Πριν από ένα χρόνο ο πρόεδρος του Μεξικού, Αντρές Μανουέλ Λόπες Ομπραδόρ, είχε εκφωνήσει τον επινίκιο λόγο του μπροστά σε μια λαοθάλασσα στην κεντρική πλατεία του Σόκαλο στην πρωτεύουσα της χώρας.
Τότε είχε διακηρύξει ενώπιον του παραληρούντος πλήθους πως «όλα τα έσοδα από την καταπολέμηση της διαφθοράς και την κατάργηση των προνομίων θα διατεθούν για την ανάπτυξη της χώρας. Δεν θα υπάρξει ανάγκη να αυξήσουμε τους φόρους σε πραγματικούς αριθμούς (…) θα μειωθούν οι τρέχουσες δαπάνες και θα αυξηθούν οι δημόσιες επενδύσεις».
Σε εκείνα τα 15’ του επινίκιου λόγου του δεν είχε αναφερθεί ούτε μία φορά η λέξη «λιτότητα», που έμελλε να γίνει το κύριο χαρακτηριστικό της διακυβέρνησης του Ομπραδόρ.
Ουσιαστικά, καμία από τις 30 προηγούμενες εβδομάδες της προεδρίας του, που την περασμένη Δευτέρα ενέκρινε το νόμο για την κρατική λιτότητα, δεν πέρασε χωρίς να εφαρμοστεί ένα μέτρο περικοπών, που έχουν αγγίξει σχεδόν κάθε τμήμα της δημόσιας διοίκησης.
Υπάλληλοι, επιστήμονες, πανεπιστημιακοί, αστυνομικοί και στρατιωτικοί, γιατροί, δικαστές και δάσκαλοι, δημοσιογράφοι και καλλιτέχνες έχουν σταδιακά υψώσει τη φωνή τους κατά των περικοπών που εμποδίζουν το έργο τους.
Στην ουσία, η πέμπτη κατά σειρά νομοθεσία των περικοπών αυτών έχει γίνει ο εφιάλτης για τους δημοσίους υπαλλήλους, καθώς προβλέπει περικοπή κατά 30% των δαπανών για τις μετακινήσεις, ενώ προβλέπει την κατάργηση πολλών διοικητικών επιτροπών και την απόλυση των απασχολουμένων σε αυτές.
Οι δημόσιοι υπάλληλοι κραυγάζουν για την έλλειψη σαφών κριτηρίων για τις μεγάλες περικοπές, γεγονός που έχει παραδεχτεί εν μέρει και ο Ομπραδόρ, ο οποίος, παρά ταύτα, σε πρόσφατη συνέντευξή του στην εφημερίδα La Jornada, διαβεβαιώνει πως «χρειάζεται περισσότερη λιτότητα» και «σφίξιμο στο ζωνάρι», χωρίς να προσδιορίζει πως θα επιτευχθεί αυτό.
Όπως τονίζει όμως η Μαριάνα Κάμπος, ερευνήτρια του ιδρύματος MexicoEvalua, «οι περικοπές έγιναν με το τσεκούρι, ενώ έπρεπε να γίνουν με το νυστέρι».
Στις 21 Μαΐου ο διοικητής του Μεξικανικού Ιδρύματος Κοινωνικής Ασφάλισης, Χερμάν Μαρτίνες, παραιτήθηκε διαμαρτυρόμενος για τις περικοπές που του επέβαλε το υπουργείο Οικονομικών. Σύμφωνα με τους αναλυτές, η παραίτηση αυτή αποτελεί μια κομβική στιγμή, που κάνει σαφές πως οι περικοπές δεν μπορεί να εφαρμόζονται αδιακρίτως, αλλά κατόπιν λεπτομερούς ανάλυσης.
Ο τομέας της υγείας είναι εκείνος που υποφέρει ιδιαίτερα από την κρατική λιτότητα. Όπως εξηγεί ο υπεύθυνος μιας παιδιατρικής κλινικής, που δεν θέλει να κατονομαστεί, «λείπουν τραυματιοφορείς, διοικητικό προσωπικό, υπάλληλοι πλυντηρίων. Χρειάστηκε να μειώσουμε κατά 50% τα χειρουργεία και να απολύσουμε 180 υπαλλήλους».
Ο πυρήνας του προβλήματος εντοπίζεται ιδίως στην κατάργηση των υπηρεσιών τρίτων (outsourcing) στη δημόσια υγεία. Δεδομένου ότι ο χειρισμός στα μηχανήματα αναισθησίας και άλλα ιατρικά όργανα είχε ανατεθεί σε ιδιώτες, η περικοπή τους οδήγησε στη δραματική μείωση πολλών επεμβάσεων. Οι καταγγελίες του ιατρικού κόσμου ανάγκασαν την κυβέρνηση να «ξεπαγώσει» κονδύλια για τις επεμβάσεις, όχι όμως και να ανανεώσει τις συμβάσεις για την πρόσληψη προσωπικού.
Οι περικοπές αυτές έχουν μειώσει επίσης και τις εξετάσεις των ασθενών, αναγκάζοντας τους γιατρούς να βασίζονται μόνον στην κλινική εικόνα του ασθενούς και στην πείρα τους. Γεγονός που όπως τονίζουν «αυξάνει την πιθανότητα ιατρικού σφάλματος και μεγαλώνει τις ευθύνες του ιατρικού προσωπικού». Παρόμοια προβλήματα και ελλείψεις σε υλικοτεχνική υποδομή και προσωπικό αντιμετωπίζουν όλα σχεδόν τα νοσοκομεία και κέντρα υγείας της χώρας.
