Οι δασμοί, η αριστερά και το παράδοξο

Η αιτία

Ο εμπορικός πόλεμος που άρχισε με πρωτοβουλία των ΗΠΑ, φαίνεται να είναι ένα σημείο τομής στην σύγχρονη οργάνωση του διεθνούς εμπορίου και της παραγωγής. Το ελεύθερο διεθνές εμπόριο και η οργάνωση της παραγωγής στα πλαίσια της ελεύθερης αγοράς με μέτρο τον ανταγωνισμό, αποτελούν τις δύο βασικές αρχές του νεοφιλελευθερισμού.

Ούτε η ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίου και εμπορευμάτων είναι πρωτοεμφανιζόμενες στην ιστορία ούτε η απορρύθμιση της εργασίας. Αυτό που είναι νέο στον νεοφιλελευθερισμό είναι η ομογενοποιητική και επακόλουθα εξισωτική του δράση, κάτω από τις πολύ ειδικές συνθήκες της εφαρμογής του και μέσα στα πλαίσια φυσικά μιας εκμετάλλευσης. Η τελευταία φάση του Αμερικανικού ιμπεριαλισμού σε αντίθεση με το παρελθόν της κυριαρχίας των Ευρωπαϊκών κρατών, δεν αφήνει γυμνές τις υπό εκμετάλλευση χώρες από το χρυσό ή το κάρβουνο και τα σώματα των σκλάβων. Αυτός είχε ως αποτέλεσμα την εδραίωση της βιομηχανικής παραγωγής στο αγροτικό έδαφος, μετατρέποντας τις πρώην αγροτικές ασιατικές οικονομίες σε βιομηχανικές δυνάμεις. Έτσι για πρώτη πράγματι φορά στην ιστορία και με μοναδικές εξαιρέσεις την αφρικανική σαβάνα και τα τελευταία καταφύγια της ζούγκλας , ολόκληρη η επιφάνεια είναι οργανωμένη σε μια κοινότητα της παραγωγής και της τεχνολογίας.  Με κίνητρο το κέρδος από την εκμετάλλευση του πλέον προσοδοφόρου υλικού, της εργατικής δύναμης, υπήρξε μια πλήρη αντιστροφή στην μορφή και στην ουσία της εκμετάλλευσης. Αντί το κέντρο να εισάγει από την περιφέρεια ημιεπεξεργασμένες πρώτες ύλες και αγροτικά προϊόντα, για να τροφοδοτήσει την βιομηχανική του παραγωγή και την εργατική του δύναμη, εξήγε την ίδια του την βιομηχανία εκεί όπου βρίσκονταν αυτές, αποδυναμώνοντας την παραγωγική του βάση και κατ’ επέκταση την συνοχή των κοινωνικών σχέσεων στο εσωτερικό.

Σε εκπληκτικά σύντομο χρονικό διάστημα με μέτρο την ιστορία, η σύγχρονη εποχή του ελεύθερου εμπορίου εξέφρασε την μετασχηματιστική της δράση, μέσα στα πλαίσια μιας σύντομης αλλά εξαιρετικά εκτεταμένης πολιτικής και οικονομικής αυτοκρατορίας και προκάλεσε το τέλος της. Με την εξουσία των ΗΠΑ να θεωρείται  αδιαμφισβήτητη, το πολιτικό στοιχείο υποχώρησε στην οργάνωση των διεθνών σχέσεων αφήνοντάς τες  με βασική θέσμιση τις σχέσεις της οικονομίας και της παραγωγής. Η σύγχρονη βιομηχανική παραγωγή επεκτάθηκε παντού, ακόμα και εκεί όπου ο πολιτικός έλεγχος της αυτοκρατορίας υπήρξε αδύναμος. Στα σημεία αυτά αναδείχθηκαν νέα κέντρα ισχύος. Η επιστροφή της Ρωσίας μετά το σύντομο διάλλειμα της κατάρρευσης την δεκαετία του 90 και η μετατροπή της Κίνας σε βιομηχανική υπερδύναμη, δίνουν τέλος στο μονοπολικό κόσμο της κυριαρχίας των ΗΠΑ. Το ελεύθερο εμπόριο αποτέλεσε τον κύριο παράγοντα της σχετικής παρακμής της ισχύς της δύσης, όσο όμως και την βασική αιτία για την επιδείνωση της πολιτικής και κοινωνικής της πραγματικότητας. Η επιβολή των δασμών από τις ΗΠΑ σηματοδοτεί το τέλος μιας εποχής και επακόλουθα την αρχή μιας άλλης. Ο κόσμος της αυτοκρατορίας καταρρέει αφήνοντας μας όχι σε κάποιο κενό αλλά σε αυτό των περιφερειών.

