Σε όλα τα πανεπιστήμια του κόσμου υπάρχει έδρα που αφορά την αρχαία Ελλάδα. Στο Πανεπιστήμιο της Λουντ, ένα από τα πιο παλιά πανεπιστήμια της Ευρώπης, οι πανεπιστημιακές σχολές έχουν ελληνικά ονόματα. «Φυσική», «Μαθηματική» κ.λπ. Από τις δεκάδες χιλιάδες μελέτες που έχουν γραφτεί για την αρχαία Ελλάδα, η συντριπτική τους πλειονότητα προέρχεται από ξένους μελετητές.
Η ελληνική συνεισφορά είναι στατιστικά ασήμαντη. Άσχετα αν έχουμε να επιδείξουμε αξιόλογους μελετητές, που κατά κανόνα έχουν κάνει τις μεταπτυχιακές τους σπουδές στο εξωτερικό. Προϋπόθεση για τη μελέτη της αρχαίας Ελλάδας είναι η γλώσσα της. Βέβαια, με ερασμιακή προφορά, που εμείς δεν την καταλαβαίνουμε.
Το εντυπωσιακό είναι η σπάνις των Νεοελληνικών εδρών. Κατά κανόνα είναι παραπαίδια των σεβαστών αρχαίων. Αποκτούν σημασία μόνο αν βρεθεί κάποιος δυναμικός καθηγητής, κατά κανόνα Έλληνας. Και έτσι μπορούν να αποκτήσουν διάρκεια και κύρος. Αλλιώτικα κλείνουν, ελλείψει φοιτητών. Τα ξένα πανεπιστήμια, για λόγους κύρους, θέλουν να έχουν μια έδρα Νεοελληνικών Σπουδών. Αλλά χρειάζονται και έναν εταίρο. Το νεοελληνικό κράτος. Είναι αδιανόητο να διδάσκεις αγγλική ή γαλλική φιλολογία χωρίς την αντίστοιχη συνεργασία της χώρας.
Ένας από τους φανατικούς υποστηρικτές της ιδέας για τη δημιουργία στα πανεπιστήμια σχολών Νεοελληνικών Σπουδών ήταν ο διαπρεπής ελληνιστής Βιντάλ-Νακέ, που πίστευε πως ο Ελληνισμός πρέπει να μελετάται στο σύνολό του. Υπήρξα μαθητής του. Είχε πολλούς Έλληνες φοιτητές και είχε μια οικειότητα μαζί μας. Συχνά διέκοπτε το μάθημα ή για να μας ρωτήσει κάτι ή για να μας εκφράσει μια δυσαρέσκεια.
Και μια φορά μας ζήτησε να του εξηγήσουμε: «Πώς είναι δυνατόν το γαλλικό κράτος να δίνει το 90% των χρημάτων για τη δημιουργία μιας νεοελληνικής σχολής και το ελληνικό κράτος να αρνείται να δώσει το υπόλοιπο 10%;». Την απάντηση βέβαια την ήξερε καλύτερα από μας και χωρίς τις αυταπάτες μας.
Το νεοελληνικό κράτος διαμορφώνεται από τους Βαυαρούς. Αυτοί επινοούν μια «ελληνικότητα», όπως την είχαν στη φαντασία τους και όχι όπως αυτή είχε διαμορφωθεί μέσα από την παράδοση και ήταν η ζώσα πραγματικότητα του λαού. Αυτό που ενδιέφερε τις μεγάλες δυνάμεις ήταν να διαμελίσουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία και να διαμορφώσουν προτεκτοράτα και να τα φορμάρουν στα μέτρα της μητρόπολης. Και όχι φυσικά η ανάδειξη του όποιου εγχώριου πολιτισμού.
Αυτός, σύμφωνα με τα ιμπεριαλιστικά κριτήρια, δεν ήταν πολιτισμός, αλλά μια «βλαχιά», ένα είδος ιθαγενών που έπρεπε να εκπολιτιστούν και να εξευρωπαϊστούν. Με την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους, εγκαθιδρύεται και η φτώχεια. Σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού, αρχίζουν μαζικά μεταναστευτικά κύματα. Το πρώτο ήταν προς την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ειρωνεία της τύχης.