Ελλείψεις και προβλήματα αντιμετωπίζουν και τα επιστημονικά και ερευνητικά ιδρύματα σε όλη τη χώρα. Όπως τονίζει ο Χουάν Μαρτίνες, ερευνητής στο Εθνικό Ίδρυμα Οικολογίας στην Χαλάπα (Βερακρούς), οι δραστηριότητές του χρειάζεται να καλύψουν μεγάλες εκτάσεις και να διατρέχουν χιλιάδες χλμ, «που δε θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν, εάν εφαρμοστούν οι περικοπές του outsourcing. Οι περικοπές θα μπορούσαν να επηρεάσουν τον αριθμό των μετακινήσεων και να στοιχίσουν» στην προστασία και τη διατροφή των επαπειλούμενων ειδών.
Το Εθνικό Συμβούλιο Επιστημών και Τεχνολογίας (Conacyt), που διαχειρίζεται τα ερευνητικά προγράμματα, είδε τον προϋπολογισμό του να μειώνεται το 2019 από 27 δισεκ. πέσος (1,4 δισεκ. ευρώ) σε 24 δισεκ. (1,2 δισεκ.ευρώ). Όπως υπολογίζεται, οι περικοπές του Ομπραδόρ έχουν αφαιρέσει το 30% των χρηματοδοτήσεων από τα κρατικά ερευνητικά κέντρα και έχουν οδηγήσει σε μείωση του προσωπικού τους.
Κανένας έως σήμερα δεν έχει υπολογίσει τις επιπτώσεις από τη μεγάλη αυτήν περικοπή δαπανών. Δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία για το εύρος των απολύσεων που σχετίζονται με τα μέτρα του Ομπραδόρ.
«Ποτέ άλλοτε δεν είχαμε δει κάτι τέτοιο. Συνήθως η κυβέρνηση ξόδευε παραπάνω απ΄ ό,τι προβλεπόταν, όμως σήμερα τα κονδύλια έχουν παγώσει. Η κυβέρνηση δεν ξοδεύει αυτά που έπρεπε να ξοδέψει» τονίζει ο Κάρλος Μπράουν, αναλυτής της ΜΚΟ Fundar για τη δημόσια πολιτική και τον προϋπολογισμό, προσθέτοντας πως «το πιο ανησυχητικό είναι πως δεν έχουμε αναλύσεις για τις συνέπειες».
Σύμφωνα με την Fundar, η κρατική εξοικονόμηση έχει επηρεάσει ιδιαίτερα τον τομέα του περιβάλλοντος, που έχει δει να μειώνεται κατά 32% ο προϋπολογισμός του για το τρέχον έτος. Τα τρία τέταρτα των περικοπών αφορούν την Εθνική Επιτροπή Υδάτων (Conagua), που είναι επιφορτισμένη με την έκδοση αδειών και τους ποιοτικούς ελέγχους του πόσιμου νερού. Το όργανο αυτό έχασε πάνω από 100 εξειδικευμένα στελέχη του, και σύμφωνα με την καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο UNAM Ελένα Μπερνς, έχει οδηγήσει σε έκδοση αδειών διαχείρισης χωρίς να υπάρχουν σχέδια. Το εργαστήριο της Conagua στο βόρειο Μεξικό έχασε τρεις στους πέντε εργαζομένους του, μάλιστα τους πιο εξειδικευμένους και με μακρόχρονη πείρα.
Το σύνθημα του Ομπραδόρ για την κατάργηση των προνομίων αποτελεί άλλο ένα μεγάλο θέμα για συζήτηση. Μετά την υγεία και την επιστήμη, ο πολιτισμός επλήγη ιδιαίτερα από τις περικοπές στον προϋπολογισμό. Ο κύριος οργανισμός χρηματοδοτήσεων για τον πολιτισμό, το Εθνικό Ταμείο για τον Πολιτισμό και τις Τέχνες (FONCA), που είδε να μειώνεται κατά ένα δισεκ. πέσος (50 εκατ. δολάρια) ο προϋπολογισμός του, 7,6% εν σχέσει με το περασμένο έτος, έχει βρεθεί στο επίκεντρο των διαξιφισμών.
Τον Ιούνιο η γερουσιαστής του κυβερνητικού κόμματος Μορένα Χεσούσα Γκαρσία δήλωσε πως το Ταμείο πρέπει να καταργηθεί, πυροδοτώντας μεγάλες αντιδράσεις. Οι καλλιτέχνες δηλώνουν πως οι χορηγίες σε πνευματικούς δημιουργούς δεν μπορεί να θεωρηθούν προνόμιο, και όπως τονίζει ο σκηνοθέτης, δραματουργός και διευθυντής επί μία δεκαετία του Εθνικού Θεάτρου, Λουΐς ντε Ταβίρα, «είναι ένα παγκόσμιο παράδειγμα της ενίσχυσης της δημιουργίας χωρίς ελέγχους και με απόλυτη ελευθερία».
Όπως τονίζουν κύκλοι του υπουργείου, οι χορηγίες δεν έχουν μειωθεί, αλλά οι περικοπές έχουν επηρεάσει άλλους τομείς. Την περασμένη Δευτέρα, κατά την απονομή των κινηματογραφικών βραβείων Ariel, η υπεύθυνη του Ινστιτούτου Κινηματογράφου παραδέχτηκε πως οι 120 εργαζόμενοι στο φορέα έχουν μειωθεί σε 67.
Οι κινηματογραφικές χορηγίες δεν έχουν μειωθεί, όμως οι άνθρωποι του τομέα φοβούνται πως θα είναι οι επόμενοι που θα νιώσουν τον πέλεκυ της λιτότητας. Όπως και όλοι οι κρατικοί λειτουργοί της κυβέρνησης του.
Nuntiusweb