Η επίσκεψη του Έλληνα πρωθυπουργού στη Λιβύη, η οποία ενδεχομένως επηρεάστηκε από αντίστοιχες πρωτοβουλίες άλλων ευρωπαϊκών κρατών, είναι πολύ πιθανόν να ήταν πρόωρη. Όχι μόνο γιατί στο θέμα του τουρκο-λιβυκού μνημονίου, ο νέος πρωθυπουργός της Λιβύης Abdulhamid Dbeibeh αρκέστηκε σε μια γενικόλογη αναφορά στο ενδεχόμενο συγκρότησης μιας ελληνο-λιβυκής επιτροπής για τη χάραξη των θαλάσσιων συνόρων, που όμως θα λαμβάνει υπόψη “τα δικαιώματα της Λιβύης, της Ελλάδας και της Τουρκίας“, αλλά και επειδή είναι πρόωρο να προκαταβάλουμε το μέλλον της νέας κυβέρνησης. Εξάλλου, αντίστοιχα πρόωρη αποδείχθηκε και η προσέγγιση με τον Khalifa Haftar έναν χρόνο νωρίτερα.
Η νέα κυβέρνηση, που σχηματίστηκε στις αρχές Μαρτίου, αποτελείται από 35 μέλη, παρόλο που οι αρχικές πληροφορίες έκαναν λόγο για ένα αρκετά μικρότερο σχήμα. Αυτό καταδεικνύει ότι ο νέος πρωθυπουργός αναγκάστηκε να ικανοποιήσει πληθώρα τοπικών συμφερόντων πέρα από τα δύο βασικά αντιμαχόμενα στρατόπεδα. Το πρώτο αξιοπρόσεκτο στοιχείο είναι η απουσία των Ισλαμιστών στη νέα κυβέρνηση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αντικατάσταση την τελευταία στιγμή της Lamia Abusedra, που συνδέεται με το ισλαμιστικό κόμμα al-Watan, με την Najla Mangoush στη θέση της υπουργού εξωτερικών. Ο παραγκωνισμός των Ισλαμιστών πιθανόν αποσκοπούσε στην ικανοποίηση της διεθνούς κοινότητας και την επίτευξη της συναίνεσης των εκπροσώπων της ανατολικής Λιβύης. Ωστόσο, οι Ισλαμιστές, τόσο εκείνοι που συνδέονται με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα και το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανοικοδόμησης όσο και εκείνοι που ανήκουν στο σαλαφιστικό στρατόπεδο, διαθέτουν ισχυρές πολιτοφυλακές στη δυτική Λιβύη και δεν αποκλείεται -οι πρώτοι τουλάχιστον- να κινηθούν παρασκηνιακά, προσεγγίζοντας ενδεχομένως και τον πρώην υπουργό εσωτερικών Fathi Bashagha, που και εκείνος με τη σειρά του βρέθηκε εκτός των νέων συσχετισμών. Η απουσία (δεδηλωμένων) Ισλαμιστών δεν θα πρέπει να ερμηνευτεί ως αποδυνάμωση της Τουρκίας στη Λιβύη. Αντιθέτως, αποτελεί ένδειξη της βαθύτερης διείσδυσης της Τουρκίας στη χώρα που πλέον δεν περιορίζεται αποκλειστικά στην προώθηση κομμάτων ή προσωπικοτήτων που συνδέονται με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Πέρα από τις καλές σχέσεις του νέου πρωθυπουργού με την Τουρκία, είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι ενώ ο ΟΗΕ και οι δυτικές δυνάμεις ζητούν την αποχώρηση των ξένων δυνάμεων από τη χώρα, οι λιβυκές αρχές αναφέρονται μόνο στους “ξένους μισθοφόρους”.