Ξαναγύρισαν για δουλειά στους πρώην κατακτητές. Αργότερα, ΗΠΑ, Αυστραλία, Καναδά. Εν γένει παντού στον κόσμο βρίσκεις Έλληνες. Υπολογίζονται σήμερα στα δέκα εκατομμύρια, αριθμός κατά προσέγγιση βέβαια. Καμιά κυβέρνηση δεν μπήκε στον κόπο να τους μετρήσει. Ποια πολιτική είχε η Ελλάδα απέναντι στον απόδημο Ελληνισμό; Απολύτως καμία. Μόνο για το συνάλλαγμά τους ενδιαφερόταν. Πώς να έχει τώρα πολιτική για Νεοελληνικές Σπουδές;
Έτυχε να ζήσω στον Ελληνισμό της διασποράς. Άνθρωποι τρίτης και τέταρτης γενιάς μιλούσαν ελληνικά, όταν κατά κανόνα οι μετανάστες χάνουν τη γλώσσα τους από τη δεύτερη γενιά. Πιστεύω, τους κράτησε ο πολιτισμός που κουβαλούσαν από τα χωριά τους. Με τα τραγούδια τους και τις γιορτές τους. Με τους συλλόγους, με τα σχολεία, όπου μπόρεσαν να κάνουν. Ακόμα και με τις Εκκλησίες. Και πάντα απόντος του κράτους. Και ακόμα εκεί που υπάρχουν μεικτά ζευγάρια. Πάλι τα ελληνικά κυριαρχούν. Και μάλιστα σε ντοπιολαλιά.
Έτσι ακούς Σουηδέζα να μιλάει ρουμελιώτικα, Γαλλίδα κρητικά ή Ιταλίδα κεφαλονίτικα. Και διαμορφώνεται εκ των πραγμάτων μια ανάγκη. Αν κάποιος ξένος, για οικογενειακούς λόγους π.χ. θέλει να μάθει ελληνικά, πού θα τα μάθει; Πουθενά. (Εκτός αν είναι τυχερός και υπάρχει κοντά κανένα πανεπιστήμιο που να έχει αντίστοιχο τμήμα). Και εδώ παίζει ρόλο η ιδιωτική πρωτοβουλία.
Σε ολόκληρο το Παρίσι, με τα αμέτρητα πανεπιστήμια, βρέθηκε χώρος για τη δημιουργία ενός Ινστιτούτου Ελληνικού Πολιτισμού και Γλώσσας που λειτουργεί εδώ και μια εικοσιπενταετία. Εκατοντάδες Γάλλοι έγιναν ελληνομαθείς. Εμψυχωτής, ο εμπνευσμένος δάσκαλος Νίκος Γραικός, άνθρωπος με μεγάλο κύρος στην ελληνική κοινότητα. Παράλληλα, αριστερός ακτιβιστής από τα νιάτα του. Είναι υποψήφιος για ευρωβουλευτής με τον ΣΥΡΙΖΑ. Και έγραψε στο βιογραφικό πως είναι παντρεμένος με έναν άντρα. Και ο βούρκος αυτής της χώρας βγήκε στην επιφάνεια. Με γεια μας, με χαρά μας.
* Δήλωση του Ζαν Ζενέ στο περιοδικό «Playboy» το 1968 με τη συμπλήρωση: Αν δεν το είχα κάνει αυτό, ίσως να μην ήμουν τόσο πολύ υποστηρικτής του FLN (Το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) της Αλγερίας. Περιττό να πούμε τι επακολούθησε. Αργότερα το πλέον δημοφιλές αριστερό περιοδικό της Γαλλίας, το «Tout», δημοσίευσε ένα μανιφέστο με τίτλο «Εχουμε γαμηθεί από Αραβες», που το υπέγραφαν 343 άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών που υποστήριζαν: «Είμαστε περήφανοι για αυτό και είμαστε έτοιμοι να το επαναλάβουμε». Και η ομοφοβία ταυτιζόταν με τον ρατσισμό. Δηλαδή ποινικό αδίκημα.
