Η Βικτωριανή εποχή, ο 19ος αιώνας για την Αγγλία, ήταν μία περίοδος λογοτεχνικής έκρηξης κατά την οποία μάλιστα και πολλές γυναίκες συγγραφείς αναδείχθηκαν, όπως η Τζέην Όστεν, οι αδελφές Μπροντέ, η Τζωρτζ Έλιοτ και η λιγότερο γνωστή Ελίζαμπεθ Γκάσκελ, αν και αγαπητή στους συγχρόνους της, αφού έχαιρε της εκτίμησης του Τσαρλς Ντίκενς, που δημοσίευε το έργο της.
Φέτος εκδόθηκε το βιβλίο της Ελίζαμπεθ Γκάσκελ «Βορράς και Νότος» (1854-1855) από τις εκδόσεις «Μίνωας», πιθανόν μετά την επιτυχία της πολύ καλής αγγλικής σειράς του B.B.C., που το μετέφερε στην οθόνη. Έτσι έχουμε την δυνατότητα να γευτούμε την γραφή και τα πλούσια ενδιαφέροντα μίας άλλης εκπροσώπου της λεγόμενης γυναικείας Λογοτεχνίας με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, όπως τον ρομαντισμό και τον τρυφερό, αγνό έρωτα, που όμως υπάρχουν και σε άνδρες συγγραφείς της περιόδου.Αλλά στο έργο αυτό της Γκάσκελ ανιχνεύουμε και πολλές πολιτικές και κοινωνικές πλευρές, εκτός από τις ρομαντικές.
Με αφορμή την σχέση της Μάργκαρετ Χέιλ, μίας νέας δυναμικής, περήφανης και μορφωμένης κοπέλας που κατάγεται από τον αγγλικό Νότο και μεγάλωσε στο Λονδίνο και του κυρίου Θόρντον ανερχόμενου βιομηχάνου του αγγλικού Βορρά ο αναγνώστης εισέρχεται στα χρόνια της Βιομηχανικής Επανάστασης, της αλματώδους ανάπτυξης της κλωστοϋφαντουργίας και κατ΄επέκταση του πλούτου των αναδυόμενων μεγαλοαστών.
Παράλληλα αντιμετωπίζει μέσα από δραματικές εικόνες την ανέχεια των εργατών, που οδηγούνται σε απεργιακές κινητοποιήσεις για τα δίκαια αιτήματά τους, αν και συχνά αποτυγχάνουν, όταν παραβιάζεται η ενότητά τους και οι κοινές τους αποφάσεις από αναρχικές δράσεις. Τονίζεται όμως η εργατική αλληλεγγύη, η πίστη στο συνδικάτο, που υπερασπίζεται και βοηθά τα μέλη του, σε αντίθεση με τις αντεργατικές δράσεις των εργοστασιαρχών που χρησιμοποιούν Ιρλανδούς απεργοσπάστες, που καταφεύγουν στην αστυνομία, για να σπάσουν τον απεργιακό αγώνα και οδηγούν τους “στασιαστές” στην φυλακή.
Η θετική στάση της συγγραφέως απέναντι στην εργατική τάξη είναι εμφανής από τους διαλόγους της ηρωίδας με έναν εργάτη, από τους ηγέτες του σωματείου ή αυτού και του πιο συντηρητικού, αν και αγνού και γεμάτου καλοσύνη, πατέρα της, όπως και από την αντιπαράθεση με τον αρχικά αυταρχικό Θόρντον και την πολύ πιο κυνική μητέρα του.
Εντούτοις η Γκάσκελ θέλοντας να προχωρήσει το ειδύλλιο των ηρώων μετέρχεται στο τέχνασμα της μεταστροφής του Θόρντον κάτω από την θετική επίδραση της αγαπημένης του, ώστε να προτείνει τελικά τον συμβιβασμό των αντιπάλων τάξεων με τη συνεννόηση και την προώθηση ευεργετικών μέτρων εκ μέρους της εργοδοσίας, που καταρχήν θα ήταν ένα πείραμα. Αυτή είναι ίσως και η πρόταση της Γκάσκελ για την βελτίωση της κατάστασης της εργατικής τάξης στο Μπέρμιγχαμ, όπου είχε εγκατασταθεί με τον σύζυγό της.
Η συγγραφέας ανοίγει και άλλες παραμέτρους στο έργο της, που καυτηριάζει. Μιλά για τον αυταρχισμό στα αγγλικά πλοία και τις ανταρσίες των πληρωμάτων, για την Εκκλησία και τις συνειδησιακές αμφισβητήσεις ιερέων και πιστών, για την ενοριακή εκπαίδευση και την επικράτηση παγανιστικών αντιλήψεων στην επαρχία, για τους ράθυμους ρυθμούς ζωής της μεγαλοαστικής τάξης στο Λονδίνο.
Τέλος, μέσα από τους διαλόγους των ηρώων δίνεται η αντίθεση του αγροτικού Νότου με την πανέμορφη ύπαιθρο, αλλά και την εξαθλίωση των φτωχών κατοίκων παρά τις πνευματικές αναζητήσεις των πιο μορφωμένων, σε σχέση με τον δραστήριο και οργανωμένο κόσμο του Βορρά, που κυνηγά τον πλούτο και την επιτυχία σε ένα μουντό και καπνισμένο από τα εργοστάσια περιβάλλον, αλλά φείδεται των πνευματικών αναζητήσεων. Η Γκάσκελ μάλλον θα ήθελε συγκερασμό των πλεονεκτημάτων της υπαίθρου του Νότου και της ανάπτυξης του Βορρά, εφόσον έζησε, όπως και η ηρωίδα της και στις δύο περιοχές της Αγγλίας, όπως και στην πρωτεύουσά της. Γι αυτό και οι αναπαραστάσεις της είναι τόσο επιτυχείς και εναργείς.
Ο πλούτος των εικόνων του έργου, η ψυχογράφηση των ηρώων, και όχι μόνο των βασικών, η πλοκή και η ρέουσα αφήγηση ελκύουν τον αναγνώστη. Αλλά είναι το τολμηρό θέμα της Βιομηχανικής Επανάστασης και των συνεπειών της, θετικών και αρνητικών, που ξαφνιάζουν ευχάριστα τον σημερινό μελετητή. Γι αυτό πιστεύουμε ότι εκτιμάται η συγγραφέας, που τόσο εύστοχα πιάνει το κλίμα, τους ρυθμούς της εποχής της, τα προβλήματα της εργατικής τάξης και τις συγκρούσεις της.