηρωικά γεγονότα του παρόντος συντέλεσαν στην ενσωμάτωση του ρομαντικού στοιχείου, διότι ο ποιητής έτρεφε ένα ρομαντικό πάθος για την Αρετή, την Επανάσταση και την Ελευθερία. Επειδή οι μύθοι που επέλεξε ο Κάλβος εμπεριείχαν και το θρησκευτικό και κοσμολογικό στοιχείο, όπως οι μύθοι του Ικάρου, της Αρετής, των Μουσών και του Ήλιου της Δικαιοσύνης, η χρήση τους συντέλεσε στην ενσωμάτωση αυτών των δύο στοιχείων στο συνεκτικό ποιητικό δημιούργημα του Κάλβου. Έτσι η τελική εικόνα που προκύπτει για την ποίησή του θα μπορούσε να αποδοθεί με τη φράση του Ορατίου «rerum concordia discors: διαφωνούσα συμφωνία των πραγμάτων»[3]. Με την επιτυχή αξιοποίηση του πολιτικού στοιχείου και τη χρήση του μύθου ο ποιητής προσέδωσε ενότητα και μεγαλείο στο έργο του, ενσωματώνοντας σε αυτό ετερόκλητα στοιχεία.
[1] Γ. Δάλλας, Ο κλασικισμός του Ανδρέα Κάλβου. Η αρχαία βάση και η υπέρβασή της, εκδόσεις Σοκόλης, Αθήνα 1999, σσ. 30-34. M. Vitti, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 2003, σ. 188. Α. Γιώτη, Εκδοχές του υψηλού στη νεοελληνική ποίηση. Το παράδειγμα του Ανδρέα Κάλβου και η πρόσληψή του από τους ποιητές. Διδακτορική διατριβή. Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη 2009.
[2] Κ. Παλαμᾶς, Κάλβος ὁ Ζακύνθιος, στο: Βαγενᾶς, Ν. (ἐπιμ.) Εἰσαγωγὴ στὴν Ποίηση τοῦ Κάλβου, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1999, σ. 28.
[3] Γ. Βέης, Κάλβος πάντα, στο: Δ. Ν. Μουσμούτης (επιμ.), Όταν ο ποιητής έσπειρε παντού την χαράν με την θλίψη, Ελευθεροτυπία, 4 Δεκεμβρίου 2009.