Το δεύτερο σημαντικό στοιχείο είναι η απόφαση του Dbeibeh να μην ορίσει υπουργό Άμυνας και να αναλάβει προσωρινά ο ίδιος το χαρτοφυλάκιο. Η απόφαση του Dbeibeh μπορεί να εξηγηθεί ποικιλοτρόπως. Το πρώτο ενδεχόμενο είναι ότι δεν υπάρχει πρόσωπο κοινής αποδοχής να αναλάβει το υπουργείο. Το δεύτερο ενδεχόμενο είναι ο Dbeibeh να επιθυμεί να εκμεταλλευτεί τον διττό του ρόλο προκειμένου να ενισχυθεί εσωτερικά ενόψει των εκλογών που θεωρητικά θα γίνουν στα τέλη του έτους. Σε κάθε περίπτωση, καθίσταται σαφές ότι το σημαντικότερο αγκάθι για τη συμφιλίωση των δύο πλευρών, που είναι η ενοποίηση των δυνάμεων ασφαλείας και ο αφοπλισμός των πολιτοφυλακών, παραμένει άλυτο. Στη Βεγγάζη ήδη διαφαίνονται τα πρώτα σημάδια αστάθειας, καθώς έχουν αυξηθεί τα περιστατικά πολιτικών δολοφονιών. Για παράδειγμα, στα τέλη Μαρτίου δολοφονήθηκε ο Mahmoudal-Werfalli, ο οποίος ηγούταν της πολιτοφυλακής al-Saiqa που είχε πολεμήσει στο πλευρό του Libyan National Army (LNA). Καθίσταται έτσι σαφές ότι στην ανατολική Λιβύη ξεκινά μια περίοδος εσωτερικών εκκαθαρίσεων και ανακατατάξεων.
Το ζήτημα αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία αν αναλογιστούμε ότι δεν είναι ακόμα ξεκάθαρος ο ρόλος που αναμένεται να διαδραματίσει ο Haftar στη “νέα” Λιβύη. Είναι σαφές ότι ο Haftar έχει αποδυναμωθεί μετά την αποτυχία του να καταλάβει την Τρίπολη και οι πρώην υποστηρικτές του εκτός Λιβύης (π.χ. ΗΑΕ, Αίγυπτος) φαίνεται να βρίσκονται σε αναζήτηση αντικαταστάτη του. Ο πρώην πρόεδρος του κοινοβουλίου του Τομπρούκ, Aguila Saleh, έχει τα πολιτικά αλλά όχι τα στρατιωτικά εχέγγυα να αναλάβει αυτόν τον ρόλο. Ορισμένοι ισχυρίζονται ότι είναι πιθανή μια συμμαχία μεταξύ του Saleh και του επιτελάρχη του LNA, Abd al-Razik al-Nazuri, με στόχο τον παραγκωνισμό του Haftar. Ωστόσο, ο Haftar διατηρεί την επιρροή του τόσο στον σκληρό πυρήνα του LNA, που έχει περισσότερο τον χαρακτήρα πραιτωριανής φρουράς, όσο και στο συνονθύλευμα συνεργαζόμενων πολιτοφυλακών, μεταξύ άλλων και σαλαφιστικών, που συναποτελούν το LNA. Μάλιστα, το τελευταίο διάστημα φαίνεται ότι έχει επιδοθεί σε επαφές με τους αρχηγούς φυλετικών πολιτοφυλακών στα ανατολικά και νότια της χώρας για να συσφίξει αυτούς τους δεσμούς. Παράλληλα, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στα νότια της χώρας έχουν συγκεντρωθεί διάφορες σαλαφιστικές-τζιχαντιστικές ομάδες, που είχαν εκδιωχθεί από τα ανατολικά παράλια της χώρας. Τον προηγούμενο μήνα, οι δυνάμεις του Haftar ανακοίνωσαν τη σύλληψη υψηλόβαθμου μέλους του Ισλαμικού Κράτους στη Λιβύη, κίνηση που μπορεί να ερμηνευτεί και ως μια υπενθύμιση του ρόλου του ως ανάχωμα στην επικράτηση των τζιχαντιστικών ομάδων στη Λιβύη. Δεν αποκλείεται ο Haftar ως απέλπιδα προσπάθεια να “ανακινήσει” τον τζιχαντιστικό κίνδυνο για να προλάβει τον παραγκωνισμό του.
Στο πλαίσιο αυτό, αν και η Λιβύη φαίνεται να εισέρχεται σε περίοδο φαινομενικής πολιτικής σταθερότητας, η νέα κυβέρνηση αδυνατεί ή αποφεύγει να διαχειριστεί το βασικότερο ζήτημα, το οποίο είναι η επιβολή του μονοπωλίου χρήσης βίας στη Λιβύη που ήταν και ο κύριος λόγος για τον οποίο εξαρχής απέτυχε η μετάβαση στην μετα-Καντάφι εποχή.
H κα Μαρίνα Ελευθεριάδου είναι Διδάσκουσα στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
*Οι απόψεις της αρθρογράφου είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκην τις θέσεις της iskra