Η Αριστερά

Η ελεύθερη αγορά, ο μεγάλος πολιτικός και ιδεολογικός εχθρός κάθε αριστεράς δεν μπορεί να υπάρξει πραγματικά πουθενά χωρίς το ελεύθερο εμπόριο, καθώς μονάχα αυτό διασπά την διττή φύση του ανθρώπου ως οικονομική μονάδα, αυτής του παραγωγού και καταναλωτή.

Η κύρια επίπτωση του ελεύθερου εμπορίου στις κοινωνικές σχέσεις προέρχεται από το γεγονός ότι καταργεί τον τελευταίο ρυθμιστικό παράγοντα, που συγκρατούσε την τιμή και την αξία της εργατικής δύναμης, μέσα σε κάποια πλαίσια ακόμη και σε καθεστώς πλήρως απορυθμισμένης εργασίας, την ταύτιση παραγωγού και καταναλωτή στο ίδιο πρόσωπο. Μέσα στα όρια της εθνικής ή οποιασδήποτε πολιτικά οριοθετημένης οικονομίας και σε έναν απαραίτητο για τις ανάγκες της ανάλυσης βαθμό αφαίρεσης,  το εργατικό κόστος ισούται με την αγοραστική δύναμη τόσο για το κάθε άτομο ειδικά, όσο όμως και για το κοινωνικό σύνολο γενικά. Η κατάργηση των εθνικών φραγμών επέτρεψε στο μεγάλο κεφάλαιο να διασπάσει την παραγωγή από την πώληση στο έδαφος και έτσι να κατορθώσει να παράγει στο εξωτερικό, όπου η τιμή της εργατικής δύναμης είναι χαμηλή καθώς δεν ενδιαφέρει η κατανάλωση εκεί, ενώ ταυτόχρονα να πουλά στο εσωτερικό όπου η αγοραστική δύναμη διατηρείται υψηλή. Η προφανής για την ίδια την γεωμετρία του συστήματος ανισορροπία, αντιμετωπίστηκε εν μέρει και κυρίως στην αρχή με την αύξηση του τομέα των υπηρεσιών, αλλά ολοένα και περισσότερο με το ιδιωτικό και δημόσιο χρέος, που αποτελεί την μόνη λύση για την διατήρηση υψηλής αγοραστικής δύναμης εκεί όπου η τιμή της εργασίας μειώνεται ή και εξαλείφεται.

Ουσιαστικά η τάξη των εργαζομένων δηλαδή ολόκληρο σχεδόν το κοινωνικό σύνολο έχασε το μονοπώλιο της παραγωγής, που πλέον μπορεί να πραγματοποιηθεί παντού, το μόνο διαπραγματευτικό της εργαλείο στον κόσμο του ελευθέρου ανταγωνισμού.  Αυτό το γεγονός αποτέλεσε πλήγμα όχι μόνο για την τιμή της εργατικής δύναμης, αλλά και για την ίδια της την αξία χρήσης, με ανυπολόγιστες ακόμη επιπτώσεις στην κοινωνική υγεία και συνοχή καθώς η επιτέλεση του ρόλου και η αίσθηση του ανήκειν βρίσκονται συνεχώς υπό αίρεση για τον δυτικό άνθρωπο. Ο άνεργος ή ο εκ περιτροπής και επισφαλής εργαζόμενος, σε μία κοινωνία όπου το σύνολο των σχέσεων καθορίζονται από την οικονομία, αδυνατεί να τοποθετήσει εαυτόν οπουδήποτε μέσα στο πλέγμα των κοινωνικών σχέσεων καθώς έχει χάσει έστω και αυτήν την σχέση υποτέλειας μεταξύ εκμεταλλευτή και εκμεταλλευόμενου που προσδίδει ένα κάποιο πρόσημο στην ύπαρξη, έστω και αρνητικό. Το αποτέλεσμά είναι η άρση της συνεκτικότητας του συνόλου, βασική αιτία εμφάνισης κάθε τύπου ολοκληρωτισμού.

Ενώ τα παραπάνω έχουν μέχρι τώρα κατανοηθεί και αναλυθεί ικανοποιητικά από πολλούς εδώ και κάποιο καιρό, εν τούτοις οι πιθανές επιπτώσεις της επαναρύθμισης του εμπορίου που επιχειρείται από τις ΗΠΑ δεν έχει ακόμα σχεδόν καθόλου εκτιμηθεί. Υπό την αίρεση της έκτασης και της επιμονής της εφαρμογής των δασμών και της αποδοχής αυτών ως ρυθμιστικό εργαλείο από ένα ικανό μέρος των οικονομιών του πλανήτη, υποστηρίζουμε πως η μετασχηματιστική επίδραση της επιβολής τους θα είναι εξίσου ισχυρή όσο υπήρξε και αυτή της κατάργησής τους.

