Δεν είναι δίλημμα αυτό που αντιμετωπίζει στην οικονομική πολιτική ο Ταγίπ Ερντογάν. Είναι ένα “τρίλημμα” γνωστό στη διεθνή συζήτηση από καιρό – διατυπωμένο μάλιστα, κατά ειρωνεία της τύχης, από έναν οικονομολόγο γεννημένο και μεγαλωμένο στην Τουρκία, τον Ντάνι Ρόντρικ του Χάρβαρντ.
Στην αρχική του διατύπωση το “τρίλημμα Mundell-Fleming” συνίσταται στην αδυναμία του να έχει μία οικονομία ταυτοχρόνως σταθερή νομισματική ισοτιμία, ελεύθερη κυκλοφορία κεφαλαίων και ανεξάρτητη νομισματική πολιτική. Πρακτικά, πρόκειται για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η κεντρική τράπεζα της Τουρκίας, η οποία θα πρέπει να ελέγξει είτε το ύψος των επιτοκίων, είτε την συναλλαγματική ισοτιμία της λίρας, όπως τη διαμορφώνουν οι αγορές, με την πλάστιγγα να έχει σαφώς γείρει, λόγω και των γνωστών “παραινέσεων” από το προεδρικό μέγαρο, προς την πρώτη επιλογή.
Ο Ρόντρικ αναδιατύπωσε το έτος 2000 το τρίλημμα με ευρύτερους πολιτικούς όρους. Υποστηρίζει ότι η εθνική κυριαρχία, η δημοκρατική διακυβέρνηση και η ενωμάτωση στην παγκόσμια οικονομία μπορούν να επιτευχθούν μόνο σε συνδυασμούς ανά δύο. Πράγμα που εξηγεί, μπορούμε να παρατηρήσουμε, και το γιατί η πολιτεία του Ερντογάν υποχρεούται να γίνεται όλο και πιο αυταρχική.
Η χθεσινή νέα απόφαση της κεντρικής τράπεζας της Τουρκίας να μειώσει περαιτέρω το βασικό της επιτόκιο στο 14%, βαθαίνοντας το αρνητικό πρόσημο, εφόσον ο ονομαστικός πληθωρισμός υπολογίζεται στο 21%, έστειλε, όπως ήταν αναμενόμενο σε νέο αρνητικό ρεκόρ τη λίρα, η οποία έχει χάσει φέτος το ήμισυ της αξίας της έναντι του δολαρίου.
Ο Ταγίπ Ερντογάν συνηθίζει να επενδύει τις νομισματικές του εμμονές με θρησκευτική γλώσσα, παραπέμποντας στην απαγόρευση του τόκου στο Ισλάμ. Όμως το σκεπτικό αυτό βασικά απευθύνεται στο εγχώριο πολιτικό του ακροατήριο, εσφαλίζοντάς του μία έστω και αποδυναμωμένη μίνιμουμ βάση υποστήριξης, εκεί που οι οικονομικές δοκιμασίες του τουρκικού νοικοκυριού θα δικαιολογούσαν το να έχει εξανεμιστεί ακόμη και αυτή.
Όμως το πραγματικό σκεπτικό του ισχυρού άνδρα της Άγκυρας είναι πολύ πιο πεζό – και εντέλει όχι και τόσο ανορθολογικό.
Ο Ταγίπ Ερντογάν υπεραμύνεται πρωτίστως της εθνικής κυριαρχίας και της δικής του πολιτικής κυριαρχίας στη χώρα. Η καταβαράθρωση της λίρας και η συνεπαγόμενη εκτίναξη του πληθωρισμού, δεδομένης της σημασίας των εισαγωγών και δη των ενεργειακών που αποτιμώνται σε δολάρια, είναι μία “θυσία” την οποία ο Τούρκος ηγέτης υφίσταται (ή μάλλον υποχρεώνεται τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα της Τουρκίας να υποστούν) προκειμένου να τονώσει το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και να αποφύγει μια προσφυγή στο ΔΝΤ. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο φαντάζει όλο και πιο πιθανό όσο εξαντλούνται τα συναλλαγματικά αποθέματα της Τουρκίας, που εξανεμίστηκαν σε μια προηγούμενη προσπάθεια στήριξης του νομίσματος. Θα έχει όμως το τίμημα όχι απλώς της συμβολικής ταπείνωσης (καθώς οι κυβερνώντες στη γείτονα ήρθαν στα πράγματα ακριβώς λόγω της σάρωσης του προϋπάρχοντος πολιτικού σκηνικού από την προσφυγή στο ΔΝΤ κατά το γύρισμα του αιώνα), αλλά και της πραγματικής απώλειας περιθωρίων άσκησης πολιτικής και εξυπηρέτησης του συστήματος διαπλοκής στη χώρα, λόγω των αυστηρών όρων που συνοδεύουν αντίστοιχα προγράμματα στήριξης.
Συνεπώς ο Ερντογάν είναι υποχρεωμένος όσο περισσότερο πιέζεται από τις επιλογές του τόσο να πλειοδοτεί σε αυτές, προκειμένου να εξασφαλίσει, με μια κλασική μερκαντιλιστική τακτική, την εισροή ξένων κεφαλαίων στην Τουρκία. Δεν πρόκειται μόνο για τις προφανείς θετικές για τις εξαγωγές επιπτώσεις από την υποτίμηση του νομίσματος ή την θελκτική για επενδύσεις καθήλωση του κόστους εργασίας – παράγοντες που έχουν αποτυπωθεί στον ικανοποιητικό ρυθμό ανάπτυξης. Η συγκυρία έχει μετατρέψει την Τουρκία και σε Eldorado αγοραστών ακινήτων, που συνεισφέρουν δισεκατομμύρια.
Σύμφωνα με την τουρκική στατιστική υπηρεσία, τον Νοέμβριο πωλήθηκαν σε ξένους 7.363 ακίνητα, αριθμός ρεκόρ, έναντι 4.962 τον Νοέμβριο του 2020.
Είναι αυτός ο κρυμμένος “ορθολογισμός” της ακολουθούμενης πολιτικής Ερντογάν, που υπαγορεύεται από την ιδιομορφία μιας οικονομίας με όχι αμελητέα παραγωγική βάση, επαρκώς παγκοσμιοποιημένης, αλλά με προβληματικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών λόγω της ενεργειακής εξάρτησης και της έλλειψης ενδιάμεσων αγαθών.