Ο δασμός επαναφέρει τον εθνικό φραγμό, αλλάζοντας τις αντικειμενικές συνθήκες μέσα στο πλαίσιο των οποίων διεξάγεται ο ανταγωνισμός κεφαλαίου και εργασίας. Αν και ο ελεύθερος ανταγωνισμός μεταξύ των εργαζομένων και μεταξύ αυτών και του κεφαλαίου διατηρείται, εντούτοις ο συλλογικός εργαζόμενος η εργατική τάξη, επανακτά το μονοπώλιο της εργατικής δύναμης αλλάζοντας τους συσχετισμούς. Το κεφάλαιο δεν μπορεί πλέον να μεταναστεύσει ως προς την αναζήτηση φτηνότερης εργασίας, αυξάνοντας αυτομάτως την ζήτηση για εργασία στο εσωτερικό και ταυτόχρονα μειώνοντας εξαιρετικά την προσφορά της. Σύμφωνα με τους ίδιους τους νόμους της ελεύθερης αγοράς, αυτό θα πρέπει να αντιστρέψει αυτόματα την τάση της μείωσης της τιμής της εργασίας. Φυσικά ο ελεύθερος ανταγωνισμός, δεν είναι παρά ένα πρόσχημα για το μεγάλο κεφάλαιο που το επικαλείται μονάχα όταν ο συσχετισμός είναι υπέρ του. Δεν μπορούμε παρά να αναμένουμε μια τεχνητή καθήλωση της τιμής της εργασίας, μέσω των κυβερνητικών επιλογών σε ένα πρώτο στάδιο, ιδίως στις χώρες αυτές όπως οι ΗΠΑ όπου ο νεοφιλελευθερισμός άρχει εδώ και αρκετό καιρό, ενώ ο καπιταλισμός ως τέτοιος δεν τίθεται υπό αμφισβήτηση.

Αυτό όμως δεν μπορεί να κρατήσει για πολύ γιατί θα αναδυθεί ξανά στην επιφάνεια η κυρίαρχη αντίφαση στον πυρήνα του καπιταλιστικού συστήματος, το γεγονός ότι το εργατικό κόστος ισούται με την αγοραστική δύναμη και μάλιστα σε μια στιγμή όπου το εργαλείο του χρέους έχει εξαντλήσει όλη την αξία χρήσης του.

Η επιστροφή σε μια οικονομία με οριοθετημένα πολιτικά ή γεωγραφικά όρια δεν επιβάλλει στο κεφάλαιο μονάχα έναν περιορισμό ως προς την χρήση της εργατικής δύναμης, αλλά και ως προς την εκμετάλλευση της αγοραστικής, καθώς η πώληση στο εξωτερικό καθίσταται απαγορευτική ή ζήτημα πολιτικής διαπραγμάτευσης. Εργαζόμενος και καταναλωτής θα ταυτιστούν ξανά στο ίδιο πρόσωπο και η τιμή της εργασίας θα καθορίζει αυτήν της πώλησης θέτοντας τα όρια της κερδοφορίας.

Χρέος της αριστεράς είναι να αναγνωρίσει τις νέες συνθήκες, να σχεδιάσει την στρατηγική της με βάση αυτές και να καθοδηγήσει τους αγώνες των εργαζομένων, καθώς η ταξική πάλη αναμένεται να ενταθεί μόλις οι εργαζόμενοι αντιληφθούν την αλλαγή στις αντικειμενικές συνθήκες. Οι νέοι αγώνες θα δοθούν από πλεονεκτική θέση, καθώς τέτοιου είδους μεταβολές στην οργάνωση της παραγωγής και των διεθνών σχέσεων έχουν διάρκεια πολύ μεγαλύτερη από τους πολιτικούς κύκλους ενός αστικού κοινοβουλευτικού πολιτεύματος, ενώ η αριστερά έχει κάθε δικαίωμα να καιροφυλακτεί.

Η προφανής δυσκολία της αριστερας είναι ότι η αλλαγή επιβάλλεται από τα πάνω, από τον πυρήνα της συστημικής εξουσίας και εκφράζεται όχι τυχαία με όρους εθνικούς αν και όχι ευτυχώς ακόμη με όρους φυλετικούς. Πρόκειται όμως για μια σαφή ήττα του νεοφιλελευθερισμού, ως  συγκεκριμένης μορφής οργάνωσης της καπιταλιστικής οικονομίας,  που έχει καταστεί πλέον από εχθρός της εργασίας και μηχανισμός κερδοφορίας σε δυσλειτουργία για το ίδιο το σύστημα και επικίνδυνος για την επιβίωση της κοινωνίας και του κράτους. Πρόκειται για μια ήττα μεγέθους τέτοιου που η διαχείρισή της έχει προκαλέσει έναν εμφύλιο πόλεμο στην άρχουσα τάξη τέτοιας έντασης που δεν έχουμε τουλάχιστον στην σύγχρονη ιστορία ξαναδεί.  Η ανάδειξη αυτής ακριβώς της αληθινής φύσης της αλλαγής και η επαναδιατύπωση αυτού του μετασχηματισμού με τους όρους μιας ταξικής ανάλυσης, είναι το χρέος μας και όχι η αμήχανη σιωπή.

Το παράδοξο

Οι θιασώτες της παγκοσμιοποίησης, από την άποψη της πολιτισμικής και πολιτικής εξίσωσης, σωστά διείδαν την εξισωτική και ομογενοποιητική ισχύ του νεοφιλελευθερισμού που προαναφέραμε. Αυτό που δεν μπορούν να αντιληφθούν είναι ότι κατά ένα παράδοξο τρόπο η συνέχειά της επιβάλλει ένα προσωρινό διαχωρισμό, μια επιστροφή στο επιμέρους ούτως ώστε να καταστεί εφικτό το σύνολο.

Ο διαχωρισμός της παραγωγής από την κατανάλωση δεν στερεί μονάχα εργασία από την δύση, αλλά και κατανάλωση από την ανατολή. Η δυνατότητα κατανάλωσης των παραγόμενων προϊόντων στο εξωτερικό, επιτρέπει την διατήρηση του χαμηλού εργατικού κόστους στο εσωτερικό. Το κινεζικό κεφάλαιο και εδώ δεν ενδιαφέρει η φύση της ιδιοκτησίας του, κερδοφορεί όπως και κάθε άλλο εκμεταλλευόμενο την δυνατότητα να πουλά σε καταναλωτές με υψηλή αγοραστική δύναμη, που δεν έχει προέλθει από κάποια γενναιόδωρη διανομή της παραγόμενης αξίας στο εσωτερικό μέσω της εργασίας. Αυτό είναι και το κλειδί της κινεζικής επιτυχίας άσχετα της πολλαπλασιαστικής ισχύς που προσδίδει στο γεγονός η κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία.

Αυτό που έχει εξισώσει ο νεοφιλελευθερισμός είναι οι όροι της παραγωγής, αφήνοντας όλες τις άλλες παραμέτρους ανέγγιχτες. Με άλλα λόγια η διάχυση της βιομηχανικής παραγωγής παντού, έχει εξισώσει την αξία χρήσης της εργασίας όχι όμως και την τιμή της. Από την στιγμή που το παραγόμενο προϊόν δεν θα μπορεί να εξαχθεί τότε δύο επιλογές παραμένουν. Είτε να επιστρέψει η Ασία σε ένα προγενέστερο παραγωγικό και κοινωνικό στάδιο εγκαταλείποντας τα εργοστάσια και τον σύγχρονο τρόπο παραγωγής είτε να επιλέξει την εσωτερική κατανάλωση ως απάντηση. Αυτό θα σημαίνει μία μεγάλη αύξηση της αμοιβής της εργασίας για να στηριχτεί η κατανάλωση και να εκπληρωθεί το κέρδος. Από την στιγμή που θα εξισωθεί η τιμή της εργασίας, οι δασμοί αυτομάτως θα χριστούν όχι μόνο περιττοί αλλά και επιζήμιοι για την εξέλιξη έχοντας εκπληρώσει τον σκοπό τους, διορθώνοντας την ανισορροπία  και θα καταργηθούν έτσι όπως και επιβλήθηκαν, ανοίγοντας των δρόμο για μια πραγματική συνύπαρξη των κοινωνιών, χωρίς το στοιχείο του οικονομικού ανταγωνισμού. Κατά ένα παράδοξο τρόπο αυτό που φαίνεται ως μια επιστροφή στο παρελθόν, μάλλον και ανεξάρτητα από τις προθέσεις των σχεδιαστών, παρουσιάζει εξαιρετικές πιθανότητες να αποδειχθεί μια απαραίτητη προετοιμασία για το μέλλον.